Akranes - 01.11.1946, Qupperneq 9

A.KRANES
117
Ól. D. Björnsson: Þættir úr sögu Akraness VI.
Rakarar, kvenfólkið
og krullurnar
Ekki síður um hárskurð og rakstur manna en hvað annað,
heíur orðið mikil breyting hér á síðustu tímum. Fyrr á öldum
voru það aðeins lærðir menn, sem klipptu og rökuðu hár sitt
°g skegg, enda eftir skipun frá yfirboðurum sínum, þ. e. hærri
stöðum. Ári, 1323 er svo ákveðið í statudu Eilífs erkibiskups:
»Að skegg sitt og krúnu skuli lærðir menn láta raka svo oft
sem þarf“. Um þetta sama leyti er og talað um að þeir skuli
„höggva kampa sína“. ( Guðbr. Jónsson: Dómk. á Hólum í
Hjaltadal, bls. 228.)
Á miðöldum má segja að læknisfræðin væri lítt þekkt. Þó
græddu menn sár manna fyrr og seinna. í útlöndum voru
þessir menn kallaðir bartskerar, og hélgast af því að það voru
aðallega rakarar, sem við það fengust. Vilm. Jónsson land-
læknir telur að við þessa menn verði hér fyrst vart um siða-
skipti. Og fást þeir þá hér sem erlendis eitthvað við lækn-
iogar. Var samið við þá um þessar lækningar og greiðslu fyr-
lr þær m. a. af Ögmundi biskupi. Einhverjir innlendir menn
hafa numið þessar „kunstir“ af hinum erlendu bartskerum.
Því landlæknir telur í riti sínu að auk hinna erlendu bart-
skera verði vart nokkurra innlendra á 16. og 17. öld.
Sennilega er það ekki fyrr en um eða eftir 1800, sem rétt-
lr og sléttir bændur fara almennt að raka sig. Breiðist þetta
nokkuð út smátt og smátt að erlendri fyrirmynd. Er þó að-
eins „heimilisiðnaður“, því rakarar og rakarastofur þekkjast
ekki fyrr en eftir síðustu aldamót. ;
I Tímariti iðnaðarmanna 3. h. 1941 skrifar Sigurður Ólafs-
son rakari um iðnina 40 ára. Hann telur að fyrstu opiberu
rakarastofuna hafi sett hér á fót danskur rakari, Balsmith að
nafni, í húsinu nr. 4 við Lækjargötu í Reykjavík.
Sigurður telur að fáir hér hafi þá kunnað að nota sér þessa
nýjung. Þennan „luxus“. Þetta var í maímánuði 1901. Þetta
sama ár mun Árni Nikulásson hafa byrjað á þessari iðn, sem
hann þar með gerði að fullkomnu lífsstarfi. Áður hafði hann
Uln einhvern tíma klippt og rakað menn eitthvað í hjáverk-
um heima hjá sér.
Tímarnir breytast og mennirnir með. Því nú eru þeir vafa-
^aust margir, sem mikið finnst vanta á rakaralausan bæ. Og
fyrst svo er má nærri geta hvort rakararnir sjálfir telji sig
ekki eina þörfustu stétt þjóðfélagsins. Ekki aðeins til þess aö
uPpfylla nauðsynjalausa duttlunga þeirra, sem ekki nenna að
raka sig, heldur frá þjóðfræðilegu sjónarmiði um þrifnað og
keilsuvernd, hárrot og húðsjúkdóma.
Því verður víst slegið föstu, að sá, sem ætlar t. d. að „halda
Ser til“ eftir „kunstarinnar reglum“, þá sé rakarinn ómiss-
andi „liður“ í nútíma þjóðfélagi. Rakarinn segir vitanlega að
það „yngi fólkið upp“, lengi lífið, auki þor og þrifnað þjóð-
arinnar að vera stöðugur gestur hjá góðum rakara.
Hér hefur aðeins verið minnzt á upphaf hárskera- og rak-
ara-iðnarinnar á landi hér. Það er næsta einkennilegt, hve
Akranes kemur þar snemma og verulega við sögu, þó óbeint
Se- Það er á þann veg að tveir ágætir Akurnesingar gerast
^Jög snemma lærðir fagmenn í iðninni og stunda hana báð-
lr enn af hinu mesta kappi.
Annar þessara manna er sjómaður og meira að segja skip-
stjóralærður. Hann heitir Jón Einarsson og er fæddur í Hól-
koti (rétt hjá Traðarbakka) 3. nóvember 1879. Foreldrar hans
voru Einar Snorrason og Halldóra Hallgrímsdóttir frá Skor-
holti. Jón hafði ekki mikið af föður sínum að segja, því hann
drukknar 23. nóv. 1880 (með IJalldóri snikkara).
Árið 1882 fara þau mæðgin að Höfn í Melasveit til frú
Steinunnar, og þar elst Jón upp til 12 ára aldurs, er þau flytja
aftur á Akranes. Þar er hann í tvö ár, en fer þá fyrir vinnu-
mann til Ásmundar í Hábæ í Vogum. Eftir að hafa verið þar
í 2 ár fer hann enn til Akraness og gerist nú sjómaður bæði
á skútum og opnum skipum. Gengur á sjómannaskólann, en
tekur ekki próf. Fer hann þá til Danmerkur og gengur á sjó-
mannaskólann í Baagö og tekur próf þaðan. Þar er hann í
siglingum um 1 ár. í Baagö hafði hann kynnzt rakara, sem
endilega vildi fá hann til þess að læra hjá sér rakaraiðn, og
þar sem hann hafði fengið nóg af sjómennskunni og kenndi
auk þess nokkurs lasleika, þáði hann þetta boð vinar síns.
Þetta var 1904. Þar er hann við nám í 1 ár, en siglir að því
búnu til Frakklands og kemst þar á rakarastofu um eins
mánaðar tíma.
í Baagö komst Jón í kynni við apótekara nokkurn, sem
bauð honum fyrir 150 kr. greiðslu að fræða hann um ýmislegt
það, sem „flínkum“ rakara væri ómissandi að kunna og not-
færa sér. Það var samsetning einhvers hárvatns eða hármeð-
als, sem honum myndi ævinlega koma að gagni, eins og
apotek^rinn orðaði það. Jón var ekki fjáður maður og þótti
þetta miklir fjármunir, en hinsvegar mjög í mikilli óvissU frá
hans sjónarmiði um þessa vizku apótekarans, hversu gagnleg
hún myndi verða. Afréð hann þó að gera þessi kaup, þó hann
sæi óstjórnlega eftir þessum 150 kr. Jón segir, að það sé
reynsla sín að hann hafi aldrei fengið eins mikið fyrir 150
kr. eins og þessa „vizku“ apótekarans, sem hann notfæri sér
með mikilli ánægju enn í dag.
Um áramótin 1905 og 6 kemur Jón hingað heim, er skamma
stund í Reykjavík. Rakar þar í jan.—febr. hjá Magnúsi nokkr-
um Þórarinssyni, sem þá hafði hér rakarastofu, en flytur þá
til Akureyrar, þar sem hann setur sig niður sem rakara og
dvelur samfleytt í 30 ár. Flytur þá til Reykjavíkur, þar sem
hann hefur verið síðan. Rakarastofa hans er á Grettisgötu 62.
Næsti Akurnesingurinn, sem gerir þessa nýju iðngrein að
framtíðaratvinnu er hinn kuni ágætisdrengur Sigurður Ólafs-
son, sem hefur rakarastofu sína í Eimskipafélagshúsinu í
Reykjavík. Sigurður er fæddur í Vestri-Leirárgörðum 3. maí
1885, en þaðan fluttist hann ársgamall með foreldrum sínum
að Stóru-Fellsöxl í Skilmannahreppi,. Foreldrar hans voru
þau Ólafur Jónsson bóndi þar og kona hans, Ásgerður SigT
urðardóttir frá Fellsöxl. Þau fluttust svo alfarinn til Reykja-
víkur árið 1900, og Sigurður þá líka með þeim. Um haustið
1906 fór Sigurður ásamt öðrum ungum manni, Kjartani Ól-
afssyni, til Danmerkur að læra rakaraiðn. Þá voru ekki í þess-
ari grein fremur en ýmsum öðrum gerðar eins miklar kröfur
til náms, sem sjá má af því, að þeir félagar koma „útlærðir“
heim vorið eftir og seta saman á fót rakarastofu í Lækjar-
götu 6 í Reykjavík. Þótti það í þá daga ekki lítil „forfrömun“
að vera „lærður“ í útlandinu. Þessa stofu ráku þeir félagar
saman í 12 ár, lengst af í Hafnarstræti 16. Eftir það eða frá
1919 tekur Sigurður einn við rekstri stofunnar og flytur hana
í Eimskip árið 1921, þar sem hann hefur verið síðan og er enn.
Frá fyrstu ávum rakaranna hefur margt breytzt til batnað-
ar fyrir iðn þeirra. Þá var hvorki rafmagn, gas eða vatn, tæki
og tækni öll ófullkomin í þessari grein sem annari móts við
það, sem nú gerist. Þó var þeta allt í fyllsta samræmi við
tíðarandann og þær kröfur, sem menn þá gerðu í þessum efn-
um. Þá var vinnutími rakaranna svo langur, að nú mundu
þeir ekki fást til að vinna svo lengi fáa daga á ári. Þetta var
vitanlega bæði þreytandi, lýjandi og næsta lítið í aðra hönd.
Þegar þeir Sigurður og Kjartan byrja, voru hér aðeins 2
rakarastofur í Reykjavík, sem sé Árna Nikulássonar og Magn-
úsar Þórarinssonar, sem beggja er áður getið. En vegna sjúk-
leika Magnúsar stóð fyrir stofunni Jóhs. Mortensen, danskur
maður. Hann hefur nú sjálfur rakarastofu í Reykjavík.
Það lætur að líkum að sá, sem búinn er að vera rakari um
40 ára skeið í bæ eins og Reykjavík þekki margan manninn
og það menn af öllum stéttum. Sigurður segir líka, að hann