Akranes - 01.01.1949, Blaðsíða 2

Til fróðleiks og skemmtunar
í Ijóðum og lausu máli
Eyjölfur ljóstollur
Þessa vísu gerði Eyjólfur um Gunnar Guð-
mundsson á Steinstöðum, er hann eitt sinn kom
að Kjalardal, en þá var Gunnar bam í vöggu:
Ungra hjóna einkason
yndisstunda njóttu.
Gunnar blíði Guðmundsson
gæfu og blessun hljóttu.
Fyrstu póstkorta-forleggjarar
á íslandi
Fyrstu menn, sem að staðaldri gáfu út póstkort
á íslandi, voru þeir Ölafur Johnson, nú stór-
kaupmaður, og Carl Finsen, nú vátryggingafor-
stjóri í Reykjavík. Aðeins áður, eða um líkt
leyti, hafði þó Jón Vestdal, (uppeldissonur Sig-
fúsar Eymundssonar), látið gera eitt póstkort,
(eina tegund). Upplag Jóns var 500, en upplag
þeirra félaga var upphaflega og áfram 1000 af
hverri tegund.
Myndirnar voru allar Islenzkar. Af Þingvöllum,
Geysi, Gullfossi. Einnig ýmsar myndir frá Reykja-
vík og fleiri stöðum. Flestar munu myndir þessar
hafa verið teknar af Sigfúsi Eymundssyni. Kortin
vom gerð í Þýzkalandi og kostuðu aðeins 15
mörk þúsundið, eða sem svarar i'/i úr eyri
stykkið. Fyrst voru þau prentuð, en síðar lit-
prentuð. Þeir félagar seldu kortin eingöngu í um-
boðssölu. Þau urðu fljótt ákaflega vinsæl. Hand-
hæg til ýmis konar orðsendinga. Þurfti á þau
minna burðargjald í pósti, enda voru þau lengi
fram eftir mikið notuð. Þá þótti og mikill fengur
að hinu fjölbreytta myndavali frá mörgum stöð-
um.
Svo sem kunnugt er gerði Ben. S. Þórarinsson
kaupmaður mikið að þvi að safna bókum og sér-
hverju því, sem prentað var og gefið út í einhverju
formi. Hygg ég að í safni þvi, sem hann gaf Há-
skóla Islands, eftir sinn dag, sé að finna flest eða
öll þessara fyrstu póstkorta, sem gefin voru út
hér á landi. Eru þar til mörg „albúm“ af póst-
kortum og ýmsum myndum.
Ut af þessari smágrein, fór ég að skoða þetta
mikla kortasafn Benedikts. Þótti mér einna ein-
kennilegast að sjá þarna mesta fjölda korta með
eiginhendi Ólafs Johnsons, er hann á þessu frum-
skeiði islenzkrar póstkortagerðar hefur sent Carli
félaga sínum, (sem þá var verzlunarmaður i
Hafnarfirði). Meðal annars sá ég þessar áritanir:
„Ertu til að cykla austur að Þingvöllum á laugar-
daginn kemur?
Þinn Ó. Johnson.
Eg fer suður í Keflavik á morgun og finn þig
í búðinni kl. ca. 10.
Þinn Johnson
Þessi mynd af Þingvöllum ætti að seljast vel.
Ó. J.
Korta business gengur vel, töluverður avance.
Ó. Johnson."
Á einu korti er mynd af hinum nýju lelenzku
peningaseðlum, með mynd af Cristjáni konungi
IX. Á kortinu eru myndir af samtals 115 kr. i
seðlum. Á þetta kort skrifar Ólafur svo:
„Hér með kr. 115 upp í reikning minn.
Ó. Johnson."
Þetta var um síðustu aldamót. Þá höfðu verzl-
unarmenn ekki mikið kaup, fyrir mikla vinnu.
Þrátt fyrir langan vinnutíma fannst þessum
ungu mönnum, að þeir þyrftu að nota frístund-
irnar til þarflegra hluta. Einnig til að bæta upp
hið lága kaup, ef þeir ættu nokkurn tíma að
„komast eitthvað áfram.“ Hér gat náttúrlega ekki
verið um „gullnám“ að ræða. Þó segist Ólafur
Johnson, hafa fengið í ágóða af kortasölunni, meira
en hann hafði í laun hjá Edinborg fyrir aðal
starf sitt.
Carl Finsen segir svipaða sögu. Fyrir ágóða
af kortasölunni var hann t.d. til lærdómsiðkana
um þriggja mánaða skeið í útlöndum. Þó að hann
væri embættismanns sonur, átti hann á þessum
tima óhægt um að veita sér slíkan „luxus.“ En
með þessu uppátæki, gátu fyrstu póstkortafor-
leggjarar á Islandi veitt sér ýmsan „luxus,“ sem
þeim hefði í þá daga verið ómögulegt að veita
sér án þess.
Þegar það sást, hve þessi einhæfa litla verzlun
þeirra félaga gekk vel, fóru ýmsir að sigla í sama
kjölfarið. Til dæmis þessir: Einar Gunnarsson,
Thomsens Magasin, Magnús Ólafsson, Egill
Jacobsen o.fl.. Nokkru eftir, að þeir voru farnir
að gefa kortin út, og séð varð að þetta gekk
sæmilega vel, kemur Thomsen að máli við þá
félaga. Vill hann kaupa af þeim allar birgðir
þeirra og einkarétt að útgáfunni. Það er að þeir
hætti þessari starfsemi. Vildi hann borga fyrir
upplögin sem svaraði 2/2 eða 3 aura stykkið.
Þeir voru ófáanlegir til að selja af hendi, það
sem gekk svo vel. Fór þá Thomsen sjálfur að gefa
út kort, eins og áður segir.
Eftir að Ó. Johnson & Kaaber, settu á fót um-
boðs- og heildverzlun sína, seldi Carl því fyiir-
tæki sinn hluta í kortagerðinni fyrir 1500 kr..
Þótti það þá mikið fé, til viðbótar því litla, sem
það hafði árlega gefið þeim. Ó. Johnson & Kaaber,
gaf síðan kort út áfram um nokkur ár.
Enda þótt þessi fyrstu póstkort væru ekki eins
falleg og vel gerð sem síðar varð, gerði þetta
nokkurt gagn sem venjulegt brautryðjenda starf.
1 þessu var fólginn verulegur visir til landkynn-
ingar, bæði inná við og útá við. Kortin örvuðu
menn til að skoða með eigin augum, ýmsa merka
og fagra staði, sem kortin voru af. Þau ýttu og
vitanlega undir samkeppni í því að gera betri
myndir og gefa þær út. Með þessu var smátt og
smátt sýnt og sannað að landið var enn „fagurt og
fritt“, og að Islendingar vildu ekki lengi verða
eftirbátar annarra um það, sem til gagns og
gleði horfði, eða menningarauki var i á einhvern
veg.
Bretakonungar ættaðir af íslandi
Þeir eru taldir ættaðir frá Auðunnarstöðum í
Víðidal í Húnavatnssýslu. Eiríkur próf. Briem
hefur rakið ætt þeirra þannig, og birt hana í
tlmaritinu „Óðinn:“
(1.) Auðunn bóndi á Auðunnarstöðum i Viði-
dal. Dóttir hans (2.) Þóra mosháls. Dóttir hennar
(3.) Olfhildur, gift Guðbrandi kúlu. Þeirra dóttir
(4.) Ásta, gift Haraldi og Sigurði Sýr. Sonur
hennar (5.) Ólafur konungur helgi. Hans dóttir
(6.) Olfhildur, gift Otto hertoga í Brúnsvík. Þeirra
sonur (7.) Magnús hertogi í Brúnsvík. Hans
dóttir (8.) Wulfhild, gift Hinriki hertoga svarta.
Þeirra sonur (9.) Hinrik hertogi drambláti. Hans
sonur (10.) Hinrik ljón. Hans sonur (11.) Ottó
keisari IV., forfaðir Welfaættarinnar, sem Eng-
landskonungur og margir þjóðhöfðingjar Evrópu
eru komnir af. —- Auðunn bóndi, forfaðir þessarar
ættar, var einn af landnámsmönnum Islands, og
er hann í fornritum nefndur Auðunn skökull.
Eftir lestur borgfirzkra ljóða
Enn er að finna eld og stál,
Enn á tungan gróður.
Ekkert gleður anda og sál
eins og háttur góður.
Braga lyftist brúnin þá
borgfirzku við ljóðin;
hlustuðu Æsir hrifnir á,
hló þé sjálfur Óðinn.
Þingeysk kona.
Á nýársdag 1949
Að sjá þig heilsa, unga ár,
ekki fáa gleður,
en margur þeirra þá er nár
þegar þú aftur kveður.
„Gaktu hægt um gleðinnar dyr,“
gættu að hrasir eigi;
að honum liðnum — ekki fyr —
áttu að hrósa degi.
X+Y
Vestfirzkur framburður
Sums staðar á Vestfjörðum er framburður
nokkurra hljóða frábrugðinn því, er tiðkast
annars staðar á landinu, t.d. a é undan ng borið
fram með því hljóði er það hefir sérstakt, en ekki
sem á. Þegar menn úr öðrum landshlutum skop-
ast að þessum framburði, nota þeir einatt þessa
þulu, til þess að sem mest beri á afbrigðinu:
„Það er strangur gangur fyrir hann svanga
Manga að bera þang í fangi fram af langa tanga.“
Ánnað vestfirzkt afbrigði er það, að bera ð fram
sem d þegar r fer á eftir. Til þess að sýna þann
framburð sem bezt, er altítt að nota þessa vísu:
Nordan-hardan gerdi gard,
geysi-hardur vard ’ann;
borda jardar-erdis-ard
upp í skardid bard ’ann.
(Hann gerði harðan norðangarð, hann varð
geysi-harður; hann barði erðis-arð jarðarborða
upp í skarðið). ErSi er iðulega notað sem áherzlu-
forskeyti, t.d. „Það hefir rekið erðistré á Langa-
sandi“ (geysi-mikið, geysi-stórt tré). BorSi (belti)
Jarðar er kenning, sem táknar sjóinn; arður sjávar
í þessu sambandi (þ.e. í sambandi við hvassviðrið)
er vitaskuld særokið: sjórinn skefur ákaft upp i
skarðið.
Ef einhver skyldi halda að þessi vestfirzki fram-
burður væri rangur, þá er það fullkominn mis-
skilningur. Hann er alveg eins réttur eins og
framburður okkar sunnlendinga, og vestfirðingar
þurfa ckkert að blygðast sin fyrir hann. Það
gerir engan framburð rangan að hann á heima 1
tilteknum hluta landsins aðeins.
Sumir segja að visa þessi sé ekki staka, heldur
séu þær fleiri saman. Ef einhvor af lesendum
Akraness skyldi kunria hinar, væri það vel gert
af honum að senda blaðinu þær.
X + Y.
Forsíðumyndin
af Reykholtsskóla er eftir Bjama Árnason, frá
Brennistöðum, en um hina er ókunnugt hver
tekið hefur.
2
AKRANES