Freyr - 01.06.2004, Síða 12

3. tafla. Kadmíum (Cd) í efstu 10 cm jarðvegs túna á
Suðurlandi, á Norðurlandi og úrtilraunum með vaxandi
skammta af fosfór á Sámsstöðum og á Geitasandi. (1).
Staður Cd mg/kg 0 -10 cm dýpt
Tún sunnanlands
lægstu gildi 0,25
hæstu gildi 0,46
Tún norðanlands
lægstu gildi 0,12
hæstu gildi 0,28
Tilraunir með fosfóráburð
mýrartún 0 P 0,30
mýrartún 39,3 kg P/ha 0,62
sandtún 0 P 0,23
sandtún 39,3 kg P/ha 0,41
sér, þ.e. er með minni rúmþyngd,
og þar af leiðandi þarf minna til
að hækka magn hlutfallslega séð.
Einnig er mögulegt að það sé
fastar bundið í mýrinni og minna
tekið upp en á sandjarðvegi eins
og greiningar á grasi benda til (2).
Tún víða um land eru flest á bili
sem benda ekki til mikillar hækk-
unar. Niðurstöður á greiningum
úr tilraun 19-54 á Skriðuklaustri
(4) (4. tafla) sýna að í jarðvegi
með hátt sýrustig safnast Cd fyrir
í efstu sentimetrum jarðvegsins
en þar sem jarðvegurinn er súr
hefur það færst neðar. Þetta sýnir
jafnframt að kadmíum er ekki
mjög fast bundið og kemur í
lausn þegar jarðvegurinn verður
súrari (pH lækkar). Þá er það
hreyfanlegt og einnig tekið upp af
gróðri. Magn kadmíums í ábom-
um reitum er rétt um eða aðeins
yfir þýskum forvarnargildum,
einnig yfir öðrum evrópskum for-
vamargildum. Það ber því að ráð-
leggja að forðast áburð með Cd á
þessa reiti.
í þessu sambandi er rétt að
benda á úr hvaða dýpt sýnin voru
tekin. Bjami Helgason tók sýnin
úr 0-10 cm dýpt en á Skriðu-
klaustri vom þau tekin úr 0 - 5 og
5 - 10 cm dýpt en meðaltal efstu
10 sentimetranna mundi gefa
sambærilega stærðir og Bjarni
fékk úr túnum og tilraunareitum.
Þetta sýnir hversu miklu sýnatak-
an skiptir og vekur spumingu um
hvemig beri að túlka niðurstöður.
A túni, sem ekki eða mjög sjaldan
er í endurrækt, em efstu 5 cm
e.t.v. skynsamleg dýpt bæði hvað
varðar áhrif á jarðvegslíf, upptöku
gróðurs og moldarmengunar í
fóðrinu. A akurlendi er sýnataka
úr efstu 10 cm jarðvegsins hins
vegar skynsamlegri.
Kadmíum í fosfóráburði skilar
sér í uppskem (10) en mismun-
andi eftir því á hvemig landi er
um að ræða. A mýrartúnum er
aukning í upptöku með auknum
fosfóráburði minni en á sandi. A
sandinum varð hún allt að fjómm
sinnum meiri þar sem mikill fos-
fór var borinn á heldur en á reitum
án fosfóráburðar. Greiningar á
jarðvegi vom ekki gerðar en ætla
má að í mýrarjarðveginum hafí
kadmíum bundist fast við lífræn
efni og við jám- og mangansam-
bönd. í sandjarðvegi er lítið bæði
af lífrænum efnum, leir og jám-
og mangansamböndum og bind-
ing því minni og meiri upptaka.
Kopar Cu
I basalti er meðalmagn kopars
90 mg/kg (6), í íslensku bergi ívið
hærra eða 100 - 115 mg/kg (5).
Basalt er því koparríkt en meðal-
magn í jarðskorpunni er 35
mg/kg. Gera má ráð fyrir að all-
mikið af kopamum sé fast bund-
inn í steinefnahluta jarðvegsins en
annars binst hann fast í lífrænum
efnum en einnig í jám- og mang-
ansamböndum.
I plöntum ætti Cu magn ekki að
vera innan við 1,5 mg/kg í komi
en 2 - 5 mg/kg í öðrum plöntum.
Skaðleg áhif á plöntur, blettir á
blöðum, fara að koma fram fari
koparinn yfir ca 20 - 35 mg/kg. I
íslensku grasi hefur Cu magn
mælst um 4 mg/kg að meðaltal-
i en minnst 1,3- 1,5 mg/kg þann-
ig að svo virðist sem að það skor-
ti frekar kopar en að of mikið sé af
honum.
Kopar er notaður í rafleiðslur
og í ýmsur málmblöndur. Mengun
er því yfírleitt staðbundin, en
skólp og seyra geta einnig verið
með mikið af kopar. I landbúnaði
berst kopar i jarðveg með plöntu-
lyfjum og með svínaskít þar sem
kopar hefur verið bætt í fóður. Þar
getur kopareitrun komið fram í
gróðri. Sauðfé er viðkvæmt gagn-
vart of miklum kopar á sama tima
og kopareitrun í mannfólki mun
vera sjaldgæf (6).
Þar sem íslenskt berg er kopar-
ríkt er koparmagn í íslenskum
jarðvegi yfir forvamargildum ná-
grannaþjóða okkar. Þessi mikli
kopar skilar sér ekki í gróður (2)
og því er ekki ástæða til að hafa
áhyggjur af hinum náttúrlega kop-
ar. Það er hins vegar ástæða til að
fylgjast vel með öllum viðbótum
því að þar sem mikið er fyrir get-
ur viðbót hugsanlega skilað sér
vel áfram með auknu magni í
112 - Freyr 5/2004