Freyr - 01.06.2004, Blaðsíða 30

1. mynd. Meáaluppskera é landinu öllu é siðustu öld (súlur) var 41 hkg/ha og meðalskekkja 6. Svartar súlur merkja
mikil kalér, gréar súlur lítil kalér. Vetrarhiti (lina) er meðalhiti ménaðanna nóvember-april.
og endurræktunar kalinna túna,
var árlegur kostnaður á Islandi
vegna kals talinn um 380 milljón-
ir króna að meðaltali á verðlagi
1988, eða 970 milljónir króna að
núvirði. Standist þetta er ljóst að
tjónið er mikið, sérstaklega fyrir
bóndann, þar sem Bjargráðasjóð-
ur bætir ekki nema hluta af þessu
tjóni. Augljóst má vera að kal-
skemmdir hafa átt sinn þátt í
erfíðleikum við búskap og stuðlað
að fólksflutningum úr sveitum og
jafnvel eru dæmi þess að heilu
byggðimar hafi lagst i auðn vegna
þessa vágests. Það er því líka ljóst
að til nokkurs er að vinna að lág-
marka þetta tjón.
Búskapur er áhættuatvinnuveg-
ur og tjón af völdum kalskemmda
er einn áhættuþátturinn, reyndar
mismikill eftir landssvæðum. Kal-
skemmdir geta flokkast sem nátt-
úmhamfarir og er þetta eitt þeirra
tjóna sem Bjargráðasjóður hefur
bætt. Það er þó ekki fyrr en á
seinni ámm sem sjóðurinn hefur
komið vemlega að þessum mál-
um, og er þá byggt á mati ráðu-
nauta á skemmdum, samanburði
við uppskem fyrri ára og einnig á
áburðar- og fóðurkaupum bænda,
sem tengjast uppskembrestinum.
Þegar sjóðurinn hleypur undir
bagga er reiknað með að bændur
beri eigin áhættu sem nemur 25%
af tjónamati. Þetta undirstrikar að
búskapur er áhættustarf. Greiðslur
úr Bjargráðasjóði vegna kaltjóns
vom um 46 milljónir kr. 1993, 61
milljón kr. 1995, 29 milljónir kr.
1997 og 39 milljónir árið 1999.
Ótraust gögn
Til þess að gera sér nokkra
grein fyrir tíðni og áhrifum kal-
skemmda á heyfeng á síðustu öld
var reiknuð út meðaluppskera á
landinu öllu á ámnum 1900 -
1999. Til þess þarf upplýsingar
um heildar heyfeng og túnstærð.
Útreikningar þessir byggja á opin-
bemm tölum um heyfeng og tún-
stærð, aðallega úr Hagskýrslum
Islands, og má segja að gögn um
heyfeng séu nokkuð trúverðug.
Votheyi er breytt í þurrhey þannig
að reiknað er með að um venju-
legt vothey sé að ræða allt til árs-
ins 1988 og á ámnum 1988-1993
blanda af venjulegu votheyi og
rúlluheyi en síðan að mestu leyti
rúlluhey. Upplýsingar um tún-
stærðir em hins vegar afar ótraust-
ar og þurfti að gera þar talsverðar
leiðréttingar. Notuð er uppgefin
túnstærð á ámnum 1900-1912, en
síðan var nýrækt mæld allt til árs-
ins 1988 er því var hætt. Það
gagnar hins vegar ekki að bæta
nýræktinni sífellt við túnstærðina,
og var því byggt á túnstærðum
sem mældust árin 1930 og 1968
og á þeim byggt ásamt túnstærð
1988. Misræmi á þessum stærðum
og samanlagðri nýrækt var síðan
deilt á öll árin á milli þeirra. Eftir
1988 var túnstærð látin dragast
| 30 - Freyr 5/2004