Freyr - 01.06.2004, Blaðsíða 35

Sauðfjárríða - kopar,
mangan, selen og GPO
r
fyrri grein (Freyr 8/2 2002)
var fjallað um hugsanleg
tengsl sauðfjárriðu (riðu,
riðuveiki) við kopar, mangan
og oxavarnarensím (cerúló-
plasmín, súperoxíðdismútasa
(SOD), glútatíonperoxídasa
(GPO)). í greininni var bent á,
að ef til vill mætti nota ákvörð-
un á GPO eða jafnvel á SOD til
þess að skima fyrir riðu. Ekk-
ert benti til þess, að uppkoma
riðu tengdist koparskorti, en
óvíst væri, hvort breytilegt
magn mangans skipti máli.
Ensímið GPO inniheldur selen
og virkni þess í blóði sauðfjár
er að öðru jöfnu mælikvarði á
magn selens í blóðinu. Með til-
Iiti til þessa þótti rétt í nýrri
rannsókn að ákvarða samtímis
bæði virkni GPO og þéttni se-
lens í blóði fjárins.
Rannsóknir þær, sem hér segir
frá og eru framhald fyrri rann-
sókna, stóðu frá hausti 2002 og
fram í mars 2004. Þær taka ann-
ars vegar til kopars og mangans í
heysýnum af uppskeru sumranna
2001, 2002 og 2003 og hins vegar
til rannsókna árin 2002 til 2003 á
selen og virkni GPO í blóði áa og
á selen í heyi, sem æmar voru
fóðraðar á.
1. Rannsóknir á mangan
OG KOPAR í HEYSÝNUM
Heysýnum (langoftast úr nillu-
böggum, en í fáeinum tilfellum af
þurrheyi) var safnað á 47 bæjum.
Sýnin vom samtals 172 af uppskeru
áranna 2001,2002 og 2003, á ellefu
svæðum á Suður-, Vestur- og Norð-
urlandi. Lega svæðanna er sýnd á
mynd 2. Á myndinni er einnig gerð
grein fyrir útbreiðslu riðu á landinu.
Á mynd 3 er sýnd algeng aðferð við
töku heysýna úr rúlluböggum, og
taka blóðsýna á mynd 4.
Bæjum var skipt í ijóra flokka:
Flokkur 1: Osýktir bæir á ósýkt-
um svæðum (9 bæir, 28 sýni;
svæði nr. 1, 9, og 10 á mynd 2).
Flokkur2: Riðulausir bæir á riðu-
svæðum (svæðum, þar sem riða
hefur verið greind) (17 bæir, 68
sýni; svæði nr. 2-8 og 11 á mynd
2). Flokkur 3: Fjárskiptabæir.
Riða greind eftir 1980 og nýr íjár-
stofn fenginn eftir forgun á fénu
og sótthreinsun (12 bæir, 40 sýni;
svæði nr. 2-8 og 11 á mynd 2).
Flokkur 4: Riðubæir; riðuveiki í
gangi (9 bæir, 36 sýni; svæði nr.
3-6, 8, 11 á mynd 2).
Riðulausir bæir í flokki 2 em
sérlega áhugaverðir vegna nálægð-
ar við riðusýkta bæi í lengri eða
skemmri tíma. Þessir bæir em
margir á þekktum riðusvæðum í
Hmnamannahreppi, Biskupstung-
um, Víðidal, Vatnsdal og Svarfað-
ardal (sjá mynd 2). Þess skal jafn-
framt getið, að á sumum bæjum í
flokki 3 hefúr hjörðum tvívegis
verið fargað eftir 1980 og keyptur
að nýr heilbrigður fjárstofn. Flest-
ir bæir í flokki 4 vom enn fjárlaus-
ir í lok rannsóknartímabilsins.
Niðurstöðutölur sýna, að enginn
munur var á þéttni kopars (mg/kg)
í heysýnum frá bæjum í fyrr-
greindum fjómm flokkum. Kop-
armagnið í heyinu var í öllum til-
vikum innan þess ramma, sem tal-
ið er eðlilegt í plöntum samkvæmt
erlendum heimildum. Fyrri full-
yrðing okkar í Frey (2002) þess
eftir
Þorkel Jóhannesson og
Jakob Kristinsson,
Rannsóknastofu
í lyfja- og eiturefnafræði,
Kristínu Björgu
Guðmundsdóttur og
Sigurð Sigurðarson,
Rannsóknadeild yfírdýralæknis
í dýrasjúkdómum, Keldum
og
Tryggva Eiríksson
Rannsóknastofnun
landbúnaðarins
efnis, að ekkert bendi til þess að
uppkoma riðu tengist koparskorti,
er því væntanlega rétt.
Þéttni mangans (mg/kg) í hey-
sýnum frá bæjum á ósýktum svæð-
um (flokkur 1) var marktækt meiri
en í heysýnum frá bæjum í flokkum
2, 3 eða 4. Þéttni mangans í hey-
sýnum frá bæjum í flokki 2 (riðu-
lausir bæir á riðusvæðum) var einn-
ig marktækt meiri en í sýnum frá
bæjum í flokki 4 (riðubæir), en ekki
samanborið við sýni frá bæjum í
flokki 3 (fjárskiptabæir). Ef niður-
stöðutölur úr heysýnum í flokkum
1 og 2 (allir riðulausir bæir), eru
bomar saman við niðurstöðutölur
úr heysýnum frá bæjum í flokkum
3 eða 4, kemur í ljós marktækur
munur (mynd 5). Niðurstöðutölur
þessar benda þannig í heild til þess,
að mikil þétmi mangans geti vam-
að uppkomu riðu. í þessu sam-
bandi er sérstaklega athyglisvert,
að þessi verkun sést einnig að
marki í sýnum frá bæjum í flokki 2.
í fyrri grein í Frey (2002) sögð-
Freyr 5/2004 - 35 |