Lesbók Morgunblaðsins - 24.02.2001, Qupperneq 15

Sprengjukastarinn bar ábyrgö á því að sigtið kæmist ekki í hendur óvininum, hann varð að taka
skjóta ákvörðun um hvað gera ætti viö það ef sú staða kæmi upp að nauðlenda yrði sprengju-
flugvélinni eða yfirgefa hana í lofti. Tæpast hafa þessi sprengjusigti komið heil til jarðar.
NORDEN-
SPRENGJUSIGTIÐ
kynnti Söhn hann fyrir hálffertugum, ljós-
hærðum manni að nafni Hermann W. Lang,
sem hafði dulnefnið „Paul“. Lang hafði flust til
Bandaríkjanna 1927, en var ekki enn orðinn
n'kisborgari. Hann starfaði í Norden verk-
smiðjunum á Lafayette stræti 80 á Manhattan,
en þær framleiddu Norden-sprengjusigtin
samkvæmt hernaðarleynd. Hann naut lífsins
sem miðstéttarmaður, með konu sinni og dótt-
ur, í úthverfi New York.
Sem þeir spjölluðu saman í setustofu Söhns,
reyndi Ritter að leggja kalt mat á viðmælanda
sinn og komst að þeirri niðurstöðu, að hann
væri hæglátur og frekar lokaður maður, sem
hefði unnið sig upp í stöðu eftirlitsmanns hjá
Norden fyrirtækinu með mikilli vinnu, með-
fæddum gáfum og útsjónarsemi. Á þessum
tíma var lítil spenna á milli Þýskalands og
Bandaríkjanna, nokkuð sem átti eftir að breyt-
ast frá hvítu yfir í svart innan skamms.
Lang skýrði majórnum frá þvi, að þrátt fyrir
að Bandaríkin hefðu reynst honum vel, fyndist
honum að hið „Nýja Þýskaland“, undir stjórn
Adolfs Hitler, ætti að eignast sprengjusigtið
líka. „Ég mun aldrei gleyma íoðurlandi mínu,“
sagði hann með tilfinningaþunga. Lang tók
ítrekað fram, að hann vildi enga þóknun þiggja
fyrir hugsanleg njósnastörf sín.
Ritter fylltist aðdáun á tryggð Langs við
Þýskaland, „Herr Lang, þér eruð góður Þjóð-
verji,“ kvað Abwehr majórinn upp. „I nafni
Adolfs Hitler óska ég þér velfarnaðar og
þakka þér störf þín. En hversu margar teikn-
ingar af Norden-sprengjusigtinu geturðu út-
vegað mér?“
Ef til vill hefði Ritter ekki orðið jafn upprif-
inn yfu- föðurlandsást Langs, hefði hann vitað,
að sá síðarnefndi lét millifæra $5.000 inn á
bankareikning sinn af sjóðum Þriðja ríkisins
nokknim mánuðum síðar.
Samt kom í ljós að Lang var mjög slunginn
útsendari. Hann átti ekki í neinum erfiðleikum
með að láta teikningar hverfa, á meðan hann
sinnti skyldum sínum sem eftirlitsmaður,
stakk þeim inn á sig seinni part dags og fór
með þær heim í svefnbæinn sinn. Konu hans
var alveg haldið utan við þetta, á hverju kvöldi
gengu þau til náða á viðteknum miðstéttar-
tíma, Lang beið þar til hún væri örugglega
sofnuð, fór þá niður, breiddi teikningarnar út á
eldhúsborðið og dró þær í gegn með blýanti á
þunnan, hálfgagnsæjan pappír. Þegar liann
hafði falið frummyndina og eftirmyndina
vandlega, fór hann aftur upp og svaf í nokkra
tíma. Um morguninn fór hann á fætur með
fjölskyldunni og þegar hann mætti í vinnuna,
gat hann auðveldlega sett frumteikningai-nar á
sinn stað, án þess að nokkur sæi.
Viku seinna, þegar Lang hafði lokið fyrsta
hluta verksins, var komið á öðrum fundi, jiar
sem Lang afhenti majórnum eftirmyndir af
teikningum allra innviða tækisins. Ritter var
himinlifandi og kom því undir eins í kring, að
öllum eftirmyndunum yrði komið til sérstaks
sendiboða, en sá starfaði undir því yfirskini að
vera þjónn á Bremen, sem færi til Hamborgar
daginn eftir. Það tókst.
Næstu tvær vikur vann Lang ötullega að því
að finna aðrar teikningar, sem hann gæti
mögulega notað - árangurinn varð nærri 100%.
Kvöldið, sem Ritter sneri heim til Þriðja rík-
isins, hittust hann, Lang og Söhn til að halda
kveðjuhóf, þar sem glösum var oft lyft til heið-
urs Adolf Hitler. Lang afhenti afganginn af
myndunum við þetta tilefni.
Wilhelm Canaris, aðmíráll, var ansi reyndur
maður, feril hans i njósna- og leyniþjónustu-
starfsemi mátti rekja frá því fyrir fyrra stríð;
um þessar mundir var hann orðinn yfirmaður
Abwehr, sem sótti stöðugt í sig veðrið og valda-
mikill eftir því. Canaris varð yfir sig hrifinn,
þegar Ritter færði honum Norden-sprengju-
sigtið á silfurfati. Hann bar teikningarnar und-
ir vísindamann, sem sagði: „Þetta er það sem
við höfum verið að leita að ... þetta mun gjör-
bylta allri árásartækni Luftwaffe!"
Nokkrum vikum eftir að Ritter sneri til
Þýskalands, með lokaárangur aðgerðarinnar
falinn í regnhlífinni sinni, bauð Abwehr „Paul“
(Hermann Lang) til Þýskalands, til þess að
sýna honum þakklæti sitt fyrir vel unnin störf í
þágu Foringjans - að sjálfsögðu var allur
kostnaður greiddur og ekkert til sparað. Þessi
vika virkaði mjög undarlega á hæglætismann-
inn Hermann Lang, öllum stundum voru hinh-
hæstsettu nasistaforingjar að heimsækja hann
og mæra, eða bjóða honum í hinar allra fínustu
veislur í Þýskalandi þess tíma, hann sat m.a.
einkafund með Hermann Göring marskáiki, yf-
irhershöfðingja Luftwaffe - og leiddist.
Einhverra hluta vegna gleymdist Ritter
sjálfur, þótt hann hefði lagt á ráðin um aðgerð-
ina frá upphafi til enda og hefði átt á hættu
mjög langa fangelsisvist í Bandaríkjunum fyrir
njósnir, ef upp hefðu komist. Mörgum árum
seinna komst hann að því, að óheiðarlegur og
kærulaus, lágt settur foringi í höfuðstöðvum
Canaris, hafði breytt og hagrætt skjölum, sem
vörðuðu málið með þeim hætti, að hann fékk
sjálfur heiðurinn af aðgerðinni.
Upp úr áramótunum ’37-’38 handtók FBI
þrjátíu og þrjá menn og leysti þar með upp
njósnahring nasista, sem hafði meðal annars á
sinni könnu stuldinn á Norden tækinu. Meðal
annarra var þýskfæddur maður, sem hafði ný-
lega fengið bandarískan ríkisborgararétt og
var á launum hjá Abwehr. Sá maður var mjög
líklega Hermann W. Lang, en þess er getið, að
hann hafi einmitt verið innanbúðaimaður hjá
Norden. FBI tilkynnti fyrst opinberlega um
þessar handtökur sumarið 1941, en talið er
ólíklegt að Þjóðverjar hafi nokkurntíma fengið
í hendur tækið sjálft, aðeins teikningarnar.
Heimildir:
Bowman: Castles in the Air, ’81.
Breuer: Undercover Tales of WWII, ’99.
Flight Journal (Special ed. Winter 2001).
Hawkins: The Miinster Raid, ’84.
Höfundur er leigubílstjóri og stundar nóm í heim-
speki við Hóskóla íslands.
ETTA merkilega tæki, uppfinning
fjandvinanna Carl L. Norden og
Theodore H. Barth, átti langan með-
göngutíma, allt frá 1928. Sótt var
um einkaleyfi á því 1930, en það var ekki
gert. opinbert fyrr en 1947 af hernaðar-
ástæðum. Norden var Hollendingur að upp-
runa og varð einhver heimsins mesti sér-
fræðingur um snúða (gírótæki) þegar hann
koinsl til vits og ára. Löngu fyrir stríð var
hann hönnuður fyrsta „flugskeytis sög-
unnar, fiugmannslausrar tvíþekju, sem var
full af sprengiefni. Flugskeytið rataði rétta
leið með fyrirfram slilltum snúðum.
Þessi tæki hafa verið mikilvægfustu
stjórntæki í öllum flugvélum t il þessa dags,
hjól á hringjum sem geta hreyfst í allar
áttir og snúast á u.þ.b. 12.000 sn./mín. (Sjá
inynd.) Samkvæmt Newtonslögmálinu held-
ur slíkur snúður alltaf upprunaiegri stöðu
sinni, sama hvernig flugvélin snýr og getur
þar með gefið flugmanni upp raunverulega
stöðu hennar í loftinu, jafnvel þótt. hann
sjái ekki út.
Að vinna með tækið
Norden-sprengjusigtið vann á fernan
hátt. I fyrsta lagi var það útbúið tvcimur
snúðum til þess að nákvæmnin væri sem
mest. Sprcngjukastarinn horfði siðan niður
á hreyfanlegan spegil, sem sýndi skotmark-
ið og mældi aðfallshornið að því eftir því
sem flugvélin nálgaðist það. Hornið hafði
svo áhrif á vélbúnað, sein samhæfði hraða
flugvélarinnar og staðsetningu skotmarks-
ins í sigt inu. Að lokum var sigtið iieintengt
sjálfstýringarbúnaði vélarinnar - í kast,-
fluginu (Bomb Run) flaug sprengjukast,-
arinn sjálfur flugvélinni með tækinu, raun-
ar mætti segja að sprengjusigt.ið hafi flogið
henni með aðstoð hans - það þurfti að leið-
rétta stefnuna til að halda skotmarkinu í
sigtinu og reikna út frávik vegna vinds,
lofthita og ýmissa fleiri þátta sem höfðu
áhrif á braut sprengnanna. Á meðan gátu
flugmennirnir lítið gert annað en biðja
bænirnar sínar og bíða þess að sprengj-
urnar féllu, svo að þeir gætu aftur tekið
við stjórninni.
Ofugt við það sem sést í kvikmyndum um
þetta efni, var ekki ýtt á takka eða tekið í
handfang til að sleppa sprengjunum. I stað-
inn færðist fyrirfram settur punktur á
glerplötu í sigtinu hægt og rólega að
krossinum, eftir því sem nær dró skot-
markinu og þegar miðja krossins og
punkturinn snertust, féllu sprengjurnar
sjálfkrafa. I þróuðustu tækjunum var
reiknivél, sem leiðrétti hraða og stöðu vél-
arinnar eftir þvf sem þurfti, í gegn um
sjálfstýringuna. Nákvæmnin var svo háð
því hversu vel sprengjukastarinn hafði
„forrit.að“ sigtið.
Þjóðverjar fundu mikið af ónýtum
sprcngjusigtum í flökum sprengjuflugvéla,
sem þeir skutu niður, en aldrei hcilt. tæki,
svo vitað sé. Alls voru framlcidd tæplega
60.000 sprengjusigti og verðið var $7.500,
stórfé á þeim tfma. Um 48.000 voru notuð í
seinni heimsstyrjöldinni, en flugherinn
hafði gagn af þeim allt fram yfir Kóreu-
stríðið, þegar þróaðri rafeindabúnaður
leysti þau af hólmi. Carl L. Norden dó í
Sviss árið 1966.
Fljúgandi virki
Áttundi flugher Bandarfkjanna gerði út
frá Englandi og samanstóð aðallega af
B-17 flugvélum, betur þckktum sem Fljúg-
andi virkjum, fjögurra hreyfla, 30 tonna
véluin sem báru 3-3,5 tonn af sprengjum.
Nafnið fengu þær vegna þess hve mikið
var af byssum í þcim, en einnig voru þær
svo skotharðar að ótrúlegi þótti, þær gátu
oft flogið hcim nánast í henglum. B-17
hafði innanborðs 10 manna áhöfn, allir
nema flugmennirnir voru vopnaðir einföld-
um eða tvöfólduin .50 kaliber Browning
vélbyssum, vopnum sem áttu að geta komið
13 mm sverri kúlu í gegn um 25 mm bryn-
vörnina á belg þýsku orrustuflugvélanna.
Trjónan var gegnsæ, fremst sat
sprengjukastarinn og stjórnaði tvöfaldri,
ijarst.ýrðri byssu sem var undir nefi vél-
arinnar. Fyrir aftan hann var siglingafræð-
ingurinn, byssurnar hans stóðu út um hlið-
ar ncfsins og vfsuðu skáhallt framávið. Upp
við bakið á flugmönnunum stóð efri turn-
skyttan í brynvörðum hólki með tvöfalda
byssu, en á bak við hann var sprengjurým-
ið, sem mátti fara um aftur í vélina eftir
mjórri brú. I aftari hluta vélarinnar var
hinn helmingurinn af áhöfninni, loft-
skeytamaður sem skaut aftur eftir upp um
þakið, kúluskytta sem hékk undir vélinni
með rafstýrða, tvöfalda byssu, tvær hlið-
arskyttur og stélskytta. Alls 13 byssur.
Sprengjusveit gat myndað röð sem var
hátt í 100 km löng, hver flokksdeild innan
hennar samanstóð oftast af 27 flugvélum,
sem skiptust f nfu véla hópa. Hóparnir
héldu sig á þremur „hæðum, voru um 300
m hver fyrir ofan annan, sá í miðjunni
fremst og sá efsti aftast. Flughæð var 20-
30.000 fet, 7-10 kílómetrar, allir um borð
þurftu stöðugt súrefni og voru klæddir í
rafhitaða samfestinga, enda fór frostið allt
niður í -50°C.
Nákvæmnin skipti öllu máli, ef sprengj-
urnar hittu ekki var ferðin í besta falli
gagnslaus, ein ferð með B-17 var óskap-
lega dýr, kostaði að meðaltali einn mann
fallinn cða fanginn og flugsveit.irnar biðu
stundum óskaplegt afhroð, fyrir utan allan
annan kostnað.
Áttundi flughcrinn stundaði s.k. „higli
precision bombing", nákvæma eyðileggingu
að degi til, ólíkt RAF, en Bretarnir köstuðu
sfnum sprengjum á nóttunni úr mun minni
hæð og gátu ekki notað fullkomin
sprcngjusigti sökum myrkurs. Staðallinn
fyrir nákvæmni í bandarfskum árásum var
eitt þúsund fet, eða 330 metra geisli frá
miðju skotmarks. Ef helmingur sprengn-
anna féll innan þess svæðis, var árásin tal-
in vel heppnuð. Misbrest á nákvæmni USA-
AF (United States Army Air Force) mátti
þýskur almenningur þola orðalaust.
Memphis Belle á leið heim til Bandaríkjanna 9. júní 1943. Þá hafði hún lokið 25 árásarferðum á
Þýskaland með 91. sprengjusveit Áttunda flughersins og komin á „eftirlaun”.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 24. FEBRÚAR 2001 1 5