Fylkir - 23.12.1997, Qupperneq 12

12
FYLKIR jólin 1997
Sigtryggur Helgason
AÐ KOMAST HEIM UM JÓLIN
- mimiisverðir atburðir um horfinn heim og breytta tíma í samgöngum -
Gísli J. Johnsen VE 100 var í farþegaflutningum milli Eyja og Stokkseyrar, mest yfir
sumartímann, áárunum 1943 til 1954.
Haustið 1946 varð það að ráði
að ég fór til náms í Gagn-
fræðaskóla Vesturbæjar í Reykja-
vík, sem þá var í gamla
Stýrimannaskólanum við Öldu-
götu. Þetta var að undirlagi Krist-
bjargar Þorbergsdóttur matráðs-
konu á Landsspítalanum, en hún
var fóstursystir pabba og hafði
hönd í bagga með nafngiftina á
mér. Voru þau fóstruð hjá
hjónunum Hólmfríði Magnús-
dóttur og Sigtryggi Péturssyni á
Húsavík. Hélt hún alltaf mjög
mikið upp á mig og' fannst hún
eiga heilmikið í mér. Kristbjörg
var mikil sómakona og mjög vönd
að virðingu sinni. Alltaf var mjög
kært með þeim fóstursystkinunum
og oftast gisti pabbi hjá henni er
hann var í útréttingum í Reykjavík.
Fór hann oft upp á Landsspítala í
hádegismat hjá henni og sagði þá
gjaman að hann hefði borðað á
kostnað hins opinbera. Það var
ekki fyrr en mörgum árum seinna
að hann komst að því að Kristbjörg
greiddi ávallt fyrir matinn úr eigin
vasa, annað kom ekki til greina af
hennar hálfu. Mættu margir hafa
þetta í huga í dag.
Það má til gamans geta þess, að
á þessum ámm átti Kristbjörg smá
sumarbústað í austanverðum
Kópavoginum. Nokkrir bústaðir
voru dreifðir þama í stórgrýttri
brekkunni og erfitt um alla ræktun.
Við bræðumir fengum stundum að
dvelja þama hjá henni í nokkra
daga á sumrin. Til að komast
þangað úr Reykjavík þurfti að taka
Hafnarfjarðarstrætó. Rétt áður en
komið var að Kópavogslæknum
var farið úr bflnum og síðan gengið
eftir grýttum vegarslóða austur að
bústaðnum. Tóksúgangaum 10
mínútur.
Gjörbreytt þjóðfélag og
stórstígar framfarir
Þá var allt öðm vísi en í dag.
Byggðin í Reykjavík náði rétt
austur fyrir Rauðarárstíg.
Hlíðahverfið var í byggingu og
einnig Skúlagatan austanverð.
Engin byggð var fyrir austan
Lönguhlíð, Kópavogurinn var rétt
að byrja að byggjast og engin
byggð hafin á Seltjamamesi, nú og
malbik þekktist ekki. íbúafjöldi
landsins var 132.750 manns og
fbúafjöldi Reykjavíkur var 48.954
manns. Skömmtun á flestum
vömm hófst þá um árið og þurfti
jafnvel skömmtunarmiða fyrir
bensíni þótt fólksbflaeign væri
mjög lítil.
Samgöngur vom þá allt aðrar en
í dag. Skipaútgerð Ríkisins var
með fastar hringferðir með Esju og
Heklu og reyndi fólk að miða
ferðalög sín við þær eftir því sem
hægt var.
Laxfoss fór einnig í vikulegar
ferðir til Eyja á ámnum 1946 fram
á mitt ár 1947.
Það er ógjörlegt fyrir okkur
nútímafólk að setja okkur í spor
fólks hér áður fyrr. Bjarni
Sæmundsson fiskifræðingur segir
svo frá í bók sinni „Um láð og
lög“ um ferð með Sterling austur á
firði 1920: „Það var heldur en ekki
krökkt af farþegum, öll rúm full,
reykingasalurinn og borðsalurinn
sömuleiðis, hvar sem litið var og
eitthvað var til að liggja á, var
maður. Þar við bættust margir
Vestmannaeyingar, þeir voru alls
Sigurjón Ingvarsson
skipstjóri í Skógum.
staðar, þar sem ekkert var til að
liggja á nema gólfið. Eg man það,
að ég var nærri dottinn um eitthvað
í göngunum fyrir utan kleladyrnar
mína um nóttina. Hélt ég, að það
væri stór hundur, sem hefði
hringað sig þama saman, en við
nánari aðgæslu sá ég að þetta var
sofandi maður. Vestmannaeyingar
teljast annars ekki til farþega og
eru heldur ekki skoðaðir sem
fiutningur eða vörur, því þeim er
ekkert pláss ætlað, þeim er stungið
hingað og þangað þar sem þeir em
ekki fyrir neinum, bak við stiga,
undir bekk og víðar, en í einu tilliti
er þeim gert jafnt undir höfði og
öðrum mönnum og það mönnum
af skárra taginu, þeir fá að borga
fargjald eins og farþegar á fyrsta
plássi. Svona er það á öllum stæni
farþegaskipum, sem annars hafa
getað fengið það af sér að koma
við í Eyjum. En það hefur nú
viljað bresta á það síðari árin“.
Flugvöllurinn olli byltingu
í samgöngum milli lands
og Eyja.
Gjörbylting varð í sam-
göngumálum okkar Vestmanna-
eyinga árið 1946, þegar flug-
völlurinn var tekinn í notkun og
reglubundnar áætlunarferðir hafnar
í september. Flugvöllurinn var
malarvöllur, um 800 metra langur
og engin þverbraut. Engin að-
flugsljós voru á honum. Notaðar
voru litlar flugvélar. Meðal annars
man ég eftir Anson, held að hún
hafi tekið 7 eða 9 farþega.
Auðvitað var þá ekki hægt að
fljúga nema dagsbirtu nyti og
sæmilega gott væri í veðri, því
fijúga þurfti sjónflug. í bók
Haraldar Guðnasonar „Við
ægisdyr“ segir svo frá í tilvitnun
um flugvöllinn í blaðinu Víði
(XVII, 22): „Með byggingu
flugvallarins hefur verið ráðin
stærsta bót á samgöngumálum
okkar Eyjaskeggja. Og veiga-
mesta atriðið er að okkur fmnst við
veraorðnirfijálsirmenn. Einangr-
unin er rofin. Maður þarf ekki að
kvíða því í marga daga áður en
maður fer í ferðalag. Því sannast
að segja voru oft mannflutningar
milli lands og Eyja ekki boðlegir
hvítum mönnum. Fólki var
kúldrað niður í lest á vöru-
flutningaskipum og hékk kalt og
svangt á mótorbátum í fleiri tíma.
Þess má geta að sjóveikum
mönnum hefur liðið afar illa. Nú
er þetta eins og vondur draumur,
liðið og gleymt“.
Ógleymanleg sjóferð
með Stokkseyrarbátnum
Gísla Johnsen
Nú var komið að jólum. Komið
jólafrí í skólanum og ég fullur
tilhlökkunar að komast heim til
fjölskyldunnar, vina og vanda-
manna. Pabbi var einnig staddur
„Fyrir sunnan" í útréttingum.
Tíðaifaiið var leiðinlegt, hafáttir og
ekki hægt að fljúga. Pabbi hringdi
í Sigurjón Ingvarsson í Skógum,
en hann hafði hafið
Stokkseyrarferðir árið 1940 með
Mb. Skíðblaðni sem pabbi átti, en
Sigurjón keypti síðar Mb. Gísla
Johnsen, sem var 32 lestir. Þá vom
í lúkarnum 4 kojur stjóm-
borðsmegin og 4 bakborðsmegin.
Einnig var afturgengt í lestina.
Sigurjón kvað það sjálfsagðan
vinargreiða að koma og ná í okkur
feðga. Nokkur hópur fólks var
einnig veðurtepptur í Reykjavík og
fékk það að sjálfsögðu að fljóta
með. Við lögðum af stað með
rútubíl frá Steindóri upp úr
klukkan 7 að morgni aðfangadags
og var hópurinn 20 - 25 manns.
Við kontum til Stokkseyrar upp úr
klukkan 9. Það var eðlilegur
ferðatími. Sigurjón var að sjálf-
sögðu mættur og með honum í
áhöfninni vom Jón Bjömsson í
Gerði og Arsæll Karlsson frá
Stokkseyri. Var þegar hafist handa
við að koma fólki og farangri um
borð. Flestir voru með marga
jólaböggla sem þeir höfðu verið
beðnir fýrir. Einnig var nokkuð af
vömm og pósti með. Laust fyrir
klukkan 10 vom landfestar leystar
og lagt af stað. Mér er það í minni
að háfjara var og mátti ekki tæpara
standa að við kæmumst út úr
höfninni, því báturinn tók tvisvar
niðri á leiðinni. Veður var austan
hægviðri og áætlaður komutími til
Eyja um klukkan 2 eftir hádegi.
En því miður hélst veðrið ekki, þvi
það gekk í vaxandi austan átt með
roki og tilheyrandi sjó. Konur
fengu að sjálfsögðu kojumar og
vom tvær í hverri koju. Margir
gerðust mjög sjóveikir, þar á meðal
ég, því ég hefi alla tíð verið sérlega
veikur á sjó. Þeir sem sjóhraustir
vom liðsinntu hinum veiku eftir
mætti. Ég sat fyrst á lúkars-
bekknum og hékk með höfuðið
fram á borðið, milli þess sem ég
fór að fötunni við kabyssuna til að
æla. Lyktin í lúkamum var slæm.
Loks dróst ég aftur í lestina og lá
þar ofan á póstpokum og upp úr
mér gekk grænt gallið. Úti geisaði
ofviðrið og báturinn valt og hjó í
öldurótinu. Þeir sem ferðuðust
með Mb. Gísla Johnsen í óveðri
muna eftir því að hann datt
stundum niður í öldudalinn og
nötraði stafna á milli. Þennan
aðfangadag datt hann oft. Mikið
skelfing var tíminn lengi að líða
þar sem ég lá í vanlíðan minni ofan
á póstpokunum. Klukkan varð 2,
sem var áætlaður komutími, en
engin kyrrð í höfn. Klukkan varð
3. Ennþá engin kyrrð í höfn. Ég
man að ég bað til Guðs: „Góði
Guð, láttu botninn opnast svo að
vanlíðan minni linni“. Hugsið
ykkur. Ég að fara heim til mömmu
á aðfangadag. Loks klukkan 4
hægðist á hreyfingum bátsins. Við
vomm komin inn fyrir
hafnargarða. Lagst var að við
Básaskersbryggju vestanverða.
Margmenni var þar samankomið
að taka á móti okkur, þar á meðal
bræður mínir, þeir Denni, Muggur
og Páll. Þeir keyrðu okkur pabba
heim og komu síðan þeim
jólapökkum til skila sem við
höfðum verið beðnir fyrir. Ingvar
Greinarhöfundur ræðir við Brynjólf Einarsson bátasmið í
heimsókn sinni til Eyja árið 1995.