Nýi tíminn - 13.02.1958, Blaðsíða 7

Firnmtudagur 13;''föbrúar 1958 — NÝI TlMINN — (7
Z;l g
iwwis a
almœ lí i
im
Þakka þér fyrir arlisúginn
í fjöðurstaf þínum, Sverrir.
Það er hressandi að finna í
stíl þínum svalann frá liátind-
um ritsnilldar nítjándu aldar-
innar, — að njóta þess anda,
sem þjálfaður er í skóla Ileine
og Marx, en tekur á sig þín-
ar meitluðu myndir í kraft-
auðgri, hvassyrtri ís’enzku
þinni. Og það er aldrei eins
svalandi að finna þann blæ,
er ber oss endurminningar-
auðinn frá uþpreisn þjóðar-
innar á öldinni, er leið, og
fyrirheitið um reisn alþýðu
þessarar aldar, eins og þegar
holtaþoka þröngsýninnar er
að færast yfir andlega flat-
neskju hinnar nýríku borgara-
stéttar Islands.
Þakka þér fyrir víðsýnið í
lífssýn þinni, Sverrir. Marx-
isminn hefur alltaf verið þér
sú Hlifskjálf, hvaðan eigi að-
eins mátti sjá um alla heima
sögnnnar, heldur og að skil-
greina baðan hin margvíslegu
tilbrigði og fyrirbrigði manns-
sálarinnar.
Það gneistar af skilningi
þfnum á s; gu vorri, Sverrir,
— tendruðum a-f ást binni og
aðdáun á baráttuþrótti ís-
lenzkrar menningar, tilfinn-
ingunni fvrir bréfunum, sem
betri borgarar brenna, við-
kvæmninni fvrir verzlunar-
bókunum. sem barborar tutt-
iigustu el'lar bera í bmnna.
Hefði flokl-nr nkkar verið rík-
ur, hetðír bú ekW aðems feng-
ið að helga kr«fta bína rann-
sóknunum á, sömi hióð^r vorr-
ar, — við sk-WrWrn b'ira hafa
eignazt einhvem Hoswell tii nð
skrifa unn eftir hér h»r skií-
greininca.r á fvrirhrie-ðum
Vl lroa|Y|_
ÍSt tíl pð Í lþ+nr ^í^lfnr.
I^Ptklkíi. Vr frrv'v hríáfín pra
lv^^rfivfinini S'^^r.
TMr<a«*iim v’A n iótíi
j)eiík’nrt,qr li’nno r. þniloínffþ]*
Oo- cníiH. — otr m í Wf ríkara
eo»n lo” (rro lí^KK.
Heill sé Wr fímmtugum!
Einar Olgeirsson.
Fyrir tæpum þremur ára-
tugum hitti ég fyrst Sverri
Kristjánsson í Kaupmanna-
höfn. Var hann þá nýkominn
þangað til háskólanáms tví-
tugur að aldri, námgjarn og
brennandi af áhuga á sögu,
stjórnmálum og bókmenntum.
Var fljótséð, að kominn var í
hóp okkar hafnarstúdenta á-
gætur húmanisti, sjónnæmur
og mikill ræðuskörungur.Hafði
hann þá þegar furði; mikið
vald yfir íslenzku máli, bæði
í ræðu og riti. Þótti okkur
því harla mikill fengur að
lionum í okkar fámenna hóp.
Hann reyndist og bráð-
skemmtilegur félagi og naut
því mikilla vinsælda meðal
stúdenta.
Á hafharárunum gerðist
Sverrir fjölmenntaður á sviði
sagnfræði, félagsfræði, stjóm-
mála og bókmennta, og stend-
ur menntun hans á breiðari
grundvelli en flestra annarra
Islendinga, þeirra er þá stund-
uðu nám í Kaupmannahöfn.
Hans mesta hugðarefni var
þá saga 19. aldar einkum þó
saga verkalýðshreyfingarinn-
ar.
Sverrir kom heim frá Kaup-
mannahöfn skömmu fyrir
stríðið og gerðist brátt kenn-
ari og jafnframt rithöfundur.
Er hann tvímælalaust meðal
snjöllustu stílista, er nú rita
á vora tungu, enda nýtur
hann mikilla vinsælda og al-
mennra'.
Á síðari ámm hefur hugur
Sverris hnej'gzt mjög að sögu
íslands á 19. öld. Hann hef-
ur aflað sér viðtækrar þekk-
ingar á þ.ví sviði. I inngangi
að „Hugvekju til íslendinga“
þeirri er hann samdi árið
1951 og einkum fjallar um
fyrirrennara Jóns Sigurðsson-
ar, kemur það greinilega
1 ljós, að hann er afburða
snjall sagnaritari.
Á tveimur síðustu árum
hefur hann dvalizt í Kau-
mannahöfn og aflað sér mik-
illa heimilda um sögu íslend-
inga á þessu tímabili. Er það
von þeirra er unna honum
sæmdar og velfamaðar, að
hann eigi eftir að vinna mik-
ið starf á því sviði á þeim
mörgu starfsárum sem hann
væntanlega á eftir.
Nú þegar hann leggur upp
á sjötta áratuginn vil ég nota
tækifærið til að þakka honum
þriggja áratuga samfylgd og
óska honum ámaðar á þeirri
vegferð. Megi hann lifa sem
lengst og njóta sinna miklu
starfskrafta og ágætu hæfi-
leika.
Skúli Þórðarson.
fyrsta ritsmíð hans og fjaíl-
aði um Georg Baandes. Grein-
in mun hafa komið í fyrsta
fjölritaða Skólablaðinu, en
síðar ritaði hann þar um
kvenfólkið í menntaskóla, og
varð þá einu skólaskáldinu
þessi vísa á munni:
Konurnar kálfaþykkar
kvelja minn skrokk og pína;
Brandes og bolsévikkar
berjast um sálu mína.
I 4. bekk varð Sverrir svo
gagntekinn af Georg Brandes,
en ást hans á þessum meist-
ara leiddi hann á fund annars
næsta ár kom greinin Bylting-
arhreyfingin í Kína.
Hann fór til Hafnar til
náms í sagnfræði 1929, var
hér heima frá júní til des-
ember 1930 og aftur snögga
ferð sumarið 1933, en var
svo samfleytt í Kaupmanna-
höfn og hálft ár í Berlín,
þangað til í janúar 1939, að
hann kom heim próflaus.
í fórum sínum á hann tvær
ófullgerðar ritsmíðar, sem
hefðu hvor um sig fleytt hon-
um gegnum meistarapróf.
Þessi hafnarglaði íslendingur
Sverrir Kristjdnssoru
------fimmtugur ------
Sverrir Kristjánsson sagn-
fræðingur er í heiminn borinn
7. febrúar 1908 í Hjörleifs-
húsi við Hverfisgötu. For-
eldrar hans voru hjónin
Bárður Kristján Guðmunds-
son frá Þverdal í Aðalvík á
Ströndum og síðari kona hans
Guðrún Vigdís Guðmunds-
dóttir Gíslasonar frá Ána-
naustum. Bárður Krist.ján var
einn af fyrstu nemendum
Torfa í Ólafsdal og meðal
þeirra fyrstu Strandamanna,
sem kvaddi Kaldbak og leitaði
hlýrri heimkynna, eins og seg-
ir í Hðmstrendingabók. Að
Sverri standa vestfirzkir fjöl-
kyngisménn og fuglafangarar
úr Hornbjargi og sunnlenzkir
aflakóngar, óróleg ætt seið-
manna, sem hafa um aldur
boðið öllum hættum byrginn,
og rólyndara kyn hagsýnna
Reykvíkinga. Sverrir er Aust-
urbæingur, vaxinn upp utan
áhrifasvæðis Vesturbæjar-
aðalsins, en Njála opnar hon-
um víðáttur tilverunnar á 8.
ári og Kommúnistaávarpið í
þýðingu Stefáns Péturssonar
á 18. aldursárinu. Þessi rit
sviptu tjöldum frá leiksviði
lífsins fyrir sjónum barnsins
og unglingsins Sverris Krist-
jánssonar. „Ég hef aldrei orð-
ið jafnsnortinn af öðrum bók-
um“, heyrði ég haim segja
einhvern tima.
Sverrir gekk í menntaskóla
í Reykjavik, og þar birtist
Brandesarunnenda í þessum
bæ. Þá var Árni Pálsson við
Landsbókasafnið, en hann
hafði elt Brandes um götur
Hafnar eins og ungmær
hjartaknosandi leikara. Matt-
hías Jochumsson kraup eitt
sinn við fótskör þessa and-
lega snillings, en Indledning
til Emigrant-literaturen eft-
Brandes varð Sverri opin-
berun um stílsnilld óbund-
ins máls. Þeir Árni Páls-
son urðu einlægir vinir ævi-
langt, fyrsti tengiliður þeirra
var snilld Brandesar, síðar
Bakkus og bóhemismi, en að
lokum hreif Vesturbæjaraðall-
inn líkkistuþjóðsögu prófess-
orsins úr höndum okkar
Sverris. Þá urðu „mistök" við
jarðarför.
Sverrir varð stúdent 1928,
og ritaði árið eftir fyrstu
greinar sínar, sem birtust á
prenti. Sú fyrsta var þýðing:
Stefnuskrá Alþjóðasambands
kommúnista, samþykkt á 6.
heimsþinginu, 1. sept. 1928 í
Moskvu, Réttur 1929. Einnig
þýddi hann Varnarræðu Max
Hoels fyrir dómstólnum í
Berlín, Réttur 1929. — Fyrsta
frumsamda grein hans mun
vera: Baráttan um heimsyfir-
ráðin, Réttur 1929, en sama
ár birtast einnig í Rétti eftir
hann greinamar: Alþjóðasam-
bönd verkalýðsins og Ný ó-
friðarblika, Deilan milli Kína
og Ráðstjórnar-Rússlands, og
lauk munnlega hluta prófsins
og samdi 100 vélritaðar fólíó-
arkir um afstöðu þýzkra sós-
íaldemókrata til félagsmála-
löggjafar Bismarks, en hljóp
þá af hólminum. Þegar próf-
essoramir fundu hann loks,
var hann settur til að semja
ritsmíð um afstöðu borgara-
flokkanna til sömu félags-
málalöggjafar. Nú samdi
hann 180 síður, áður en hann
hvarf frá ritvélinni og úr
hópi háskólaborgara. Þannig
hefur farið fyrir ýmsum ís-
lendingum á lokasprettinum,
og menn hafa erft misjafn-
lega við þá glöpin. Árni Páls-
son var gerður að prófessor,
Stefán Pétursson að þjóð-
skjalaverði, en Sverrir Krist-
jánsson er gagnfræðaskóla-
kennari, að vísu nú án
kennsluskyldu eins og próf-
essor Sigurður Nordal.
Á háskólaárum sínum þýddi
Sverrir ásamt Hjalta Áma-
syni Leninismann eftir Stalín,
útg. Reykjavík 1930, og fyrir
danska ríkið þýddi hann að
undirlagi prófessors Eiríks Ar-
ups greinagerð prófessors
Einars Amórssonar um það,
hvort íslendingar ættu nokk-
um rétt til Grænlands, og
var sú greinagerð lögð fyrir
alþjóðadómstólinn í Haag,
þegar fjallað var um Græn-
landsmálin.
í Kaupmannahöfn naut
Sverrir leiðsagnar prófessor-
anna Alberts Olsens og Eriks
Amps. Arup var mikill ís-
landsvinur, eins og sagnfræði-
rit hans bera vitni, og frá-
bær snillingur sem rithöfund-
ur. Ég veit, að Sverrir te’ur
Arup einhvern glæsilegasta
sagnfræðing þéssarar aldar og
eiga sér fáa jafningja. En
auk þess upptendraðist Sverr-
ir á háskólaárum sínum af
þýzkum sagnfræðingum og
segist sjálfur aldrei bera þess
bætur.
Eftir heimkomuna stundaði
Sverrir ritstörf og kennslu.
Fyrsta útvarpserindi hans
fjallaði um þýzka sósíalistann
Ferdinand Lassalle, en síðan
liefur liann fiutt mikinnfjö'da
slíkra fyrirlestra og erinda-
flokka og hafa tv" fyrir-
lestrasöfn verið gefin út eftir
hann: Frá Vínarborg til Ver-
sala Reykjavík 1943, Siða-
skiptamenn og trúarstyrjaldjr,
Reykjavík 1942.
Af þýðingum eftir Sverrv er
mér kunnugt um: Æ!vi Adolfs
Hitlers eftir Konrad Heiden,
Reykjavik 1943, Evrópjji á
glapstigum eftir André Sim-
one, án ártals, Allt er fer-
tugum fært. eftir Bandaríkja-
mann, W. B. Pitkin. I útvarp
las hann og þýddi: Fram á
11. stund eftir Agöthu Christ-
ie, og varð það til þess, að
síðar fengu íslendingar kveðju
frá Gregorý. Einnig mun
hann hafa þýtt bókina I paid
Hitler eftir mér gleymdan
höfund og iðjuhöld (Ég borg-
aði brúsann), en sú bók er
enn þá óútgefin. Með Þor-
steini Péturssyni þýddi hanti
endur fyrir löngu Den lilla
Katekes for Underklassen eft-
ir Strindberg eða Spuminga-
kver handa alþýðu — óútgef-
ið. Eftir Johannes V. Jensen
hefur Sverrir þýtt tvær bæk*
ur: Jökulinn, kom út í bóka-
flokki hjá Helgafelli, og
Landið týnda, liggur í hand-
riti: — Eftir Thomas Mann
þýddi hann kafla úr Jósef og
bræður hans, birtist í tímariti
Máls og menningar. Kommún-
istaávarpið þýddi hann 1948,
og kom það út með ýtarleg-*'
um, sögulegum formála og
skýringum 1949.
Eftir Sverri liggur ara-
grúi af greinum í blcðum og
tímaritum. Fyrsta ritgerð
hans eftir heimkomuna birtist
i Tímariti Máls og menningar
1939: Byltingin mikla í Frakk-
landi. En af öðmm greinum
hans í því riti má nefna:
Harmleikur franska lýðveldis-
ins (1941), Amerískur sendi-
herra lýsir Ráðstjórnarríkj-
unum (1941), Almenn stjórn-
málasaga Skúla Þórðarsonar
(1942), Harmleikur Spánar og
Post mortem 1949, Fyrir
hundrað ámm, 1948, Efnis-
byggja og humanismi Steph-
ans G. Stephanssonar, Tíu
ára kalt stríð 1954 og síðast en
ekki sízt ber að nefna snilld-
argreinar hans um Heinrich
Heine og ferðasögu fr^
Þýzkalandi í síðasta árgangi
tímaritsins. —
1 Þjóðviljann hefur hann
skrifað fjölda greina í nær
20 ár. Þegar Helgafell hóf
göngu sína 1942, varð Sverrir
einn af þeim, sem veitti því
mest lið. I árganginn 1942
ritar hann: Georg Brandes,
aldarminning, Spámaður snýr
aftur, Vamir Ráðstjórnar-
ríkjanna og fjölmarga rit-
■Framhald á 11. síðu.