Litli Bergþór - 01.04.1996, Blaðsíða 24

Réttir í Tungum og á
Skeiðum
Höfundur þessarar frásögu, Ketill Greipsson, varfœddur í Bryggju árið 1882. Foreldrar hans
voru Greipur Sigurðsson og Katrín Guðmundsdóttir, sem bjuggu fyrst í Biyggju en síðan í
Haukadal. Ketill var nœstelstur barna þeirra og elstur þeirra er komust til fullorðinsára. Meðal
þeirra voru Jóhanna, móðir Katrínar í Fellskoti, Guðbjörg sem bjó á Felli og yngstur þeirra var
Sigurður, skólastjóri Iþróttaskólans í Haukadal.
Kona Ketils var Þórunn Jónsdóttir frá Laug, og bjuggu þau í Hafnarfirði. Hannfórst í sjóslysi árið
1919.
Atburðir þeir er þarna er greintfrá munu hafa átt sér stað áfyrstu árum aldarinnar.
Greinin er hér birt með leyfi tveggja barna höfundar, Greips og Katrínar.
Réttirnar eru nokkurs konar tímamót í sveitalífinu.
Með þeim hverfa heyannirnar en byrja aftur þar
svonefndar haustyrkjur. Þá léttir áhyggjum
heyskaparins, hafi hann gengið vel, því undir honum er
efnaleg velferð sveitamannsins komin og getur hann þá
tekið kvíðalaust á móti vetrinum. Gangi heyskapurinn
illa, vaknar kvíði og hræðsla fyrir ókomna tímanum, sem
von er. Þetta gleymist nú samt að mestu á sjálfan
réttardaginn og má hann heita hátíðisdagur í sveitinni,
bæði hjá eldri og yngri. Vinnufólkið fer að eiga hægari
vinnu og styttri vinnutíma og meira frjálsræði en um
sláttinn. Það er sameiginlegt hjá sveitafólkinu að hlakka
til réttanna því þar á það næstum víst að hitta vini sína og
vandamenn; einnig von í því að sjá fé sitt er allir eiga
sinn hlut í eftir efnum og ástæðum.
Oftast útheimtir réttardagurinn talsverðan
undirbúning, svo sem að athuga reiðtygi, reiðfatnað og
fleira, útbúa sér nesti, baka pönnukökur, fá lánað hjá
þeim sem meira hafa, t.d. hesta, reiðtygi og þessháttar
sem til réttanna þarf, því þá ferð verður að vanda hið
besta sem föng eru á því þetta er seinasti útreiðatúrinn á
árinu í algjöru frjálsræði. Því eftir þann tíma hafa menn
verið tregir til að ljá hesta sína. Var það gamalla manna
mál að ef þeir væru svitaðir til muna eftir réttir þyrftu
þeir þriðjungi meira fóður yfír veturinn.
Þó mikið væri nú hlakkað til Tungnarétta var það
ekki nóg til að svala réttafýsninni. Yngra fólkið var ekki
í rónni nema það gæti farið í Skeiðaréttir líka, því þær
mega kallast allsherjar réttir fyrir sýsluna. Þær réttir
sækja allir hreppar Árnessýslu að meira og minna leyti
og þar að auki oft slangur úr Reykjavík og sunnan með
sjó. Eru því réttir í Upphreppum nokkurs konar
undirbúningur undir Skeiðaréttir.
Ég skildi þar síðast við þig, Hjálmur minn, sem við
fjallmenn höfðum byrgt safnið í gerðinu við réttimar.
Féð var mjög margt enda smalaðist vel því veður var hið
besta alla fjallferðina. Ég fékk leyfi hjá fjallkóngi að fara
heim um kvöldið upp á það að vera kominn í tæka tíð að
morgni og lofaði ég því. Ég reið svo heim með dót mitt.
Var þar fullt af gestum sem ætluðu til rétta daginn eftir.
Allt var tilbúið heima og hestar komnir í hús því snemma
skyldi farið að morgni. Þá vantaði enn hest er ég átti
sjálfur og sárnaði mér það mjög, því satt að segja var það
aðalerindi mitt heim um kvöldið að geta þeyst á honum
til réttanna. Lagðist ég til svefns óánægður með þetta,
því klárinn var talinn einna bestur yfir autansverðar
Tungumar.
Að morgni fékk ég mann sem skyldi vera i minn stað
í réttum en fór sjálfur að leita að Sokka mínum og fann
hann von bráðara. Þegar ég kom heim var fólkið farið.
Ég mataðist, hafði fataskipti, lagði á Sokka, hafði
salúnsofinn hnakkpoka fyrir aftan mig og þar í ýmislegt,
svo sem lummur, sykur og vínflösku. Ég hafði fengið
nýjar beislisstengur í fjallferðinni og lagði þær nú í fyrsta
skiptið við Sokka. Kunni hann illa við þær svo ég átti
vont með að halda honum hæfilega viljugum. Tókst það
þó nokkurn veginn meðan ég var einn.
Ekki hafði ég lengi riði fyrr en ég hitti hóp af fólki úr
Laugardalnum, sem var á leið til réttanna. Vegurinn var
góður og greitt riðið enda fannst mér Sokki heldur fara
að taka í taumana. Við héldum eftir lögðum vegi yfir
mýrarfláka og gátum ekki riðið nema tveir og tveir
samsíða. Þegar komið var á þennan veg reyndi ég að
halda mér aftarlega í hópnum. Kvenfólkið var á undan í
hnapp á veginum. I þessu komu menn á eftir og riðu
geyst. Og þegar þeir voru komnir þétt að okkur tók
Sokki kast með fullri ferð án þess að ég kæmi við
nokkrun hlut á honum. Hann þaut nú fram úr og á
miðjan kvenfólkshópinn sem á undan var. Urðu nú
hrindingar miklar og árekstur. Vissi ég ekki fyrr en ung
og lagleg stúlka þrífur í kápu mína afskaplega hrædd og
biður mig um hjálp. En af því að hesturinn var á flugferð
vissi ég ekki í augnablikinu hvað gjöra skyldi. Stúlkan
var í þykkum reiðfötum með ólarbelti yfir um sig. Hún
hafði flækst með fætuma í taumum hjá mér af þeirri
ástæðu að reiðfatið hafði krækst í hak í beislisstönginni.
Hún hélt í mig dauðahaldi og í því hún var að losna úr
söðlinum náði ég annarri hendi undir belti hennar og gat
til allrar lukku náð henni á bak fyrir framan mig og hékk
þá smokkurinn sem rifnað hafði yfrum þvert neðan af
reiðfatinu á beislisstönginni.
Hefði nú stúlkan fallið niður í götuna var ekki annað
Litli - Bergþór 24