Neytendablaðið - 01.06.1999, Page 19

Umhverfismál
Lífrænum vörutegundum fjölgar
á íslenska matvörumarkaönum
s
Islendingar sem ferðast til
nágrannalandanna hafa
margir tekið eftir því hvað
framboð á lífrænum afurðum
hefur vaxið þar hratt og hvað
úrval slíkra vara hefur aukist
á allra síðustu árum. Þar sem
markaður með lífrænar afurð-
ir er hvað þróaðastur er nú
hægt að fá „lífrænt“ flestar
tegundir ferskra og unninna
matvæla, kryddvörur, heilsu-
bótarefni, sælgæti, bjór, vín,
vefnaðarvöru (úr lífrænni
bómull, ull eða hör), dýrafóð-
ur, áburð, snyrtivörur og
fleira.
Það er tiltölulega stutt síð-
an lífrænar vörur fóru að ber-
ast að einhverju marki á ís-
lenskan neytendamarkað. Við
eigum enn langt í land að ná
flestum nágrönnum okkar á
þessu sviði. Hins vegar eru nú
þegar framleiddar í landinu á
lífrænan hátt ýmsar algengar
tegundir grænmetis, krydd-
jurtir, kartöflur, ófitusprengd
nýmjólk, AB-mjólk og lamba-
kjöt, sem fengið hafa vottun
viðurkenndra aðila. Auk þess
er flutt inn mikið magn af líf-
rænum ávöxtum, kornvöru og
ýmsum unnum vörum.
Hvað eru lífrænar
afurðir?
Lífrænar afurðir eru fram-
leiddar með aðferðum sem
eru á margan hátt gjörólíkar
hefðbundnum aðferðum. Líf-
ræn ræktun byggist á frjósöm-
um og lifandi jarðvegi. Við
ræktun grænmetis eru til
dæmis notuð lífræn efni. Nátt-
úrulegum vörnum og skipti-
ræktun er beitt til vamar ill-
gresi, skordýraplágum og
plöntusjúkdómum. Búfjárrækt
byggist á því að tryggja nátt-
úrulegt heilbrigði dýranna, til
dæmis með notkun lífrænna
fóðurefna, nægu húsrými og
eðlislægri hreyfíngu til að
styrkja stofninn og fyrir-
byggja sjúkdóma.
Við meðferð og vinnslu líf-
rænna hráefna er leitast við að
varðveita eiginleika þeirra þar
til varan kemst í hendur neyt-
endans, meðal annars með því
að halda þeim aðgreindum frá
öðrum afurðum, halda notkun
íblöndunarefna í lágmarki og
tryggja rekjanleika með
skipulegri skráningu og góð-
um vörumerkingum. í líf-
rænni framleiðslu er bannað
að nota tilbúinn áburð, illgres-
is- og sveppalyf, skordýraeit-
ur, erfðabreyttar lífverur og
afurðir þeirra, hormóna og lyf
til vaxtarauka og geislun á
matvælum. Lífrænar aðferðir
miða þannig að því að styrkja
lífríkið og sjá neytandanum
fyrir bragðgóðum, ómenguð-
um gæðavörum sem fram-
leiddar eru í sátt við umhverf-
ið.
Hvers vegna eru
lífrænar afurðir eftirsóttar?
Eftirspurn eftir lífrænum vör-
um er víðast hvar mun meiri
en framleiðendur ná að upp-
fylla. Neytendur hafa vaxandi
áhyggjur af áhrifum hormóna,
lyfja, skordýraeiturs og erfða-
breytinga á hollustu og gæði
matvæla. Kannanir sýna að
flestir neytendur álíta lífræn
matvæli öruggari en matvæli
framleidd með aðferðum
hefðbundins landbúnaðar eða
verksmiðjubúskapar. Æ fleiri
neytendur hugsa um umhverf-
ismál og vilja stuðla að um-
bótum á því sviði með því að
kaupa vörur sem framleiddar
eru án neikvæðra umhverfis-
áhrifa. Aukin ásókn í lífrænar
afurðir stafar þó ekki síst af
því að margir neytendur telja
að þær skari fram úr hvað
hollustu og bragðgæði varðar.
Því má bæta við að fólk vill
gjarnan vita hvernig varan í
innkaupakörfunni hefur orðið
til áður en það neytir hennar.
Mörgum þykir til dæmis
æskilegt að búfjárafurðir
(mjólk, kjöt, egg,) séu af dýr-
um sem njóta eðlislægrar
hreyfingar og eru alin á nátt-
úrulegum fóðurefnum í stað
þess álags sem fylgir þétt-
leikabúskap og mikilli notkun
kraftfóðurs og lyfja.
Eru lífrænar vörur hollari
eða betri en aðrar vörur?
Um þetta verður ekkert full-
yrt, þótt margir telji að svo sé.
1 rauninni eru samanburðar-
rannsóknir á afurðum sem
framleiddar eru með lífrænum
og hefðbundnum aðferðum
mjög skammt á veg komnar.
Ymsar kannanir benda til þess
að talsverður munur sé á, en
aðrar athuganir sýna engan
marktækan mun. Enn um sinn
verður því neytandinn sjálfur
að svara þessari spurningu, en
ljóst er að æ fleiri svara henni
jákvætt. Aðalatriðið er hins-
vegar að neytandinn eigi þess
kost að afla sér lífrænna af-
urða og taka með því virkan
þátt í umbótum á eigin lífsstfl
og umhverfi og leggja um leið
sinn skerf af mörkum til að
bæta aðferðir í matvælafram-
leiðslu.
En hvemig á neytandinn að
geta treyst því að vara sem er
kölluð er lífræn hafi í raun
verið framleidd með lífrænum
aðferðum? Aðferðin er ein-
föld: Leitið að vottunarmerki
viðurkenndrar vottunarstofu.
Komi það fram á umbúðum
eða kynningarefni er fram-
leiðslan undir reglubundnu
eftirliti í samræmi við alþjóð-
lega staðla. Ef þið eruð enn
ekki sannfærð er sjálfsagt að
ganga úr skugga um uppruna
vörunnar með því að hafa
samband við viðkomandi
vottunarstofu eða neytenda-
samtök og spyrjast fyrir fyrir
um hvort tiltekin vara hafi
verið vottuð.
Af hverju eru lífrænar
vörur dýrari?
Það hefur ekki farið framhjá
neinum sem fylgjast vel með
verðlagi að lífrænar vömr em
að jafnaði nokkm dýrari í inn-
kaupum en sambærilegar
„ólífrænar“ vörur. Þessi verð-
munur er mismikill eftir teg-
undum og mörkuðum. Þetta
stafar meðal annars af því að
ræktun tekur lengri tíma og
afrakstur er minni. Bændur og
fyrirtæki þurfa því að leggja
mun meira á sig og kosta
meiru til, einkun þó í byrjun
meðan verið er að laga fram-
leiðsluna að settum reglum.
Með því að velja lífrænar
vörur em neytendur því að
hvetja bændur og fyrirtæki til
að fara betur með landið og
framleiða vöm sína án
allskyns gerviefna, hormóna
og lyfja. Um leið draga þeir
úr óbeinum kostnaði sem
hefðbundnar aðferðir í land-
búnaði og efnanotkun í mat-
vælaframleiðslu valda samfé-
laginu. Þegar allt kemur til
alls er það hagur skattborgar-
ans og neytendans að atvinnu-
lífið starfi í sátt við umhverf-
ið.
NEYTENDABLAÐIÐ - júní 1999
19