Neytendablaðið - 01.04.2000, Blaðsíða 14

Farsímar
Erfðabreytt matvæli
á útleiö í Evrópu
Nú eru síðustu vörurnar
sem opinberlega eru
erfðabreyttar horfnar úr hill-
um verslana í Danmörku.
Erfðabreytt matvæli eru á
undanhaldi um alla Evrópu.
Líftæknifyrirtækin læddust
hljóðlega inn á markaðinn
með þessar vörur og erfða-
breytt matvæli áttu að verða
hluti af daglegu lífi Evrópu-
manna - rétt eins og hafði
gerst í Ameríku. En stórfyrir-
tækin gleymdu að reikna með
neytendum.
„Það skiptir engu hversu
hátt neytendur hrópa og kalla.
Staðreyndin er sú að á næst-
unni verður sívaxandi magn
erfðabreyttra matvæla á vegi
þeirra þar sem þeir þræða sig
milli hillnanna í dönskum
verslunum," sagði danska
blaðið Politiken nokkrum
dögum eftir að erfðabreyttum
afurðum var fyrst skipað upp í
Danmörku haustið 1996.
Hin erfðabreytta
framtíðarsýn
Líftæknisamsteypan Mon-
santo stóð fyrir þeim innflutn-
ingi. Fyrirtækið hefur einkar
beinskeytta og einarða stefnu
að því er varðar erfðabreyt-
ingar á matjurtum: Það á að
V
r
leggjá niður tímafreka og
ómarkvissa ræktun óbreyttra
jurta. 1 þeirra stað eiga að
koma erfðabreyttar jurtir sem
gefa af sér staðlaðar afurðir,
eru lausar við sjúkdóma, eru
sem minnst háðar umhverfinu
og rotna ekki við geymslu.
Þegar tekið var að flytja
erfðabreytt matvæli á Evrópu-
markað var mikilvægur hluti
áætlunarinnar að skapa bland-
aðan markað. Það átti að vera
óraunhæft og í raun ómögu-
legt að greina í sundur gamal-
dags og náttúrulegar sojaaf-
urðir og hinar nýju erfða-
breyttu.
Þannig var farið að í
Bandaríkjunum og þar höfðu
flestir látið sér nægja að yppta
öxlum. Neytendur þar tóku
tilvist þessarar nýju tækni
eins og hverjum öðrum sjálf-
sögðum hlut sem ekki yrði
breytt.
Líftæknirisamir sóttu hratt
fram og liður í sókninni var
gríðarleg aukning í fram-
leiðslu erfðabreyttra matvæla.
Bændum í Bandaríkjunum og
Kanada var lofað gulli og
grænum skógum ef þeir
skiptu yfir í erfðabreyttar
plöntur.
Tugþúsundum saman tóku
bændur að rækta erfðabreyttar
plöntur, en margir notuðu þó
áfram náttúrulegar plöntur við
hlið hinna nýju. Fáum árum
síðar kom fram ný röksemd
gegn því að merkja sérstak-
lega afurðir erfðabreyttra
plantna: Ekki var lengur nein
vissa fyrir því að afurðir nátt-
úmlegu plantnanna væru
„hreinar“. Vindurinn hafði að
sjálfsögðu séð um að bera
frækom milli akranna.
Andstaða í Evrópu
Fyrstu genagræddu plönturnar
höfðu þann mikla kost að þola
vel þau eiturefni sem notuð
eru til að eyða illgresi. Síðar
tókst einnig að skapa þeim
þol gegn skaðvænlegum skor-
dýrum. Nú er unnt að drepa
blaðlýs með sérstöku eitur-
geni og útrýma þannig nátt-
úrulegum óvini jurtarinnar.
Með geni úr íshafsfiskum má
skapa tómata og kartöflur sem
þola næturfrost.
Og menn sjá fram á að
unnt verði að rækta jurtir
fjarri eðlilegum heimaslóðum.
I framtíðinni má ef til vill sjá
bananaplantekrur í Skandin-
avíu. Nú em vísindamenn
meira að segja famir að leita
leiða til að gera plöntur óháð-
ar vatni og sólskini.
Það var árin 1997-98 sem
andstaðan gegn erfðabreyttum
matvælum tók að krauma í
Evrópu. Risafyrirtækin, svo
sem Monsanto, Novartis og
Pioneer, tóku hættumerkin þó
ckki mjög alvarlega. Þess í
stað héldu þau áfram dýrum
ímyndarherferðum í fjölmiðl-
um, þar sem erfðabreytt mat-
væli vom sett fram í hvít-
þvegnum litum og beinlínis
gert lítið úr gagnrýnendum.
Fjórar hrollvekjumyndir
Talsmenn hinnar erfðabreyttu
framleiðslu hafa verið kok-
hraustir á opinberum vett-
vangi. I raun og vem hafa
ráðamenn fyrirtækjanna þó
alltaf óttast að ákveðnar af-
leiðingar erfðabreytinganna
gætu lagt þennan iðnað í rúst.
Áhyggjuefnum þeirra má
skipta í femt:
• Að erfðabreytt matvæli hafi
áhrif á mannslíkamann og
dragi úr mótstöðuafli gegn
til dæmis ofnæmi eða eitr-
unum.
• Að erfðabreyttar jurtir
breiðist út í náttúrunni og
breyti hinu eðlilega jafn-
vægi lífríkisins.
• Að erfðabreyttu jurtirnar
taki stökkbrcytingum
þannig að ekki verði unnt
að hafa hemil á þeim, eða
orsaki stökkbreytingar teg-
unda sem af þeim sökum
verði óviðráðanlegar, til
Þegar starfsmenn eins öfl-
ugasta genagræðslufyrir-
tækis heims, bandarísku
samsteypunnar Monsanto,
snæða hádegisverð í höf-
uðstöðvum enska dótturfé-
lagsins er öruggt að engar
erfðabreyttar afurðir eru í
malnum. Maturinn kemur
nefnilega frá Granada
Food Services, en það fyr-
irtæki ábyrgist viðskipta-
vinum sínum að í fram-
Sannleikskorn
leiðsluvörum þess sé ekki
að finna svo mikið sem
eitt gramm af erfðabreytt-
um soja- eða maísafurð-
um.
• Samkvæmt „óformlegu"
samkomulagi sem gengið
var frá skömmu fyrir síð-
ustu jól mega hin fjöl-
mörgu fyrirtæki sem út-
vega mat til Evrópuþings-
ins eða reka þar matstofur
eða veitingahús ekki hafa
á boðstólum fæðu sem
inniheldur erfðabreyttar
afurðir.
„Þótt við föllumst á að
erfðabreytt matvæli séu
hættulaus og geti orðið líf-
ríkinu til góðs er iðnaður-
inn að tapa stríðinu við
neytcndur“ (úr skýrslu
Deutsche Bank til Ijárfesta
árið 1999).
14
NEYTENDABLAÐIÐ - apríl 2000