Bændablaðið - 25.11.1997, Blaðsíða 16

16
Bœndablaðið
Þriðjudagur 25. nóvember 1997
Frá Framleiðsluráði
Umsjón: Erna Bjarnu ióttir
Bipgðir ai khidakjl hafa ekki verifi
jaia liflar á pessurn úrsh'me um árabil
sammngur um
Birgðir kindakjöts í lok ágúst
(við síðustu verðlagsáramót)
námu alls 675,6 tonnum. Þar
af var óráðstafað umsýslukjöt
umreiknað í DIA samtals 73,6
tonn. Birgðir af kindakjöti í
landinu hafa ekki verið jafn
litlar á þessum árstíma um
árabil og undirstrika þá
gjörbreyttu stöðu sem upp er
komin eftir að nýr samningur
um sauðfjárræktina tók gildi.
Vorið 1995 stefndi við óbreytt-
ar aðstæður í um 13% flatan niður-
skurð á greiðslumarki, sem hefði
leitt til umtalsverðs tekjusam-
dráttar hjá sauðfjárbændum. Fjár-
framlag ríkisins til að leysa við-
varandi birgðavandamál forðaði að
svo færi. Aukið greiðslumark hjá
einstökum framleiðendum, hækk-
að gæruverð og hækkandi útflutn-
ingsverð hafa síðan leitt til þess að
hagnaður fyrir laun eigenda á
sauðfjárbúum hækkaði um 11%
milli áranna 1995 og 1996, sam-
kvæmt niðurstöðum úr uppgjöri
búreikninga frá 77 sauðfjárbúum,
hjá Hagþjónustu landbúnaðarins.
Allt útlit er fyrir að þessi þróun
haldi áfram á árinu 1997. Má þar
til nefna lækkun á verðskerðingar-
gjaldi á verð til framleiðenda úr
8% í 3%, lækkun á útflutningshlut-
falli fyrir dilkakjöt úr 19% í 13%
og hækkað verð á dilkakjöti, bæði
innanlandsverð og á útflutnings-
mörkuðum.
Samkvæmt verslunarskýrslum
Hagstofu Islands var fob verð fyrir
fryst lambakjöt í 1/1 og Vi skrokkum
að meðaltali 147 kr./kg allt árið í
fyrra. Fyrstu 8 mánuði ársins 1997
var það hins vegar kr 224 á kg.
Síðustu sex mánuði ársins
1996 var meðalverð á frystu dilka-
kjöti í 1/1 og lA skrokkum í ESB
löndum án Belgíu, auk Japans,
Færeyja og Noregs kr. 195 pr. kg
en var á sömu mörkuðum kr. 226
pr. kg. frystu sex mánuði ársins
1997.
Verðmæti bú-
vöruframleiðsl-
unnar 1996,
samkvæmt verð-
mætaáætlun
Framleiðsluráðs
landbúnaðarins,
í þúsundum
króna.
Afuröir nautgripa
Afurðir sauöfjár
Afuröir hrossa
Afurðir svína
Afuröir alifugla
Garöávextir
og gróöurhúsaafuröir
Hlunnindi
Feröaþjónusta
Loödýraafuröir
Fiskeldi
Samtals
6.366.371
3.523.753
727.436
867.296
1.176.647
907.593
896.281
651.930
475.053
1.474.380
17.066.741
37,3%
20.7%
4,3%
5.1%
6.9%
5,3%
3,8%
2,9%
8,6%
Verðfall á svínakji í
nágrannalöndunum?
f danska blaðinu „Lands-
bladet“ þann 11. nóvember sl.
er haft eftir Kjeld Johannesen
framkvæmdastjóra danska
sláturhúsarisans „Danish
Crown“ að vænta megi minnst
20% verðfalls á svínakjöti á
árinu 1998. Reyndar telji flestir
starfsbræðra hans í Evrópu að
verðlækkunin geti orðið allt að
30%. Einnig er búist við verð-
lækkunum á alþjóðamarkaði.
Verðlækkunin kemur eftir
einkar hagstætt árferði fyrir
danska svínakjöts-
framleiðendur sem hafa notið
hærra afurðaverðs á árinu, sem
nemur einni krónu á kíló, en
búist var við í byrjun þessa árs.
(http://www.lantbruk.com)
Agendn 2000
I sumar birti
Evrópusambandið verkefnaskrá
sína (Agenda 2000) þar sem
settar eru fram fastmótaðar
tillögur sem miða að því að
endurmóta hina sameiginlegu
landbúnaðarstefnu þess og búa
hana undir næstu öld.
í kafla um markmiðssetn-
ingu fyrir sameiginlegu land-
búnaðarstefnuna er að finna
viðhorf sem hljóta að teljast
áhugaverð í ljósi umræðu um
markmiðssetningu og framtíð
íslensks landbúnaðar.
Þar segir meðal annars að
verðlag sé aðeins ein hlið á
samkeppnishæfni. Fæðuöryggi
og gæði matvæla eru að
minnsta kosti jafn mikilvæg.
Það er grundvallarskylda að
tryggja neytendum innan og
utan sambandsins fæðuöryggi,
og það verður að hafa algeran
forgang í sameinginlegu land-
búnaðarstefnunni. Þá segir enn
fremur að það að tryggja
þokkaleg lífskjör fyrir land-
búnaðarsamfélagið og stuðla að
stöðugleika í tekjum bænda
verði áfram lykilmarkmið. Æ
mikilvægara verður einnig að
fella umhverfissjónarmið inn í
sameiginlegu landbúnaðar-
stefnuna, og efla það hlutverk
sem bændur geta gegnt og eiga
að gegna við umsjón náttúru-
auðlinda og varðveislu land-
gæða. Annað mikilvægt fram-
tíðarmarkmið er síðan að skapa
bændum og fjölskyldum þeirra
möguleika á viðbótartekjum
eða öðrum tekjustofnum innan
bús eða utan, þar sem atvinnu-
tækifærum við landbúnað fer
fækkandi.
Fyrir áhugasama „vef-fara“ er
enska textann að fínna á eftirfarandi
netföngum:
Netfangið fyrir Agenda 2000 (full
text) er:
http://europa.eu.int/en/comm/dg06/ag20
00/text/text_en.htm
„Summary“ er að fínna á:
http://europa.eu.int/en/comm/dg06/ag2000
/sum/sum_en.htm
Háafurðabúskapur og
umhverfisvandamál
framtfðarinnar í
evrópskum landbúnaði
Háafurðabúskapur (intensive agriculture)
er hugtak sem byggt er á tilfinningu og í huga
flestra er þessi búskapur af hinu illa en
hjarðbúskapur eða sjálfþurftarbúskapur
(extensive agriculture) af hinu góða. En hvað
er þá háafurðun (intensification)? Það er að
hámarka þyngdaraukningu framleiöslueiningar
(grips/gripa) innan afmarkaös svæðis. Þannig
getur einnig verið um að ræða fjölgun gripa í
stfu, í byggingu, í beitarhólfi, á bæ, í sýslu eða
landi. En um háafurðun getur einnig verið að
ræða þegar gripur er látinn þyngjast meira en
áður innan afmarkaðs svæðis. Ef t.d. grísir eru
látnir þyngjast í 100 kg í stað 90 kg innan
sömu stfu samsvarar það fjölgun um einn grís
séu þeir tíu.
Kostir og ókostlr háafurðabúskapar
Það verður að Ifta á málin frá fleiri en einni
hlið. Um þessar mundir gera spár ráð fyrir að
mannfólkinu fjölgi um 81 milljón á ári eða 154
einstaklinga á mínútu. Þetta leiöir af sér minna
landrými til landbúnaðar og fleiri munna sem
þarf að ala. Það er ekki bara aö dýr þurfi
ákveðið rými til að þrífast eins og best verður á
kosið. Heldur á það við um öll hjarðdýr að það
þarf ákveðinn fjölda þeirra á ákveðnu svæði
sömuleiðis. Þegar farið er yfir þau mörk í
fjölda gripa á flatarmálseiningu sem eðlileg eru
fara vandamálin að gera vart við sig. Aukin
hætta á sýkingu, andlegt ástand gripa versnar
og álag á varnar- og ónæmiskerfi vex. Þetta
getur svo leitt til aukinnar tíðni sjúkdóma og
dauðsfalla og einnig getur dregið úr vexti,
mjólkurframleiðslu og fóðurnýtingu. Utandyra
eru vandamálin vegna of mikilla þrengsla
svipuð. Þó geta sjúkdómar verið af ólíkum
toga eins og sjúkdómar af völdum snýkjudýra
og næringarefnaskorts. Einnig eru dýr sem
alin eru utandyra berskjölduð gagnvart
veðurfari og rándýrum og dýrum sem geta
boriö með sér smit (reyndar á þetta við um
hjarðbúskap líka). Það má því Ijóst vera að
háafurðabúskapur hefur sína kosti og galla.
En það er vandséð að hægt verði að anna
næringarþörf jarðarbúa án háafurðabúskaþar.
Hvað vilja neytendur?
Hafa neytendur áhyggjur af háafurðabú-
skap í kjötframleiðslu? Ef litið er til neyslu-
breytinga undanfarin ár þá er svarið nei.
Neysluaukning í kjúklingakjöti og svínakjöti
segir allt sem segja þarf en þessar greinar
bera flest einkenni háafurðabúskapar.
Neytandinn virðist því setja önnur atriði í for-
gang eins og t.d. verð.
Vandamál framtíðarinnar
Hvaða vandamál eru líkleg til að skapast í
framtíðinni? Hvert eðli þeirra verður er erfitt að
segja. En þó má geta sér til um að sjúkdómar
tengdir ónæmiskerfi verði algengari þegar fram
í sækir. Einnig má gera ráð fyrir vandamálum
sprottnum af næringarskorti sem og efna-
skiptasjúkdómum og eitrunaráhrifum sem
annað hvort eru bein eða óbein afleiðing af
mengun frá umhverfinu. Það er næsta víst að
upp munu koma vandmál sem tengjast yfir-
álagi á gripi í háafurðabúskap þegar mannfjöldi
á jörðinni nær 6.500 billjónum eftir u.þ.b. 50 ár.
Endurvinnsla er af hinu góöa en getur þegar
henni er beitt viö búskap og með afurðum
hans í miklum mæli verið skaðleg, beint og
óbeint. Stærsta ógnin sem blasir við
evrópskum landbúnaði í dag er losun mykju frá
háafuröabúskap (verksmiðjubúskap) og saurs
úr skólpi frá þéttbýlissvæðum. Bráðlega taka
gildi reglur hjá ESB sem eiga að draga úr
mengun frá bæði mönnum og dýrum. Eins og
margir vita er mykja orðin takmarkandi þáttur
svínaræktar í Hollandi og hafa verið settar
reglur á atvinnugreinina þess vegna. Innan
ESB eru nú hafnar umræður um kvóta á
svínaræktina til þess að ná mengunarmálum
atvinnugreinarinnar undir stjórn.
Hverjar eru afleiðingarnar?
Mykja er góður áburður fyrir jarðveg en
sé hún borin á í of miklum mæli getur það
valdið mengun og jafnvel orsakað sjúkdóma.
Þetta á sérstaklega við um iðrasjúkdóma en
einnig aðrar sýkingar eins og Gin- og klaufa-
veiki, miltisbrand, snýkils-bronkítis o.s.frv.
Sauri frá mönnum hefur verið dreift sums
staðar í Evrópu á landbúnaðarsvæði í litlu
magni, mörg undanfarin ár án sérstakra
vandamála. Fylgja þarf fullnægjandi
öryggisráðstöfunum við geymslutíma saurs
fyrir dreifingu á nytjaland og tíma sem þarf
að líða áður en það er nytjað eftir dreifingu.
Ef þetta er ekki gert er hætta á að verið sé
að dreifa mörgum sjúkdómum og
sjúkdómsvöldum eins og salmonellu,
berklum, kólígerlasýkingum o.fl. Þar að auki
getur saur innihaldið mikið af þungmálmum.
Ekki eru þekkt langtímaáhrif af þungmálmum
undir skilgreindum mengunarmörkum eða
hættumörkum í nytjuðu landi á búfé.
Kenningar eru um að áhrifin gætu verið hæg
og leitt til steinefnaskorts og
efnaskiptavandamála en einnig haft bein eða
óbein áhrif á ónæmiskerfi sem leiðir til minni
mótstöðu gegn sjúkdómum.
Síðan 1991 hefurverið í gildi reglugerð
innan ESB sem kveður á um að á árinu 1998
skuli losa 25% af saur úr skólpi Evrópubúa
með öðrum hætti en að dæla honum í sjóinn.
Endanlegt markmið er að hætta losun saurs
á haf út vegna mengunar og
vistkerfisbreytinga sem það getur haft í för
með sér. (Það á sérstaklega við þar sem
skólpi er dælt út á grunnsævi en lítil eða
engin hætta er á ferðum sé skólpi dælt út á
djúpsævi). Mestar líkur eru á að saurnum úr
skólpinu verði dreift á landbúnaðarland því
aðrar lausnir eins og t.d. landfylling og
brennsla eru einfaldlega of dýrar. Verði sú
raunin verða það evrópskir bændur sem
munu súpa seyðið af þessum gjörning fari
eitthvað úrskeiðis. Það þarf ekki annað en
t.d. aö einhverjar af stóru verslunarkeðjunum
í Evrópu ákveði að hætta að kaupa land-
búnaðarafurðir frá svæðum þar sem skólpi
er dreift. Eða að sett verði lög eða reglu-
gerðir sem lækkuðu leyfileg mörk
þungmálma í jarðvegi./Lauslega þýtt og
staðfært./ÓHE.
Enska hugtakið „intensive agricuiture" á sér enga góða hiðstæðu í íslensku máli en talað
hefur verið um hámarks afurðastefnu, verksmiðjubúskap, þrengslabúskap og styrkbúskap. Orðið
styrkbúskapur er ekki nógu lýsandi. Þrengslabúskapur gefur heldur neikvæða mynd af hugtakinu.
Verksmiðjubúskapur er i eðli sínu „intensive“ en lýsir þó frekar stæröargráðu framleiðslueiningar.
Hámarks afurðastefna er nærri lagi en gefur þó ekki alveg rétta mynd, í raun er það þannig að í
nær öllum nútímabúskap er reynt að ná sem mestum afurðum per grip. Eftir að hafa rætt við
málfræðing hjá íslenskri málstöð var ákveðið að kalla „intensive agriculture“
háafurðabúskap og stigmögnun hans eða „intensification“ háafurðun. Það skal tekið fram
að sá sem annaðist snörun þessa er engan veginn ánægður með þessa lausn og lýsir hér
með eftir betri þýðingu á hugtakinu. Gallinn er sá að í„intensive“ búskap er oft farið að
mörkum þess sem telja má eðlilegt eða náttúrulegt en ekkert af ofangreindu íslensku orðanna nær
að góma þetta atriði.