Bændablaðið - 28.03.2000, Blaðsíða 18

18
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur 28. mars 2000
Fækkun hænda
- Eyðing byggða
Þeir Guðni Ágústsson, land-
búnaðarráðherra og Páll Pétursson,
félagsmálaráðherra mættu á al-
mennan fund í Félagsheimilinu á
Blönduósi miðvikudagskvöldið
12. febrúar. Var fundurinn fjöl-
sóttur af bændum og áhugamönn-
um um landbúnaðarmál úr Húna-
vatnsþingi öllu og Skagafirði.
í boðaðri dagskrá fundarins var
varpað fram þremur spumingum,
svohljóðandi:
1. Hvað er framundan í málefnum
landsbyggðarinnar?
2. Hvemig verður afkoman tryggð
í sauðljárbúskap?
3. Hver eru sóknarfæri
landbúnaðarins á nýrri öld?
Margt bar á góma og glögglega
kom fram í máli ráðherranna að
þeir óskuðu opinskárra viðbragða
og svara fundarmanna við spum-
ingunum, frekar en þeir hefðu
ákveðinn boðskap að færa af hálfu
stjómvalda. Má það teljast eðlilegt
miðað við margrætt ástand í svo-
nefndum „byggðamálum“ sem
einkennast af flótta fólks utan af
landi til „suðvesturhomsins“ sem
allir vita um og tölulega er
staðfest.
Ekki verður sagt að ráðherram-
ir færu nestaðir af úrlausnum við
fundarlok þótt almenn þátttaka
yrði í umræðunum. Ræðumönnum
virtist ljós sú staðreynd að
markaðurinn fyrir landbúnaðara-
furðimar, mjólk og kjöt, er tak-
markaður og þar með tekjumögu-
leikar stéttarinnar í heild hnepptir í
fjötra.
Ágætur og áhugasamur
sauðfjárbóndi, úr hópi fundar-
manna, reið á vaðið með vel und-
irbúnum málflutningi og boðaði að
það þurfi að gefa verslun með
sauðfjárframleiðsluréttinn frjálsan
til þess að duglegustu bændumir
geti aukið framleiðslu sína svo
mikið að bú þeirra gefi nægan arð
til sómasamlegrar lífsafkomu.
Þetta var hans svar við spuming-
unni um sauðfjárbússkapinn og
stefnuna inn í nýja öld og í raun-
inni túlkun á þeirri kenningu sem
margir taka sér í munn um
hagræðingu í framleiðslumálum
landbúnaðarins. Þá er ekki minnst
á afleiðingamar að fá stór bú hljóta
að ryðja mörgum litlum búum út af
sviðinu, sem yrði einn snarasti
þátturinn í eyðingu byggðanna og
brottnámi fólksins til annarra staða
og úrræða. Þessi leið dæmir sig því
sjálf sem eyðingarstefna, en ekki
endurreisnarstefna, sem þó er verið
að leita að. í þessum skoðanamun
liggur djúpstæður ágreiningur inn-
an stéttarinnar sjálfrar og hlýtur að
veikja sókn hennar til viðunandi
úrlausnar á vandamálunum.
En hvað þá til ráða?
Það ætti að hafa forgang að
gera sem flestum bændum kleift að
búa búum sínum og viðhalda, sem
best verður viðkomið, því menn-
ingarsamfélagi út um dreifðar
byggðir landsins, til sjávar og
sveita, sem þróast hefur með
þjóðinni gegn um aldir. Allt annað
er frumstæð og kaldræn
auðshyggja þeirra manna sem sjá
lítið annað en eigin hag.
Gamal kunnugt ráð til þess að
bjarga „litlu" bændunum, og raun-
ar fleirum, átti að vera að finna
eitthvað annað handa þeim til þess
að drýgja tekjur sínar. Hvemig var
ekki þegar allir áttu að fara að
föndra, stunda loðdýrarækt, fisk-
eldi og nú síðast ferðaþjónustu.
Allir vita hvemig þetta hefur
gengið og mistekist nema ef vera
skyldi ferðaþjónustan. Vonandi er
að hún kollsigli sig ekki með allt
of hraðfara aðgerðum eins og fisk-
eldið og loðdýraræktin, sem hvort
tveggju ættu að vera lífvænlegar
atvinnugreinar, eins og í nágrann-
alöndunum, ef þær em þróaðar af
forsjá og raunhyggju en ullu allt of
mörgum einstaklingum og lána-
stofnunum vemlegu eignatjóni..
í lok áramótahugvekju Ara
Teitssonar, formanns Bændasam-
takanna kemst hann að þeirri
niðurstöðu að allt hafi bmgðist
sem átti að verða til bjargar frá
þeirri öfugþróun sem átt hefur sér
stað á undanfömum ámm, og
virðist óstöðvandi, og hann segir
orðrétt: „En hvað er til ráða ef
ætlunarverk mistekst? Við hljótum
að íhuga og ræða hvað við gerðum
rangt og hverju við þurfum að
breyta í aðgerðum okkar, semja
síðan nýja og vænlegri
aðgerðaáætlun og framkvæma
hana. Þetta ætti að vera forgangs-
verkefni íslenskrar þjóðar á kom-
andi ári.“
Vissulega er hægt að taka und-
ir þessi tilvitnuðu orð leiðtoga
íslenskra bænda, en jafn vissulega
hefði mátt vænta þess að hann
hefði eitthvað fram að færa um
uppistöðu þeirrar „aðgerðaáætlun-
ar“ er hann talar um að þurfi að
gera og eigi að „vera forgangs-
verkefni íslenskrar þjóðar á kom-
andi ári“ en þess verður ekki vart.
Raunhæfast væri reyndar að
tala um með hvaða hætti mætti
stöðva þessa umtöluðu öfugþróun,
því það er í rauninni fmmskilyrði
þess að henni verði síðan snúið
við.
Og nú er komið að því sem ég
vék aðeins að á fundinum með
þeim Guðna og Páli sem frá er sagt
í upphafi þessarar greinar.
Það er:
Horfið verði alfarið frá þeim
áróðri að stækka einhliða búin
hvort sem þau saman standa af
nautgripum eða sauðfé, eða því
hvort tveggja, vegna þess að það er
bein aðför að landsbyggðinni og
því samfélagi og menningu sem
hefir þróast með þjóðinni frá upp-
hafi sögu hennar. Peningar em að
vísu „afl þeirra hluta sem gera
skal“ en blind hagræðing og
auðshyggja í byggðamálunum
horfir til landauðnar því hún felst í
að hlynna að hinum fáu stóm en
útrýma hinum mörgu smáu, eins
og hér að framan var að vikið.
Mannlegt samfélag og menning
byggist á því að fólk sé til staðar er
nýti gæði landsins og þau
verðmæti sem felast í vel rækt-
uðum og uppbyggðum býlum og
þéttbýliskjömun sem til hafa orðið
og þróast, fyrst og fremst, fyrir
þjónustu við fólkið í hinum dreifðu
byggðum til sjávar og sveita. Þetta
er staðreynd sem ekki verður á
móti mælt og hrökklist fólkið í
burtu vegna rangrar stjómunar eða
stjómleysis verður skaðinn fyrir
einstaklinga og samfélagið ómæl-
anlegur og óbætanlegur.
Komið er að úrslitastund í
framan greindum efnum og það er
aðeins sjálft ríkisvaldið í höndum
ríkisstjómar og Alþingis sem eitt
hefur vald og getu til þess taka
þama í taumana. Byggt sé á þeirri
framtíðarsýn að Island sé hreint
land og landbúnaðarvörur sem þar
eru og verða framleiddar hafi yfir-
burði til hollrar neyslu og hasli sér
þess vegna völl í öðrum
þjóðlöndum. Þetta er svo mikið
alvörumál að takist það ekki
verður íslenskur landbúnaður
dauðadæmdur og aðeins stundaður
af litlu broti þjóðarinnar í
framtíðinni. Því verður vart trúað
að það sé það sem forráðamenn
þjóðarinnar óska. Hitt er trúlegra
að þeir vilji frekar að þjóðin haldi
jafnvægi og nytji landið allt með
gögnum þess og gæðum,
fjölbreytileika og fegurð. Og
tillögur mínar eru þessar í stuttu og
afmörkuðu máli:
Komið verði í veg fyrir að
bændum fækki nokkuð að ráði
með stjómvaldsaðgerðum sem fel-
ast í því að þeim verði greitt fyrir
nokkurs konar verðmætagæslu á
jörðum sínum, nægilegt lágmarks-
fjármagn, til þess að þeir geti búið
þar áfram og viðhaldið búsetuskil-
yrðum er yrðu tiltæk um aukna
framleiðslu er hennar yrði þörf
vegna aukinna markaða. I þessu
felst framtíðarsýn til gróandi
þjóðlífs í stað þeirrar upplausnar
og eyðileika sem verður ef fjöldi
bænda hrökklast snauðir frá jörð-
um sínum og með sáralitla mögu-
leika til þess að geta fengið annað
starf sér til lífsframfæris og verða
þannig þar með dæmdir úr leik
sem fullgildir þjóðfélagsþegnar,
sjálfum sér til tjóns, angurs og
armæðu, í nýju framandi samfélagi
og milljóna kostnaði við nýtt land-
nám þess samfélags er við þeim
tekur. Sagt er að Reykjavíkurborg
þyki, nú þegar, nóg um að leysa
þann félagslega vanda og fjárfest-
ingu.
Af framansögðu má Ijóst vera
að þessi leið, ef af verður, hefur yf-
irburði um hagkvæmni og við-
ráðanlegan kostnað, bæði fyrir
bænduma sjálfa og fólkið í landinu
yfirleitt þ.e. sjálfan nkissjóð, auk
þess að vera mótvægi þeirra
félagslegu vandamála sem svo
mjög sækja á í Reykjavík og
nágrenni hennar.
Til þess að þetta megi takast er
ekki nema eitt úrræði og það er að
ráðamenn þjóðarinnar, hvar í
flokki sem þeir standa, taki saman
höndum og framkvæmi hana, eins
og Ari Teitsson orðaði það í áður-
nefndri áramótagrein sinni. Hér er
um þjóðamauðsyn að ræða sem
hafin ætti að vera yfir alla flokk-
adrætti og kjördæmapot. Þörfin er
gagnkvæm fyrir alla landshluta,
hvaða skoðun sem fólkið hefir á
þjóðmálunum að öðru leyti og
muna ber að framkvæmdir hins
opinbera koma ekki að gagni ef
fólkið er farið á brott. Mætti um
það fara mörgum orðum en staðar
numið að sinni en þó áréttað að
framangreind leið mundi í reynd
forða frá ógnvekjandi verðmæta-
sóun út um byggðir landsins og
kosta samfélagið í heild smámuni
móti öllum þeim kostnaði er hlýtur
að verða afleiðing umtalaðrar
byggðaröskunar er dæmið yrði
endanlega gert upp.
Blönduósi, janúar 2000.
Grímur Gíslason.
Göðar Mr og slætnar
Samanburður á neyslu fslendinga og EU
Kindakjöt Svínakjöt Nautakjöt Alifuglakjöt Heildarneysla
□ ísland
■ EU
Á íslandi hefur það verið list að
miða alla skapaða hluti við
höfðatölu og skoða stöðu Islend-
inga, miðað við aðrar þjóðir, út frá
þeim mælieiningum. Þannig hefur
okkur oft tekist að bæta sjálfsálit
verulega og reikna okkur til þess
að við séum engir eftirbátar ann-
arra. Telja verður að séreinkenni
einstakra þjóða sé smátt og smátt
að hverfa og neysla Evrópuþjóða
að verða einsleitari og að við
Islendingar fylgjum straumnum.
Með þetta í huga réðst ég í það
verkefni að bera saman kjötneyslu
íslendinga miðað við nágranna-
þjóðimar í Evrópu. Erfiðlega gekk
að nálgast upplýsingar en tókst
loks að fá uppgefnar neyslutölur
þjóða sem byggja Evrópusam-
bandið frá árinu 1997. Við saman-
burð þessarra talna koma í ljós at-
hygliverðar upplýsingar, bæði
góðar fréttir og slæmar.
Góðu fréttimar fyrir kjötfram-
leiðendur hér innanlands em þær
að enn eigum við langt í land með
að neyta kjöts í jafnmiklu mæli og
EU þjóðimar hvort sem er tekið
mið af einstökum þjóðum eða
meðaltali EU. Þannig var neysla á
þeim kjöttegundum sem saman-
burðurinn náði til liðlega 85 kg hjá
Evrópuþjóðunum en 59 hér innan-
lands á sama ári. (sjá meðf. graf)
Það em ekki nema tvö ríki Evrópu-
sambandsins þar sem við komumst
uppundir svipaða heildameyslu.
Þessar upplýsingar hljóta að örva
þá aðila sem sjá um kjötsölu og
framleiðslu að gera betur og auka
innanlandsneyslu í námunda við
þær þjóðir sem við viljum helst
bera okkur saman við.
Slæmu fréttimar em þær, að í
þessum samanburðarlöndum er
kindakjötsneysla mjög lítil eða um
3.7 kg á mann á ári þegar neysla
okkar er liðlega 24 kg á mann og
sýnist mér það vera heimsmet, í
það minnsta Evrópumet. Þannig
má búast við að kindakjötsneysla
Islendinga minnki enn á komandi
ámm í takt við einslit þjóða og að
við verðum komin niður í 10 - 15
kg meðalneyslu kindakjöts innan
fárra ára. Þ.e. að við vemm komin
í hóp með Grikkjum sem em lang
neyslumestir EU þjóða á þessu
samanburðarári með tæplega 14 kg
neyslu.
Ljóst má vera að við
sauðfjárbúskap hérlendis blasa
áframhaldandi örðugleikar á næstu
ámm og hætt við að lítið sé við því
að gera nema að reyna að veija
flóttann eftir bestu getu og lina
þann sársauka sem þessar breyt-
ingar hafa í för með sér.
Á heimasíðu Landssamtaka
sláturleyfishafa má finna frekari
upplýsingar um þennan samanburð
ásamt öðm athygliverðu efni er
varða slátmn og kjötframleiðslu.
Slóðin er: www.bondi.is undir Af-
urðastöðvar og Landssamtök
sláturleyfishafa.
Pétur Hjaltason,
Landssamtökum
sláturleyfishafa.