Bændablaðið - 28.11.2000, Blaðsíða 15

Þriðjudagur 28. nóvember 2000
BÆNDABLAÐIÐ
15
IsM 01ESB
Landbúnaður mun fara hallloka jyrir innflutningi
A undanförnum mánuðum hefur verið rætt um hugsanlega
aðild íslands að Evrópusambandinu en hvernig snertir
hugsanleg aðild bændur? Ari sagði það ekki fullkomniega ljóst
en nefna mætti sem dæmi að beingreiðslur í sauðfé yrðu
væntanlega svipaðar en búast mætti við að stuðningur við ull
félli niður sem og vaxta- og geymslugjald í sauðfé. Aðild leiddi
til samdráttar í tekjum bænda sem framleiða mjólk og nauta-
kjöt. Verð á mjólkurlítra, svo dæmis sé tekið, í ESB löndunum
er á bilinu 25-30 krónur. „Við ráðum ekki að framleiða mjólk á
þessu verði,“ sagði Ari. „Sama á við um verð á svínum og
kjúklingum. Þar mundum við lenda í vandræðum. Afnám tolla
í grænmeti mundi leiða til erfiðleika og blómaframleiðendur
mundu líka lenda í vandamálum.“
Þáttur afurðastöðva
En það er ekki bara að framleiðsla landbúnaðarvara sé dýrari
á Islandi en í ESB - löndunum vegna veðurfars, landkosta og
legu landsins. Kostnaður við rekstur afurðastöðva er mun
hærri á Islandi en á meginlandinu. Með öðrum orðum þá nægir
ekki að íslenskur bóndi gæti framleitt sauðfé á svipuðu verði og
starfsbróðir hans í Skotlandi - ef sláturkostnaður er hærri hér
og vinnslukostnaður sömuleiðis. „Þetta leiddi til þess að
íslenska kjötið yrði undir í baráttunni,“ sagði Ari og minnti á
að það reyndist Finnum dýrkeypt hve vinnslan þar var
vanþróuð þegar Finnland gekk í ESB. Þetta varð til þess að
heildartekjur fínnskra bænda árið 1999 voru þriðjungi lægri
en 1993. Ari sagðist óttast að íslenskra bænda biðu álíka erfíð
ár ef ísland fengi inngöngu í ESB.
Lœgra verð
Ari sagði að íslenskir bændur yrðu að taka þátt í umræðunni
en þótt landbúnaður væri mikilvægur tæki umræðan mið af
ýmsu öðru. Fylgjendur aðildar hafa einkum lagt fram fjögur
atriði sem þeir telja að vegi þungt. í fyrsta lagi hafa þeir nefnt
lækkun búvöruverðs. Ari sagði líklegt að slíkt gæti gerst en
landsmenn yrðu þá að svara spurningunni: „Er íslenska þjóðin
reiðubúin til að fórna landbúnaðinum fyrir lægra
landbúnaðarverð?“ Um leið yrði fólk að hafa í huga jákvæð
áhrif landbúnaðarins á byggð í landinu og eins þá staðreynd að
öryggi íslenskra matvæla væri annað og meira en flestar þjóðir
búa við.
Breyta hagstjórn?
Mikið hefur verið rætt um að í ESB séu vextir lægri en hér - því
beri íslandi að fara í bandalagið. Ari sagði að um leið þyrftu
menn að spyrja sig hvers vegna vextir eru jafn háir og raun ber
vitni á íslandi. „Svarið er að vaxtastig er afleiðing af hagstjórn.
Gæti svarið ekki verið að vaxtastig sé óháð innöngu í banda-
lagið. Þarf ekki að breyta hagstjórninni?“
Með sama hætti er talað um að það sé of dýrt að hafa íslensku
krónuna sem sérstakan gjaldmiðil, betra væri að taka upp evr-
una. „En það mundi svipta okkur þeim möguleika að vera með
hagstjórn á ýmsum sviðum. Þess vegna eigum við að spyrja:
Eigum við að sleppa þeim möguleika sem við höfum í gegnum
eigin gengisskráningu og tengjast evrunni?“
Stuðningur ESB
Ari sagði að fylgendur aðildar nefndu oft að stuðningur við
dreifar byggðir væri meiri innan bandalagsins en hér á landi.
„Þetta er rétt,“ sagði Ari, „en þetta eru ekki rök. Auðvitað get-
um við kynnt okkur hvernig ESB stendur að landsbyggðar-
stuðningi og tekið hann upp.“
í almennum umræðum sagði Sigurgeir Hreinsson það á
mörkunum að skýrsla utanríkisráðherra um áhrif aðildar
íslands að bandalaginu væri hlutlaus. Búseturröskun yrði
staðreynd ef ísland gengi í ESB. Guðbergur Eyjólfsson í
Hléskógum óskaði eftir að fá fram stefnu BÍ í Evrópumálum og
hvort bændur hefðu ekki gefið á sér höggstað er þeir óskuðu
eftir innflutningi á erfðaefni frá Noregi. Ari vísaði til fyrri
ummæla um áhrif af inngöngu í ESB og taldi í því ljósi
augljóst að BI legðist gegn inngöngu, umræðan væri hins vegar
ekki einföld þó hún væri nauðsynleg. Varðandi innfíutning
erfðaefnis benti Ari á að hér væri aðeins um tilraun að ræða og
nær 10 ár væru í ákvörðun um næstu skref. Þau yrðu tekin í
ljósi þeirra aðstæðna sem þá væri - en hverjar þær yrðu væri
erfitt um að spá.
Smásölufyrirtæki þrengja aó bændum
Afurðasölufyrirlæki barnda
í kjðli eru ekki samstæð
Ari sagði að stöðugt fækkaði í
hópi smásölufyrirtækja - en um
leið stækkuðu þau og efldust.
„Þeir sem versla með land-
búnaðavörur ætla sér stærri
hluta af verði landbúnaðarvara
en þeir hafa haft,“ sagði Ari.
„Þetta er vandamál fyrjr bænd-
ur og spurning hvernig þeir eiga
að bregðast við, en afurðasölu-
samtök bænda í kjöti eru ekki
samstæð.“
Sem dæmi um þróunina má
nefna verð á svínakjöti frá því í
janúar 1998 til október á þessu ári.
„Við sjáum að verð á svínakjöti út
úr verslun hefur nánast ekkert
breyst í þrjú ár en á sama tíma hef-
ur verð frá bónda lækkað um 20%.
Kjör svínabænda hafa rýmað að
sama skapi en neytendur hafa ekki
notið lægra verðs. Smásalinn hefur
hins vegar fengið mismuninn í
sinn vasa,“ sagði Ari og hann bætti
því við að þetta væri eitt alvarleg-
asta viðfangsefni bænda. Verð-
þróun í dilkakjöti er um margt
áþekk.
En hvemig er staðan í
mjólkuriðnaðinum? Þróunin á
þeim vettvangi er önnur, en ýmsir
smásalar hafa haldið því fram að
þeir tapi á að selja mjólkurvörur.
Verð til framleiðenda hefur
hækkað í takt við vísitölu neyslu-
verðs en á sama tíma hefur
nýmjólk í smásölu hækkað aðeins
minna. „Bændur sem framleiða
mjólk hafa fengið fyllilega þá
breytingu sem hefur orðið í
vísitölu. Vinnslan og smásalinn
hafa fengið aðeins minna,“ sagði
Ari. „Mjólkurframleiðendur eiga
með'sér mjög sterk heildarsamtök
og þannig hafa bændur náð að
verjast þeirri þróun sem á sér stað í
kjötinu, en í herbúðum verslunar-
innar er engin ánægja með styrk
mjólkurframleiðenda."
Ari sagði að ef mjólkurfram-
leiðendur ætluðu sér að halda
núverandi stöðu yrðu þeir að
standa saman en hart yrði að þeim
sótt af smásölum. Hann sagði líka í
almennum umræðum að sam-
vinnufélagsformið væri það besta
sem bændum stæði til boða.
„Framleiðendasamvinnufélög eru
kjaminn í afurðavinnslunni bæði í
Noregi og Danmörku," sagði Ari
aðspurður í almennum umræðum.
„Hin leiðin er sú að bændur komi
ekki nálægt þessum málum og
treysti á samkeppnina. Þá verða
þeir hins vegar varnarlausir þegar
kaupendurnir fara að þjappa sér
saman.“
Sigurgeir Hreinsson sagði í al-
mennum umræðum að sameining í
afurðasölugeiranum leiddi til
sterkari stöðu þeirra fyrirtækja, en
hættan gæti falist í því að bændur
hefðu þá ekki lengur þann mögu-
leika að velja á milli sláturhúsa og
þrýsta verðinu þannig upp.
Olíuverð
I byrjun október lýstum
Bændasamtökin, ásamt
fleirum, áhyggjum af
hækkunum á
eldsneytisverði og var
því komið á framfæri við
olíusölufyrirtæki og
stjórnvöld. Ari sagði að
ekki væri um margar
leiðir að ræða til að fá
olíuverð lækkað.
Innkaupsverð er stærsti
hluti útsöluverðs á
díselolíu og nánast engin
önnur opinber gjöld lögð
á hana en
virðisaukaskattur.
Ohagstæð þróun á
heimsmarkaðsverði
ásamt lækkandi gengi
íslensku krónunnar
leggst á eitt með að
stuðla að því að
útsöluverð er svo hátt
sem raun ber vitni.
Bás fyrir
hundruð þásunda
Þegar unnið var við gerð
verðlagsgrundvallar fyrir
kúabú var skoðaður
byggingakostnaður átta
nýlegra fjósa. í ljós kom
að hann er frá 420 til
600 þúsund á bás. Eftir
að þessar tölur eru
skoðaðar má segja að
það gangi ekki að hafa
nytlágar kýr á svona
básum - enda útilokað að
reka fjárfestingu sem
þessa með afkastalitlum
gripum.
Skattur og greiðslumark
I almennum umræðum
var rætt um skattlagn-
ingu vegna sölu á
greiðslumarki í sauðfé.
Formaðurinn tók undir
það með fyrirspyrjanda
að skattlagningin væri of
mikil, en sagði að selj-
endur hefðu líka þann
möguleika að fyrra sig
skatti með nýrri fjárfest-
ingu - t.d. í
íbúðarhúsnæði.
Þinglýsing fjárleysi kom
lfka til umræðu en rökin ,
fyrir því voru þau að hið
opinbera væri að aðstoða
menn við að hætta til
þess að skapa öðrum
svigrúm. „Við sáum hins
vegar ekki ástæðu til að
hafna notum á beitilandi
eða túnum. En
þinglýsing var eina
leiðin til að tryggja
tjárlcysi," sagði Ari.
Hœkkun á
landbúnaðarvörum
I almennum umræðum
var rætt um hlutdeild
landbúnaðarvara í
neyslugrundvelli og þá
staðreynd að
landbúnaðarvörur vega
þar um 6%. Haukur
Steindórsson í Þríhyrni
sagði að ef
landbúnaðarvörur
hækkuðu færu fjölmiðlar
hamförum en ekki ef
vörur á borð við gos-
drykki hækkuðu. „Mér
finnst að þjóðfélagið geri
meira úr verðlagningu
landbúnaðarvara en til-
efni er til,“ sagði Hauk-
ur.
Eiga bœndur að
tengjast verslun?
Sigurgeir Hreinsson
sagði í almennum
umræðum að forsvars-
menn KEA hefðu rætt
um það við bændur að
það skipti þá máli að
hafa aðgang að stórri
„keðju“ matvöruversl-
ana, en eins og kunnugt
er rekur KEA nokkrar
verslanir í Reykjavík og
víða á Norðurlandi
eystra. „En í harðnandi
samkeppni vaknar sú
spurning hvort það geti
verið varhugavert að
vera tengdur einni teg-
und verslana. Getur
verið að aðrar stórar
verslanakeðjur sniðgangi
vörur frá þeim sem
tengjast KEA,“ sagði
Sigurgeir og minnti á að
samstarf í mjólkuriðnaði
er etv. ekki alveg sem
sýnist. „... en þeir á 1.
sölusvæði hafa neitað að
dreifa jólaskyri frá
KEA,“ sagði Sigurgeir.
Ari sagði stórar af-
urðastöðvaheildir gætu
betur haldið uppi verði
en ef þær væru ekki í
eigu bænda væri ekki
sjálfgefið að bændur
nytu þess. „Aðvitað er
það líka vandamál ef af-
urðastöð á líka
samásöluverslanir sem
eru í samkeppni við
verslanir sem af-
urðastöðin vill líka
skipta við.“
Dýralœknar
og reglugerð
Málefni dýralækna og
nýrrar reglugerð kom til
umræðu. Ljóst var að
bændur voru síður en
svo ánægðir með reglu-
gerðina en á fundinum
var upplýst að Guðni
Agústsson,
landbúnaðarráðherra,
hefði málið til skoðunar.
Guðbergur í Hléskógum
viðraði þá skoðun hvort
búnaðarsambönd gætu
ekki ráðið til sín
dýralækna. Ari sagði að
umræddri reglugerð
hefði verið mótmælt en
Heilbrigðis- og tryggin-
gamálaráðuneytið hefði
engu að síður ýtt henni
áfram.
Launin of lág
Þórður Þórðarson í
Hvammi ræddi um
verðlagsgrundvöllinn og
laun bænda, en Þórði
fannst þau lág og bar
saman við laun málara
sem ynni hefðbundinn
dagvinnutíma. Þá benti
Þórður á að það væri
ekki greinilegt samhengi
á rnilli bústærðar og nyt-
! ar.