Bændablaðið - 01.03.1992, Blaðsíða 2

2. TBL. 6. ÁRG. MARS 1992
BREF TIL JONS I FJALLI
ón Guðmundsson í Fjalli á Skeiðuni
scndi mér stutt og gagnort bréf um daginn
og þótt þetta sé einungis cinkakveðja hans
til mín þá vona ég aö hann ekki fyrtist þótt
ég vitni að einhvcrju leyti beint f það
opinbcrlega eöa endursegi meiningu þess.
Hann segir sér þykja illa aö Ölfusingum
vegiö með þvf aö þröngva upp á þá fyrir-
huguöu hæli að Sogni og ég bæti hér við:
meö cinþykkum stjórnvaldsaögerðum og
mcð því aö bcita fyrir sig mcirihlutavilja f
hrcppsfélaginu, fcngnum meö skoðana-
könnun, mcstan part með atkvæðum fólks
niðri í Þorlákshöfn, fólks sem kcmur þvf nær
aldrei upp í hina ciginlegu Ölfussveit, á við
hana bókstaflega 0,00 samskipti (nema
rukka skattana) og býr næstum því eins
langt í burtu frá kvosarbæjunum, þar sem
Sogn stendur, og frá Reykjavík. Frá Sogni til
Reykjavíkur er einnig lítiö lengra en til
Þorlákshafnar og gangvegir allir greiðari.
Það heföi í raun og veru vcriö miklu nær
fyrir Sighvat Björgvinsson og þá bræöur aö
láta Félagsvfsindastofnun sækja handa sér
meirihluta fyrir þvf aö troða þessari stofnun
upp á okkur, til Rcykjavíkur, aö ekki sé nú
talaö um Hverageröi, ef þurfti aö beita þétt-
býlinu gcgn okkur f þcssu máli. I Iverageröis-
búar eru þó nágrannar okkar og jafnvel að
einhverju leyti vinir. En Hverageröi og
Reykjavík eru önnur sveitarfélög þar sem
Þorlákshöfn telst aftur á móti f svoncfndum
ölfushrcppi og ER f raun og vcru Ölfus-
hreppur þar eö hún myndar margfaldan
meirihluta atkvæöa f hreppnum, (1400
fbúar á móti 260 f sveitinni).
^aö má þvf fullyröa aö hinir "hefö-
bundnu" Ölfusingar séu löngu búnir aö tapa
öllu forræöi yfir lffi sínu og örlögum, hvaö
stjórnsýslu varöar, og ákvaröanir varöandi
þeirra hagsmuni séu tcknar af þeim stóra
hópi fólks sem á síðustu þrem áratugum
hefur safnast saman f öörum endanum á
þessari löngu sveit og veit ekki einu sinni
(flest hvaö) hvar hinn endinn er, hvaö þá
þaö láti sig varöa líöan þeirra manna,
kvenna og barna sem þar þreyja sitt strfö og
hafa sumir gert "kynslóö fram af kynslóð".
Til samanburöar um vegalengdir og
firrö þá eru 37 km frá Alviöru, efsta bæ í
ölfushreppi, niður í Þorlákshöfn, einum
kílómetra styttra en úr Hveragerði til
Reykjavfkur.
Jón í Fjalli heldur áfram:
"Þella mál allt sýnir hvað það vœri
varasamt fyrir sveitimar að samcina
sveitarfélögin. Þama er það meiri-
Itlitíavald Þorláksliafhar sem gerði þetta
mögulegt. Vœri Ámessýsla orðin eitt
sveitarfélag hefðu kmipstaðimir þar öll
tök. Uppbygging í sveitum undanfarna
áratugi segir manni að sameining gengi
þvert á stefnu sem rekin heftvr verið.
Hvað með félagsheimilin og skólana í
hverri sveit? Það verður ekki komið með
neina peninga til fólksins með sam-
einingu. Mér finnsl að þú, sem ritfær
maður, œttir að vekja athygli á þessu.
Þegar sveitimar verða búnar að missa
sína embœttismenn hlustar enginn á
kvartanir þeirra. SognsmáUð er glöggt
dœmi wn það.
Mefi bestu kveðju
Jón Guðmundsson."
Þannig bréf, vafningalaust f einföldum
sfmskeytastfl.
aö er nú svo. Satt best aö segja þykist
ég sífellt vera aö brúka "ritfærni" mfna til aö
vekja athygli á þessu og einmitt þessu. En
kannski hef ég aldrei sagt nákvæmlega þetta
sem Jón tekur fram. Og kannski vegna þess
aö mér hefur þótt þaö liggja um of f augum
uppi til þess aö á þaö þyrfti aö minnast.
Fýrir mér hefur lengi legiö f augum uppi aö
það er veriö aö eyöa sveitunum og því Iffi
sem þar er lifaö, sumpart f "ötugunarleysi"
Eyvindur Erlendsson
skrifar
en sumpart líka vitandi vits. Þcssi staörcynd
vcröur þvf erfiðari viöfangs seni hér er viö
illa sjáandi meirihluta aö ciga, mcirihlula
sem ekki skilur þetta líf sem um er aö ræöa
og þaö scm meira cr; vill ekki skilja það.
Þcssum mcirihluta kcmur t.d. atdrci íhug aö
hraöbrautir gegnum svcitina ónáði þaö fólk
og fénaö scm þar á hcima hcldur cinungis
hiö gagnstæöa; aö svcitamaðurinn og fénaö-
ur hans sé þcim sem ckur hraöbrautina til
ama.
Er enn óralangt f þaö aö mcnn geti
skammast sín til aö bera lágmarksviröingu
fyrir hcimahögum annars fólks? Hafa menn
alveg tapaö allri tilfinningu fyrir þvf hvar þeir
eru gestir og hvar þcir eru, aftur á móti, á
heimavelli?
M
Lenn hafa veriö aö þvæla þetta Sogns-
mál fram og aftur, út f hina ýmsustu króka
og kima oröhengilsháttar og aukaatriöa.
Einn reynir aö túlka þaö svo sem þaö snúist
um samúö eöa ekki samúö meö fólki scm á
bágt, í þessu tilfelli geöveikum afbrota-
mönnum. Annar talar fjálglega um hags-
muni og ekki hagsmuni auk hagsmuna scm
rckast á. Þriöji cr allt í einu farinn aö tala
um hvort menn séu virkilcga á móti atvinnu-
uppbyggingu, jafnvel á móti þróuninni! (Ég
scgi nú eins og líffræöingur cinn góöur og
dáinn núna sagði varðandi Mývatnsdeiluna:
"Stjórnmálamenn og bíssnisfólk ætti aö hafa
smckk til aö þræta ckki við líffræöing um
"þróun".)
Nei, máliö hefur aldrei snúist um ncitt af
þessu, cnda þótt allt þetta og miklu ficira
hafi veriö brúkaö til aö þræta um, af því
aðalatriöin eru svo erfið aö oröa og fá viður-
kennd. Málið hefur frá upphafi snúist um
heimarétt,- f víðum skilningi þess orös. Þ.e:
Geta yfirvöld, þótt kosin séu af einhverjum
meirihluta, einhversstaöar aö fengnum,
skellt niöur hverju sem er hvar sem er án
þess aö spyrja þá sem á staönum búa og ef
til vill eru búnir aö eiga sfn vé þar mann
fram af manni og: EIGA ÞAR HEIMA?
Meðan tillitslaus meirihlutayfirgangur
og stjómvaldshyggja rlkir í þessum mann-
legu samskiptum er ekki viö þvf aö búast aö
viösem búum í hinum dreiföari byggöunum
samþykkjum nokkru sinni hvorki jöfnun at-
kvæöisréttar né sameiningu sveitarfélaga.
Meir en þaö: Þaö er ekki viö aö búast að
nokkur sanngjarn maöur sem hefur opin
augu f höföinu og siöferöiskennd ofan viö
lágmark, samþykki slfkt.
o(
hrcint ckki á, á þcim tfma og var minn fcill.
Ef til vill eru þcir á Prcssunni cinmitt réttu
strákarnir, þrátt fyrir hasar- og kjaftasögu-
ásjónuna scm þeir hafa valiö blaöi sínu.
Sfðan hcf ég vcriö aö klöra þclla (f
bakkann) bæöi í landsmálatfmaritinu
Útveröi og svo núna á síöustu misscrum f
þcssu blaöi.
E,
rg nú, kæri vin Jón f Fjalli: Hversvegna
tek ég mig ekki til, ritfær maöurinn, og
útskýri þetta fyrir þjóðinni, úr þvf ég kann á
þvf svo glögg skil og hef kjaftinn til?
í fyrsta lagi hef ég ekki upplag baráttu-
manns enda þótt ég hafi stundum neyöst til
aö skipta mér af pólitík, vegna þess aö
nauösynjamál voru uppi og ekki uröu aörir
til. Ég er "bara" listamaöur og mér liggur við
aö segja; þvf miður, - sæmilega skrifandi. Ég
hef því ekki viljaö koma þvf inn hjá fólki aö
þaö heftti eitthvaö á mig aö treysta f þessum
efnum. Þar veröa aðrir aö koma til.
í ööru lagi þá hef ég, þrátt fyrir allt,
verið aö tala um þessa hluti og skrifa,
opinberlega og prívat, um áraraöir. Lcngi
vel fiutti ég spjallþætti, fyrst um listir og svo
um almenn efni í útvarpiö, sem dagskrár-
stjórar sáu um, í allri kurteisi, aö væru þar í
dagskrána settir sem hlustun var f lágmarki
og þcgar ég kom aö kjarna málsins meö því
aö tala um indíána í Amerfku og tillitslausan
yfirgang evrópsku innfiytjendanna gagnvart
þeim, þá var ég strax "kurteislega" látinn
hætta, "til aö nleypa fieirum aö". Sföan
skrifaöi ég um nokkurt skeiö pistla í Helgar-
blaö Alþýöublaösins, enn um svipuö efni
þótt oft væri undir yfirskini skcmmtiefnis en
hvorttveggja var, aö mér fannst mitt mál
ekki eiga réttan hljómgrunn meöal lesenda
þess blaös og svo hitt aö því var breytt yfir í
það form sem nú er Pressan og mér leist
/n hversvegna ekki aö beita
sér f stóru dagblööunum?
ÞaÖ veröa auðvitaö allir aö gcra scm
þaö gcta, á þaö trcysta og þaö scm mest cr
um vert; fá þar inni. Ég cr ckki í þcim flokki.
Bæöi er aö mfnar greinar eru of langar til
þess aö þau blöö vilji þær og lesendur þeirra
nenni aö lcsa þær og cinnig hitt aö meining-
ar mfnar henta þeim ckki. Alvarleg umræöa
veröur ekki viöhöfö í jafn stuttu máli og
Morgunblaöiö eöa Dagblaöiö heimta. Slík
blöö eru til þess eins hæf aö telja upp
yfirboröslegar staöreyndatölur og snöggar
fullyrðingar um "eitthvaö scm efst er á
baugi". Þau voru notuö, þegar heföbundinn
landbúnaöur brást, til aö sanna ágæti refa-
eldis. Þau voru notuö, þegar refaeldi brást,
til aö sanna ágæti laxcldis og þcgar þaö
brást, til aö sanna ágæti slórvirkjana og
álvers, og þegar þaö brást - sæstrengs. Þau
voru, á sfnum tfma, notuð til aö sanna aö
Sovétríkin væru öflugt og stórhættulegt
iönaðar- og herveldi og núna eru þau notuð
til að sanna aö landbúnaöurinn og jafnvel
sjávarútvegurinn séu baggi á þjónustu-
geiranum sem, aö manni skilst, stendur
undir þjóðarframleiöslunni (fjölmiölun t.d!)
Semsagt; vettvangur fyrir útbólgiö, mark-
laust hjal, - sem selst í dag þótt þaö sé
einskis viröi á morgun.
En meginverkurinn er samt sá aö þaö er
kominn upp, án þess aö þú hafir varaö þig á,
margfaldur meirihluti í landinu sem ekki vill
heyra þaö sem viö erum aö segja, þú og ég.
Og þaö er erfitt mál. Þaö eru komnar upp
heilar tvær kynslóöir sem gera ekki annað
en góna á glitrandi ljósin sem þær halda aö
glói í útlöndum, - aö meiri hluta til, - og
kunna fátt aö segja á móöurmáli sfnu annaö
en "ég bara vill og mér bara langar og
akkuru má ekki allir bara hafa þaö eins og
þeim vill"; og "akkuru má ég ckki eiga nóga
peninga og mótorhjól og snjósleöa og stóran
jeppa og keyra einsog ég vill og hvar sem
mér langar?"
o
rg ástæðan fyrir þessu er sú aö leiö-
togar þjóöarinnar, hvort heldur eru
stjórnmálamenn, prófessorar, klerklcg stétt,
kennarar eöa foreldrar og nú sföast sjálfir
guöirnir; fjölmiölamenn, hafa varla talaö
orö í fullri alvöru viö sína skjólstæðinga, nú f
full þrjátfu og fimm ár. Eintómt yfirborös-
kjaftæöi sem selst f dag og cr ónýtt á morg-
un. Einnota viska. Nema allt f einu er Páll
Skúlason heimspekiprófessor tckinn upp á
þcssu, f smáum stfl og, jú, reyndar f þessum
blööum sem ég ncfndi. Viö skulum svo scm
ekki undanskilja Sigmund Guöbjarnason og
nokkra aöra ágæta menn. En hver les, - aör-
ir en þeir sem fyrirfram vissu? Svo viö erum
harla illa aíkróaöir, bróöir Jón, og verjumst í
hallri vörn. Og svo sem ekki aö undra þótt
orövana fólki veröi þaö af og til á, í varnar-
leysi sfnu og rciði, aö fara mcö ókvæöisorö,
uppncfni og níövísur um valdsmcnn.
Ég gæti trúaö aö þaö scm yröi ekki sfst
til varnar væri þaö ef þcssir "scm fyrirfram
vissu" vildu gcrast duglcgri aö tala saman og
viö aöra ckki sföur, segja viöstöðulaust frá
því, hvar scm maöur verður manns á vegi,
scm þcir hafa hcyrt og séð og því scm þcir
vita af sjálfum sér ófcimnir viö þaö þótt
þcim finnist þcir ckki vcl til þcss farnir aö
tungutaki og sannfæringarkrafti og ekki
sífcllt teljandi sér trú um aö aörir hljóti aö
vita betur, - aö aörir hljóti aö taka máliö f
sfnar hendur.
Þaö eru cngir aörir, trú mér til, bara viö.
Er
/ngu aö síöur: Ymislegt þokast. Þetta
Sognsmál hcfur ckki lcitt svo fátt í Ijós. í
fyrsta lagi þaö scm ég held aö hcimamenn
hér f Ölfusinu hafi ckki vitaö fyrirfram og
ckki hrcppsncfndin og jafnvcl ckki ráö-
hcrrarnir tvcir, Sighvatur og Eiöur; aö
ákvöröunarvald um þaö hvort stofnun á
borö viö lokaöa meöfcröarstofnun fyrir gcö-
sjúka afbrotamcnn (scm í sföustu fréttum
hcitir nú allt f cinu "sambýli";) rfs aö Sogni cr
EKKI í hönduni ráöhcrra og ráöuneyta. Þvf
vcröur aö vísa til byggingancfndar Ölfus-
hrcpps. Og valdiö cr ckki heldur þar. Þaö cr
SVEITARSTJÓRN sem cndanlcga afgrciö-
ir máliö. En hiö endanlcga vald er ekki
hcldur hjá hcnni. llcnni bcr fyrst og frcmst
aö taka tiltit til nágranna, ckki einungis
siöferöilcga hcldur lfka, bcinlfnis, fslcnskum
lögum samkvæmt!
Þaö hcfur nefnilcga rifjast upp f sam-
bandi viö þctta mál aö til er í íslenskum
lögum grundvallarhugmynd scm heitir
grenndarréttur. Þcssi réttur cr djúprættur f
tilfinningu okkar fyrir rénlæii og fjallar um
þaö aö, f raun og veru, má cnginn gcra neitt
á sinni eign sem raskar tilveru nágranna og
fer þvert ofan í vilja þcirra sem fyrir eru á
næstu húsum, á næstu bæjum. AÖ ekki sé
nú talaö um ef þaö bcinlínis skaöar þcirra
hagsmuni. Viö sjáum þcnnan rétt Iftið í
praxís, dagsdaglega; almenn lög og reglu-
geröir eru látin koma í staöinn fyrir hann og
nefndir eins og bygginganefndir aö mestu
látnar um málið. Þó er þaö svo aö engum
leyfist aö breyta útliti húss síns eöa lóöar í
gömlu hverfi borgar eins og Reykjavíkur án
þess aö fá til þess uppáskrifaö leyfi ná-
granna. Bygginganefnd ein getur ekki leyft
þaö, ekki einu sinni kvistglugga eöa svalakrfli
aö sóla sig á.
etta voru allt nokkrar fréttir sem önnur
byggðarlög eiga eftir aö taka nótfs af, SVO
FREMI AÐ ÞÆR FRÉTTIST. Svo fremi
ekki séu allir orðnir daufir jafnt sem dumbir.
Sognsmálinu er ekki lokið, alls ekki, þótt
Sighvatur ráöhcrra láti krakkana sfna hjá
fjölmiölunum lcsa það yfir þjóöinni f hverri
viku, viku eftir viku, aö nú sé þetta alveg aö
koma og byrjaö veröi á framkvæmdum f
næstu viku. Þaö er búiö aö kæra meöferð
oddvitans á málinu til félagsmálaráöherra og
þaö er búiö aö kæra báöa ráöherrana til
umboösmanns Alþingis fyrir offar f málinu
og brot á stjórnsýslulögum. Og jafnvel þótt
þaö allt tapist og umrætt fangelsi veröi rcist
(þvf fangelsi er þaö hvaö sem þeir reyna aö
kalla þaö) þá á þessi stofnun cftir aö standa
þarna sem lýsandi minnismerki um óverkn-
aö viö varnarlftinn minnihluta, sem fleinn f
holdi jaröarinnar, Ifkt og cfnabrennsluvftiö
viö Mývatn (sem oröiö er frægt um allan
hcim), eiturhaugurinn á Gunnólfsvfkurfjalli,
allar hinar gjaldþrota fiskeldisstöövar og
refabú og fleira gott sem brallaö hefur veriö
ýmist af hreinum óvitaskap eöa blindu
ofurkappi, nema hvorttveggja fari saman.
Megi þér vel heilsast, kæri vin, og þú
veröa langlífur í landinu.
Eyvindur Erlendsson