Bændablaðið - 01.03.1992, Blaðsíða 12

Kreistu fast og kyrktu þjof!
kúgun Norðurlands...
- Af kraftaskáldum fyrri tíðar
í Egils sögu Skallagrímssonar segir
frá því er fjandskapur alger veröur
meö Agli og Eiríki blóðöx vegna
arfs eftir Björn höld, tengdaföður
Egils. Nær Egill ekki rétti sfnum
fyrir ríki konungs og eggjan Gunn-
hildar drottningar hans. Kveður
Egill þá vísu þessa:
Svo skyldi goð gjalda
-gram reki bönd af löndum,
reið séu rögn og Oðinn-
rán mínsféar hánum.
Fólkmýgi látflýja,
Freyr og Njörðr, af jörðum,
leiðist lofða stríði
landás, þann er vé grandar.
grafgötur um aö það er a. m. k. að
nokkru leyti vegna fjölkynngi Egils
og kveðskapar hans. Kemur hér
ágæta vel fram sú trú að yfir-
náttúrulegur kraftur geti verið
Tvö kraftaskóld: Hallgrímur Pétursson, Bólu Hjálmar.
Vísnaþáttur
Umsjón:
Kristján Eiríksson
Mundi vfsan útleggjast á
lausamáli einhvern veginn svona:
"Goðin reki konung af löndum.
Svo skyldu þau gjalda honum rán
fjár míns. Goðin og Óðinn séu
(honum) reið. Freyr og Njörður,
látið kúgarann flýja af jörðum
(landi sínu). Landás (Þór, eða
landvættur) verði gramur harö-
stjóranum, þeim sem spillir þing-
helginni."
Scinna reisir svo Egill Eirfki
konungi og Gunnhildi nfðstöng og
fer svo að lokum að þau hrekjast
af Noregi. Fara lesendur tæpast í
fólginn á skáldskap séu skáldin
nægilega andheit eða búi mikið í
hug er þau kveða. Ekki var þó
álitið að öll skáld væru ákvæöa-
skáld. Slík gáfa var aðeins fáum
gefin.
Meö þekktustu kraftaskáldum
eru Hallgrímur Pétursson, Látra-
Björg, Jón Þorláksson og Bólu-
Hjálmar cn vissulega mætti telja
fleiri.
Alkunn er þjóðsagan um þaö
er Hallgrími varð litiö út um
glugga kirkjunnar f miðri predikun
og sér hvar dýrbítur er kominn
heim undir bæ. Rann honum þá í
skap og kvað vísu þessa:
Þtí sem bftur bœndafé,
bölvuð íþér augun sé,
stattu eins ogstofn af tré,
stirð og datið á jörðunne.
Tófan varð bráðdauð en sagan
segir að Hallgrímur hafi misst
skáldgáfuna fyrir að láta bræðina
grípa sig í miðri guðsþjónustunni.
Liðu nú stundir fram uns hann
einhvern tíma var aö hengja upp
kjöt í reyk ásamt vinnumanni
sfnum. Rétti Hallgrímur upp krof-
in en vinnumaöur tók á móti og
kom þeim fyrir. Segir vinnumaður
þá eitt sinn er honum þótti Hall-
grímur ekki rétta nógu hátt: "Upp,
upp." Kom þá skáldgáfan aftur yfir
Hallgrím og hélt hann áfram og
kvað:
Ágústa segir einnig að nútím-
inn spyrji ekki lengur hversu mikiö
konan geti spunnið, ofið eða alið -
eða hve mikið hún eigi í búrinu.
Heldur sé nú spurt hvaö hún geti
fengiö í laun og þar með sé komið
að tilvistarkreppu margra nútfma-
kvenna í landbúnaöi. Eðli starfsins
sem umönnunarstarfsmaður, að-
stoðarmaður við búskap eða nafn-
laus matvælaframleiöandi gefi fá-
um nútímakonum viðunandi svar
við þessum spurningum. Þær sjái
ekki að arður af vinnuframlagi
þeirra komi neinsstaðar fram og
sumum hvcrjum finnist þær aðeins
vera bærilegur matvinnungur. Þær
finnist einnig tæpast á opinberum
vettvangi nema á framfæri eigin-
mannsins. Ágústa segir að brjóta
verði upp aldagamla verkaskipt-
ingu án þess þó að missa sjónar af
arfleifö okkar - bændamenning-
unni. Til að slíkt takist verði hugar-
farsbreyting að koma til og svifta
verði hulu nafnleysis af allt að 40%
bændastéttarinnar í landinu sem
séu konur.
Bók þcssari er þannig ætlað að
styrkja sjálfsímynd kvcnna, ekki
aðeins kvenna í dreifbýli, heldur
jafnframt allra þeirra kvcnna scm
eiga erfitt með aö sjá stcrka sjálfs-
ímynd f spcgli nútfmans. Henni sé
ætlað að efla þeim þor til þess að
velja sér atvinnu og lífsmögulcika
hvar sem er á landinu. Hún segir
að víða f sveitum og þorpum lands-
ins bíði ónýttir möguleikar þeirra
kvenna, sem þo. i að viðurkenna
kosti og galla drcifbýlis og meti
kostina meira. Ágústa segir að nú
færist í vöxt að konur á svcitabæj-
um vinni utan heimilis - cinkum
eigi þaö við þar sem bújarðir séu í
nálægð við þéttbýli. í afskekktari
sveitum er vart um þaö að ræða.
Með aukinni tækni í landbúnaði
og einnig vegna samdráttar séu
konur nú síður bundnar við störf á
sjálfu búinu en áður var og opni
það meöal annars aukna mögu-
leika á annarri þátttöku þeirra f
atvinnulífinu.
Bókin "Við þorum, viljum, get-
um," er fáanleg hjá búnaðarsam-
böndum um land allt.
ÞI
Upp, upp mín sál og allt mitt geð,
upp mitt lijarta ogrómur með,
hugur og tunga lijálpi til,
heirans pínu egminnast vil.
Ilélt hann svo áfram að kveða
um historíu pínunnar uns lokið var
öllum Passíusálmunum.
Björg Einarsdóttir frá Látrum
á Látraströnd cða Látra-Björg eins
og hún er tíöast ncfnd var sér-
kennileg kona og fór ekki troðnar
slóðir. Hún réri á sjó og þótti þar í
engu óvaskari hraustum körlum og
var því viö brugðið hvcrsu fiskin
hún var. Sagt er að eitt sinn f fiski-
leysi hafi Björg hvatt til þess að
róið yrði með haukalóð og var svo
gert að ácggjan hennar. Um leið
og lagt var merkti Björg sér einn
öngulinn og kvað um leiö:
Sendi drottinn mildur mér
minn á öngid valinn
flyðni þá sem falleg er,
fyrir sporðinn alin.

Þegar skipverjar svo drógu lóð-
ina var firnastór lúða á öngli Bjarg-
ar en aðrir voru berir. Sagt cr að
Björg hafi skipt feng sfnum með
áhöfninni.
í annaö sinn er Björg var á sjó
gaf allmikið á bátinn. Báðu skip-
verjar hana nú að taka til listar
sinnar og lægja sjóinn. Kvað Björg
slíkt myndi Iftt stoða en mælti þó
af munni fram þessa vísu:
Bið eg liöddur blóðugar,
þótt bregði upp faldi sínum,
Ránardœtur reisugar
rassi að vœgja mínum.
Leið þá ckki á löngu þar til
veöriö tók að lægja.
Sú sögn er lil um Jón Þorláks-
son á Bægisá að hann hafi citt sinn
verið staddur á Akureyri, þá orö-
inn gamall og haltur. Sá hann þá
hvar maður einn apaöi cflir hon-
um heltina og henti gaman aö.
Varö Jóni þá hermt við og kvað:
VIÐ ÞORUM -
VILJUM - GETUM
Ágústa Þorkelsdóttir á Refstað í Vopnafirði hefur gefið
út bók um atvinnu- og jafnréttismál fyrir konur í dreif-,
býli. Bókin nefnist á frummálinu "Tenke, ville, satse"
og hefur Ágústa þýtt bókina úr norsku og staðfært að
íslenskum aðstæðum. í inngangi bókarinnar birtir
Ágústa kvæði Guðmundar Friðjónssonar á Sandi -
Ekkjan við ána- en megintexti bókarinnar er byggður á
hinum norska texta auk þess sem hún tilfærir dæmi af
innlendum vettvangi.
Bókin skiptist í fjóra kafla.
Fyrsti kaflinn fjallar um kynn-
ingarstarf á meðal kvenna í land-
búnaði, sjálfstraust þeirra og
ímynd. Annar kaflinn fjallar -um
stöðu konunnar í lífinu, um hlut-
verk kynjanna og um konur í drcif-
býli. Þriðji kafiinn fjallar um eigin
þroska og þróun byggöar auk þess
að fjalla um styrk- og lánamögu-
leika kvenna og hverskonar hjálpar
þær æskja. í fjórða kaflanum er
síðan fjallað um á hvern hátt sé
unnt að yfirstíga hindranir og aö
þróa rekstrarhugmyndir vegna at-
vinnurekstrar kvenna í dreifbýli.
Ágústa sagði f samtali við
BÆNDABLAÐIÐ að bókinni sé
ætlað að hvetja til nýrrar hugsunar
og framkvæmda og auka kjark til
nýsköpunar auk þess að hjálpa
ungu bændafólki, körlum sem
konum, viö að gera málin upp á
jafnréttisgrundvelli og gera vinnu-
framlag kvenna í landbúnaði sýni-
legt og virt til jafns við vinnu-
framlag karla. Við samningu
bókarinnar sé horft nokkuð til
baka og sjónum beint aö hefð-
bundinni verkaskiptingu í bænda-
samfélagi fyrri tfma þar sem
gífurleg þýðing umönnunarstarfa
kvenna tryggðu framgang lífsins og
gerðu harða lífsbaráttu bærilega.
Þetta hafi átt sér stað á meðan
hefðbundin verkaskipting hafi vart
leyft körlum að ganga f þessi störf I
fjarveru kvenna. Skammaryrði á
borð við dula eöa dáölaus hafi oft
dunið á þeim mönnum sem ekki
töldu eftir sér að ganga í hefö-
bundin kvennastörf þegar með
þurfti.
"Ó, væri ég bara dráttarvél..."
í bókinni "Við þorum, viljum, getum” er að finna
ýmsar tilvitnanir í textahöfunda. Hér gefur að líta
hugleiðingar þrítugrar bóndakonnu á norsku
nýbýli.
Maðurinn minn er alltaf að vinna
næstum alla daga og nœtur
alltént langt fram á kvöld.
Ég vinn líka mikið við búið
að auki eru börnin ungogsmá
ogsvo húshaldið.
Oft ketnur það fyrir um miðnœturbil
þegar ég hefloíáð við að lína saman i húsinu
og liengja upp síðasta þvottinn
að ég cr kw'ppgejin
að mig skortir orð til að lýsa líðan minni.
Enda hverju breyttiþað
þótt orðin fyndust
maður verður að standa sig.
Égbíð eftirþví að bóndi minn komi
inn frá nýrœktinni
sem hann er að brjóta.
En hann liefur nóg á sinni könnu
svo það hjálpar lítið
að hellayfir liann kveinstöfum.
Stundum óska égþess að ég vœri dráttarvél
þá gœti égfegnið smá mótorstopp
skít í olíuna eða leka í vökvakerjið
þá mundi égfá þjónustu
það vœri sjáilfsagt
Karlarnir á kmipfélagsverkstœðinu
mundu standa hringinn íki ingum mig
og verkstjórinn ekki gefast upp
fyrr enn allt vœri komið í lag.
En ég er ekki dráttarvél
ég er bara kerling í sveit
og verð að duga eða drepast.
Þar að auki
enginn krefst þess afdráttarvél
að hún brosi
meðan hún dregur plóg á móti brekku.
(Birt með leyfi úlgefanda.)