Bændablaðið - 01.03.1992, Blaðsíða 5

2. TBL. 6. ARG. MARS 1992
EFTIR HERMANN SÆMUNDSSON
OVISSA FRAMUNDAN
HJÁ KÚABÆNDUM
Með nýjum búvörusamningi má geia ráð fyrir
niðurfærslu á framleiðslurétti allt að 5%
Mikil umræða fer nú fram meðal kúabænda um mál-
efni mjólkurframleiðslunnar, en óhætt er að segja að
framundan séu breytingar fyrir greinina í heild sinni.
A komandi hausti verða settar á framleiðnikröfur sem
fela í sér ákveðnar þrengingar fyrir framleiðendur og
iðnaöinn. Þá er einnig yfirvofandi innflutningur á
mjólkurafurðum í kjölfar GATT-samkomulagsins. Um
þessi málefni verður fjallað hér á eftir og rætt m.a. við
þá Guðmund Lárusson, formann Landssambands kúa-
bænda, og Ara Teitsson, héraösráðunaut að Hrísum í
Reykjadal, en hann á sæti í stjórn Stéttarsambandsins
og Sjömannanefnd.
Óvíst með þátttöku
ríkisins
Spurningin sem brennur hins
vegar á vörum bænda er, með
hvaða hætti þessar framleiðni-
kröfur verða settar á. í þvf sam-
bandi velta menn m.a. fyrir sér
hversu mikið af rétti til fram-
lciðslu, sem nú er í leigu hjá
Framleiðnisjóði, kemur aftur f
umferð f haust. Reynslan hjá sauð-
fjárbændum er sú, að meira kom
inn af leiguréttinum en menn áttu
von á. "Ég óttast aö þaö fari eitt-
hvaö svipað í mjólkinni og meira
komi inn af leiguréttinum en við
eigum von á. Það þýðir að skerð-
ingin verður meiri," sagði Ari
Teitsson.
í framhaldi af þessu spyrja
bændur hvort og hvernig ríkis-
valdið kemur inn í niðurfærsluna.
"Ef hun verður greidd Ifkt og hjá
sauðfjárbændum, þá geta menn
keypt sér rétt í dag fyrir þá fjár-
muni sem þeir fá fyrir niðurfærsl-
una og ættu þess vegna að vera
tilbúnir til aö mæta framleiðni-
kröfunum. Ef hún fæst hins vegar
ckki greidd þá þýðir það, að
mjólkurframleiðendur eiga mjög
erfitt með að staijdast þessar fram-
leiðnikröfur og geta heldur varla
sætt sig við þær," sagöi Guö-
mundur.
Ari reiknaði þó frekar með því
aö ríkiö muni kaupa upp rétt f cin-
hvcrjum mæli, þannig að þeir sem
eftir væru hefðu frekar svigrúm til
aö laga sig að breyttum aðstæð-
um. Fleiri þættir geta einnig spilað
inn í, t.d. hve mikil mjólkursalan
veröur á þessu ári, cn því meiri
sem salan verður, því betri verður
staöan í haust.
sjálfgefið að verö vörunnar haldist
hátt. Ljóst er aö mikil fylgni er á
legan innflutning á landbúnaðar-
afuröum á einhverjum sviöum.
"Menn geta ekki gert sér fyllilega
grein fyrir hverju það muni breyta
fyrir bændur þegar upp er staöið.
Það er heldur engan veginn ljóst
meö hvaða hætti innflutningurinn
kemur til með aö eiga sér stað, því
enn er GATT- samkomulagiö fátt
annaö en umræöugrundvöllur,"
sagði Guðmundur.
Ari benti í þessu samhcngi á,
aö þegar samið var um nýjan
búvörusamning í fyrra varðandi
kindakjöt voru sett ákveðin
markmið um verðlækkun. "Þau
voru ekki sett út f loftiö, heldur
þóttust mcnn þá sjá að slfkt myndi
veröa krafan í GATT-viöræðun-
um. Ég á von á að endanlegir
GATT-samningar muni gcra svip-
aðar kröfur gagnvart mjólkinni,
þ.e. að lágmarkslækkun á tollum
vcrði 15% á sex árum og hámarkið
kannski 30%. Þess vegna tel ég
BÆNDABLAÐIÐ &
LANDSBYGGÐIN
hreyfingin væri jafnvel merkjanleg
nú þegar og einhverjir noti tæki-
færið til að losa sig út. "Þeir sem á
annað borð ætla að selja, eða eru í
einhverjum vafa, þeir hljóta að
taka þá ákvörðun núna að selja,"
sagði cinn viömælenda blaðsins.
Þannig megi reikna með, að
mjólkurframleiðcndur veröi
komnir niður fyrir 1000 um
aldamót.
Snúa bændur
bökum saman?
Hvernig svo sem málin koma til
með að þróast á næstu misserum
þá virðast bændur almennt vera
sammála um að storma ckki út í
harðvítuga samkeppni á markaöi,
heldur takast sameiginlega á
hendur ný verkefni og vinnubrögð.
Á fundi kúabænda á Hvolsvelli
fyrir skömmu kom frarn einhugur
um að vinna saman scm ein heild.
Undanfariö hefur Sjömanna-
nefnd farið í saumana á fram-
leiðslukerfinu og vinnslu- og
dreifingarkostnaöi í mjólkur-
framleiðslu, samkvæmt ósk frá
landbúnaöarráöherra. Henni var
cnnfrcmur falið að skila ein-
hverjum hugmyndum varöandi
hagræöingu. Niöurstaöa nefndar-
innar mun væntanlega liggja fyrir í
þcssum mánuði. Eftir það má gera
ráð fyrir, að gcrð nýs búvöru-
samnings vcrði hraðaö og hann
látinn taka að cinhverju lcyti mið
af hugmyndum Sjömannanefndar.
Nýir og breyttir tímar
Það cr mál manna, að meö þcss-
um búvörusamningi renni upp nýir
og brcyttir tímar hjá kúabændum.
"Ljóst cr að fyrsta scptembcr
förum við úr gömlum búvöru-
samningi, sem var býsna öruggur
fyrir bændur, og yfir í nýjan. Megin
munurinn á þessum samningum
vcrður sá, að ríkið ábyrgöist sölu á
ákveðnu magni f þcim gamla, cn
alls ekki f nýja samningnum. Hann
er að vísu ekki fullgerður varðandi
mjólkina, en útlínurnar hafa verið
lagðar og eru á þessa leiö," segir
Ari Teitsson, héraðsráðunautur f
samtali við BÆNDABLAÐIÐ.
Þessi staðreynd mun þýöa
verulcga kjaraskeröingu fyrir
bændur, ckki sfst ef ekkcrt vcrður
að gert. Reikna má með, að frá og
með næsta framleiösluári muni
framleiösluheimildir dragast
saman um u.þ.b. 5%, þ.c. mjólkur-
magn sem leyfilegt er að framleiða
veröur minnkað til samræmis viö
innanlandsneyslu. Ástæöan fyrir
þcssum aðgerðum er fyrst og
fremst verulcg framleiðsluaukning
á sfðari árum.
"Framleiðsluaukning er vandi
sem mcnn glíma við f dag og þcss
vcgna þarf að færa niður réttinn
um u.þ.b. 5% næsta haust," sagöi
Guömundur Lárusson, formaður
Landssambands kúabænda, er
BÆNDABLAÐIÐ innli hann álits
á horfunum.
Guömundur benti á, að f dag
eru 107‘/z milljón lftra til í rétti, þar
af eru 3 milljónir bundnar í Fram-
leiðnisjóöi og áætlað er að u.þ.b.
700 þúsund lítrar af því komi inn í
framlciðslu að nýju. "Ncyslan cr
hins vegar rétt um 100 milljónir,
þannig aö skeröingin verður á bil-
inu 5 - 5'/2%."
Kaliar á ný viöhorf
En hvað þýöa þessar brcytingar
fyrir bændur? Ari Teitsson: "Þetta
þýöir auövitað, aö bændur hljóta
að hugsa eitthvað öðruvísi um
markaðinn og ekki síst verölagn-
inguna. í gamla kerfinu þurfti
bóndinn ekki aö hafa rniklar
áhyggjur af sölunni og síðastliðin
tfu ár hafa ef til vill einkcnnst af
þvf. Þessu er sem sagt að ljúka og
þá er spurning, hvaö gera bændur
nú?
Mér sýnist alveg Ijóst að menn
fara að horla öðru vfsi á verðlagn-
inguna, þ.e.a.s. að það veröur ekki
milli verðs og sölumagns varðandi
ýmsar vörur og bændur eiga milli
þess að velja að selja minna magn
á hærra verði eða meira á lægra.
Hvar þessi hagfræðilegu mörk
liggja er ckki sjálfgefið og verður í
stööugri skoðun á næstunni."
Ari segir það einnig Ijóst, að
bændur hafi fcngið fiestar kostn-
aðarhækkanir f aðföngum og öðru
slfku inn í vcrðið. "Nú er komin
upp önnur staða og eðlilegt að
ýmsir kostnaðarliðir, kannski ekki
síst sameiginleg þjónusta, veröi
skoöaöir upp á nýtt. Kúabændur
þurfa t.d. að velta því fyrir sér hvað
þeir borga fyrir hina sameiginlegu
þjónustu og hvaö þcir fá f staðinn.
Ég get f fijótu bragði ncfnt Bjarg-
ráðasjóð og starfsemi búnaðar-
sambandanna, sem hvort tvcggja
er fjármagnaö méð beinum, fram-
leiðslutengdum gjöldum. Ég er
ekki að scgja að leggja beri þcssa
starfscmi af, en hins vegar er ckki
sjálfgefiö að hún verði meö sama
hætti. Á sama hátt gætu menn
horft á félagslega samtengingu
innan mjólkuriðnaðarins sjálfs, t.d.
varðandi fiutning á rekstrar-
vörum."
Ari benti á, að í verðkönnun-
um sem Verðlagsstofnun hefur
gert fyrir Landbúnaðarráðuneytið
varðandi landbúnaðaraðföng
kæmi fram gífurlegur verðmunur
milli verslana; oft cr munurinn 30-
40% á rnilli hæsta og lægsta vcrös.
"Bændur munu auðvitað f harðn-
andi umhverfi fylgjast betur meö
slíkum málum og gera auknar
kröfur til þeirra sem hafa
þjónustað þá hingað til."
GATT veldur
einnig óvissu
Það er fleira en nýr búvörusamn-
ingur sem skapar óvissuástand hjá
bændum, t.d. umræöan um
GATT samkomulagiö og hugsan-
óraunhæft að rcikna með öðru, en
aö heildsöluverð á landbúnaðar-
vörum muni þurfa að lækka aö
raungildi um a.m.k. 15%. Allt
kallar þctta á annan hugsunarhátt
og miklu meiri hörku í rckstri."
Færri en stærri bú
Ari telur augljóst, að kúabændum
muni fækka eitthvað samhliða
þeim breytingum sem framundan
eru. Hann nefnir töluna 4-5%
fækkun upp úr næsta hausti. "Ég
held að svar manna viö lækkandi
veröi muni veröa það að stækka
búin og þá fækkar bændum jafn-
framt."
Ari tekur í þessu sambandi
einnig mið af nýrri mjólkurreglu-
gerð sem tekur gildi 1. september
n.k., og felur m.a. í sér meiri kröfur
varðandi gæði og heilbrigöi cn
hafa verið og strangari reglur
varðandi haughús. Þaö var mat
þeirra sem BÆNDABLAÐIÐ
ræddi viö aö reglugcrðin myndi
neyða einhverja til að hætta.
Ari sagðist verða var við það
þessa dagana, að menn scm ekki
eru meö fullgild mykjuhús sam-
kvæmt heilbrigðisreglugerðum
vclti fyrir sér hvaða stefnu þeir cigi
að taka, halda áfram og byggja eöa
hætta. Ari benti á að víða í ná-
grannalöndunum, hinum svoköll-
uðu samkeppnislöndum okkar,
sjáist opin haugstæði. "Þessar
steinsteyptu mykjuhallir eru
sérfslenskt fyrirbrigöi." Hann bætti
því við að erfitt gæti veriö fyrir
marga að hætta, vegna þess að
ekki væri að mörgu að snúa og
atvinnulífið úti á landi væri ckki
fjölskrúöugt um þessar mundir.
Það var alla vega mat þeirra
manna sem BÆNDABLAÐIÐ
ræddi við, að allir þeir óvissuþættir
sem nefndir hafa verið hér að
framan komi til með að stuðla að
einhvcrri fækkun í greininni. Og að
I ályktun, sem samþykkt var ein-
róma á fundinum, segir:
"Fundur Félags kíiabœnda á
Suðurlandi livelur alla kúa-
hœndur til að slanda saman um
framleiðslu og vinnslu á mjólk
og að eðlileg hagrœðing fari
fram. Fiindurinn lekur undir
samþykkl Landssambands kúa-
bamda frá 26. febrúar um
málefni afurðaslöðva."
Þannig telja menn best að
mæta aukinni samkeppni erlendis
frá og endurskipuleggja fram-
leiðslufcrlið svo útkoman vcrði
sem best fyrir alla. "Ef bændur eru
mjög sundraðir, þá geta smásölu-
aðilar leikið þá hvernig sem þeim
sýnist," sagði Ari Teitsson að
lokum.
Mjólkuriðnaðurinn
þarf einnig að mæta
komandi þrengingum
Alkunna er að meðal afurða-
stöðva f mjólkuriönaði er unnið að
þvf að gera tillögur og móta
hugmyndir um cndurskipulagn-
ingu og hagræðingu til að mæta
hinum nýju tímum. Ekki er Ijóst
með hvaöa hætti þaö veröur, en
hins vegar telja menn fullvíst að
mjólkurbúunum verði að fækka. f
Sjömannanefnd var krafa frá
einstökum aðilum um óhefta sam-
kcppni í mjólkuriðnaði, en þeim
hugmyndum hcfur verið ýtt út af
boröinu. "f dag er staðan sú, að
mjólkuriðnaöinum verður treyst til
þess að skipuleggja sig með þeim
hætti sem best hentar iönaðinum.
Þaö mun því veröa í valdi iönaöar-
ins sjálfs hvernig hann mætir yfir-
vofandi þrengingum. Hann getur
mætt þeirn meö cndurskipulagn-
ingu, t.d. mcð fækkun vinnslu-
stöðva," sagði Guðmundur Lárus-
son í Stekkum.