Tónlistin - 01.03.1947, Qupperneq 30

76
TÓNLISTIX
mcð beinsprota, en á Islandi með
boga.
I Danmörku livarf langspilið í'vrst
úr sögunni, síðan hjá okkur á seinni
bluta 19. aldar, en í Noregi hefur
[)að haldizt við lengst. A einstöku
stöðum má enn licyra hina hæversku
og hljómþýðu tóna norska langspils-
ins (Langeleiksins), aðallega i Vald-
res og Hallingdal.
Langspilið hefur auðsjáanlega verið
vinsælla í Danmörku og Noregi hcld-
ur en hér á landi. Þó að það sc fall-
ið í gleymsku í Danmörku, er ýmis-
legt scm bendir til, að það hafi ver-
ið í cftirlæti sem alþýðlegt heimilis-
hljóðfæri. Málfræðingurinn og þjóð-
minjafræðingurinn Peder Syv (1631
-1702) gctur um samtal milli
tveggja hænda, þar sem annar þeirra
segir eitthvað á þá leið:
„Á langspilið ég leik um köld,
löng og niðdimm vctrarkvöld;
með leiknum raula’ ég lítinn óð
um líf mitt, örlög vond og góð.“
Þctta og annað fleira her vitni um,
að það voru ckki eingöngu alþýðu-
lög þess tíma, sem leikin voru, menn
léku jafnframt frá eigin hrjósti, túlk-
uðu í tónum sín örlagaljóð.
Langspilin, hið norska og hið is-
lenzka, eru svipuð að útliti. Þó eru
til svolítið mismunandi gerðir. Það
cr langur og mjór kassi með eða án
botns, stundum tré holað innan. Á
norska langspilinu cru 7—8 strengir,
cn íslenzká langspilið hefur færri
strcngi. Undir fremsta strengnum
eru tónbilabönd, og á liann er leikið
lagið sjálft, en hinir eru stilltir til
samhljóms á mismunándi hátt eins
og tíðkaðist mcð svo mörg miðalda-
liljóðfæri. Má þar ncfna humlu, líru,
lyklahörpu, sekkjahörpu o. fl.
Mjög fáir núlifandi menn munu
hafa hcyrt spilað á langsþilið ís-
lenzka, a. m. k. ekki af list né lcikni,
og ótrúlega litlar upplýsingar cr
Iiægt að fá um það, hvernig á það
skuli leikið cða hvernig cigi að stilla
það. Að vísu er til hók, sem kom
út 1855, cftir Ara Sæmundsson um-
lioðsmann á Akureyri: „Leiðarvísir
til að læra á langspil og til að læra
sálmalög eftir nótum“. llann gcfur
annars góðar upplýsingar um hvern-
ig smíða skuli langspil, en hann scg-
ir t. d. „... langspilið cr einungis
ætlað lil að leiðheina manni til að
syngja sérhvert sálmalag eftir gefn-
um nótum .. .“ Ef svo er, þá nægir
auðvitað hljóðfæri með einum streng,
eins og það oft virðist liafa verið.
Svo segir hann: „Ég hef heyrt marga
spila á langspil, sem hafa gjört það
yl'rið lipurt, cn tónarnir hafa j)ó ein-
att verið ógreinilegir og oft eins og
rétl utan við lagið, svo það hafi varla
orðið þekkt, og þetta jafnvel þó lang-
spilið hafi verið nokkurnveginn rélt
nótusett og verið á því sæti fyrir
hálftóna; hefur skortur á nótnaþekk-
ingunni valdið skjátlun þeirri.“
Til fróðleiks og skemmtunar vil
ég hæta hérna við svolítilli grein úr
hók Ara, sem mun vera í fárra hönd-
um, þó að hún sé ekki um langspil-
ið, heldur leiðbeining um, live hratt
skuli syngja sálmalög. Hún cr þann-
ig:
„Ég treysti mér ekki til að ákvcða,
livað seint syngja skuli sálmalag eða
hvað lengi halda eigi tónunum á
hverri Vi» V2 cða heilnótu vegna þess