blaðið - 04.10.2005, Qupperneq 28

28 I VÍSINDI
ÞRIÐJUDAGUR 4. OKTÓBER 2005 blaðið
Tungl heíur fundist
með tíundu plánetunni
Tíunda plánetan sem fannst nú ný-
lega hefur fylgitungl sem er einn
tíundi af stærð hennar. Vísinda-
menn komust að þessu ekki alls
fyrir löngu og mun uppgötvunin
auðvelda þeim að átta sig á massa
hennar.
Tíunda plánetan er ekki ennþá op-
inberlega pláneta og hefur því ekki
enn fengið nafn. Stjörnufræðing-
urinn Mike Brown, sem afhjúpaði
þessa vitneskju um tíundu plánet-
una í júlí, hefur þó kallað plánetuna
sjálfa Xenu, eftir stríðprinsessunni
í samnefndum sjónvarpsþáttum og
nú hefur hann fundið nafn á tunglið
- Gabrielle.
Tungl sem eru á sporbraut fjarri
sólu en Neptúnus er afar erfitt að
sjá þar sem þau eru óskýr og virðast
mjög nálægt því sem þau eru á spor-
braut í kringum. Hins vegar segist
Brown, sem og fleiri stjörnufræðing-
ar geta reiknað út massa Xenu og
Gabrielle með því að mæla sporbaug-
inn og tímaskeiðið.
Enn sem komið er hefur Brown og
vinnuhópurinn i kringum Xenu að-
eins einu sinni séð Gabrielle þar sem
hún birtist sem óskýr punktur sem
færðist með plánetunni í geimnum.
Gabrielle er tíu sinnum nærri Xenu
en okkar tungl er frá jörðinni. Xena
og Gabrielle eru 97 sinnum fjarri sól-
inni en jörðin og tunglið.
Besta matið hingað til gefur til
kynna að þvermál Xenu sé 2700 kíló-
metrar, um það bil einn fimmti af
stærð jarðarinnar. Gabrielle er um
það bil einn áttundi hluti af okkar
tungli.
Nánari rannsóknir á næstu mán-
uðum munu síðan leiða í ljós meira
um þær Xenu og Gabrielle. ■
Lygarar eru
með öðrwrísi heila
Föt sem há-
marka árangur
Þar til nú hefur bygging heilans ekki
verið rannsökuð þegar komast þarf
að því hvers vegna margir eru haldn-
ir svakalegri lygaþörf. Vísindamenn
hafa nú fært sönnur fyrir því að sjúk-
legir lygarar eru með öðruvísi heila
en þeir sem ekki ljúga. Lygararnir
hafa meira hvítt efni - efnið sem er
virkt á meðan við ljúgum - í heila-
berkinum en þeir sem ekki ljúga,
þeir hafa meira grátt efni. Hvíta efn-
ið auðveldar skjóta, margþætta hugs-
un á meðan gráa efnið setur hömlur
á það sem við segjum. ■
Nýtt tölublað
komið í verslanir
Tryggðu þér
eintak á
næsta
sölustað
'°IUH
Conmt,ifit. LQfnlnndi
Slon*rhornSejíð*ov«!
A sl°knMiSltnsJ'
f J
s /
Þessi blanda af auka hvítu efni
og minna af því gráa gefur það sem
þarf til að verða góður lygari. Þessi
uppgötvun er sú fyrsta sem gerð
hefur verið sem bendir til þess að
lygar séu hugsanlega til komnar af
líffræðilegum orsökum.
Sjúklegir lygarar er frábrugðinn
hópur sem notar lygar til þess að
fá ávinning af ýmsu tagi - svo sem
veikindaleyfi þegar veikindin eru
ekki til staðar, tií að græða pening
eða ýmsan varning eða fríðindi.
Vísindamenn í Hollandi hafa
nú þróað íþróttafatnað fyrir
þá sem vilja komast aðeins
hraðar, hærra eða lengra. Fatnaður-
inn hefur innbyggða titrandi púða
sem segja til um það hvort íþrótta-
maðurinn sé að þjálfa á hæsta mögu-
lega stigi miðað við getu. Fötin greina
hversu virkir einstaka vöðvahópar
geta orðið við þjálfun og senda boð
ef það slaknar á frammistöðunni til
að minna íþróttamanninn á að taka
sig á i viðkomandi hluta líkamans.
Vísindamennirnir sem hafa rann-
sakað þennan framúrstefnulega fatn-
að hafa sýnt fram á það að líkaminn
bregðist fyrr við þessum líkamlegu
áminningum heldur en við köllum
og öskrum frá þjálfara. Fatnaðurinn
hefur verið prófaður á ræðurum nú
þegar og hefur sýnt gríðarlega góða
svörun frá íþróttamönnum. Talið er
að fatnaðurinn eigi eftir að reynast
fótboltamönnum og skautafólki sér-
staklega vel þegar hann hefur verið
fullþróaður. ■
Villtar górillur
nota ýmis verkfæri
Pjó ðgarðsverðir í þjóðgarði í
Kongó hafa nú komist að því í
fyrsta sinn hvernig villtar gór-
illur nota verkfæri sér til hæðarauka
en hingað til hafa þær verið eina
stóra apategundin sem ekki hefur
sést nota verkfæri. Myndskeið sem
náðist af nokkrum górillum saman
sýnir hvernig þær notuðu prik til að
mæla dýpt á vatni sem þær þurftu
að vaða yfir. Einnig notuðu þær
prik til að styðja sig við meðan þær
teygðu sig með hinni hendinni eftir
mat og notuðu svo samskonar prik
til að búa til brú yfir mýri.
Flest verkfærin sem górillurnar
hafa fundið nota þær til að leita sér
að æti. Hingað til hefur það verið
þekkt að simpansar nota greinar
til að mæla dýpt vatns, steina til að
brjóta hnetuskurn og ýmsa hluti til
að krækja í mat.
Rannsakendur höfðu reiknað það
út að ástæðan fyrir því að górillurnar
sáust ekki nota verkfæri væri vegna
þess að þær borða öðruvísi mat en
aðrir apar. Fjallagórillur nota hins
vegar tæknilegar aðferðir sem eru til-
tölulegar flóknar - svosem að brjóta
saman netlur og þistla til að verja górillur, sem og aðrir apar, eru alveg
sig fyrir stingandi þyrnum. ótrúlega líkar okkur mönnunum í
Þetta þykir sanna enn og aftur að gerð og hugsun. ■