blaðið - 23.09.2006, Blaðsíða 26

26 LAUGARDAGUR 23. SEPTEMBER 2006
blaöið
Eftir að hafa lesið það ákvað ég að
taka öllum þeim viðtölum um Evr-
ópumál sem mér buðust í fjölmiðlum.
Ég vil ekki láta þagga niður í mér. Ég
er of þrjóskur til þess. En það er al-
gengt að fræðimenn veigri sér við að
tala við fjölmiðla vegna þess að þeir
vilja ekki lenda í orðaskaki við stjórn-
málamenn á opinberum vettvangi
því þá er oft reynt að níða þá niður
sem fræðimenn."
Viltu ekki segja frá því hvaða stjórn-
málamaður sendi þérbréfið?
„Nei, það er engin ástæða til að gera
það núna. Ég veit að fjölmiðlafólk og
fræðimenn hafa fengið skeytasend-
ingar frá stjórnmálamönnum og það
væri gaman að taka það saman. Það
væri mikið skemmtiefni."
Hefur aldrei hvarflað að þér að
sýna þessi bréfogsendingar?
„Ég safna þeim.“
Smáríkið (sland
Víkjum að sérsviði þínu sem er smá-
rtkjafrceði. Hvernig vaknaði sá áhugi?
„Ég fékk fyrst áhuga á smáríkja-
fræðum þegar ég var í meistaranámi í
Bretlandi árið 1992. Mig langaði til að
skoða hvaða möguleika lítið ríki eins
og ísland hefði til áhrifa á alþjóðavett-
vangi. Ég skrifaði meistararitgerð um
stöðu írlands innan Evrópusambands-
ins og í kjölfarið hóf ég vinnu við dokt-
orsritgerð um smærri ríki innan ESB
sem ég lauk árið 1999. Ég kynntist
fræðimönnum á þessu sviði úti í Bret-
landi og þegar ég kom heim fékk ég
lektorsstöðu í stjórnmálafræði við Há-
skóla íslands og þá stofnaði ég ásamt
fólki hér heima og fjölda erlendra
sérfræðinga Rannsóknasetur um smá-
ríki og um leið endurskipulögðum við
Alþjóðamálastofnun Háskóla fslands.
Þetta hefur verið blómleg starfsemi
sem felur í sér rannsóknarsamvinnu
fræðimanna í Evrópu, Norður-Amer-
íku og í slandi um smárikjarannsóknir
og alþjóðamál almennt.
Fyrsta ráðstefnan sem við héldum
um smáríki var árið 2000 og þá
fengum við til liðs við okkur fræði-
menn og íslenska stjórnmálamenn.
Einn íslenskur þingmaður sagði við
mig: „Ætlarðu að fjalla um smáríki?
Andorra, San Marínó og Mónakó?
ísland er ekki smáríki". Margir ís-
lenskir stjórnmálamenn litu ekki
á ísland sem smáríki og það mátti í
rauninni ekki tala um það sem smá-
ríki. Ég fékk símtöl frá virtum emb-
ættismönnum úr ráðuneytunum sem
komu með föðurlegar ábendingar og
báðu mig vinsamlega um að tala ekki
um ísland í sömu andrá og smáríki.
Það var feimnismál að tala um að við
byggjum í smáríki þó að einhverjir
myndu nú segja að við værum örríki.
Menn hafa verið viðkvæmir gagnvart
þessu og sumir eru það enn. En þetta
er að breytast.
Fram að miðjum síðasta áratug
var staðan almennt sú að íslenskir
stjórnmálamenn höfðu ekki trú á
því að litla ísland gæti gert nokkurn
skapaðan hlut á alþjóðavettvangi. Er-
lendis höfðu menn heldur ekki trú á
okkur til nokkurra verka. Á þessum
tíma tókum við ekki virkan þátt f
alþjóðastarfi nema við græddum á
því beint. Við vorum í tvíhliða sam-
skiptum við Dani, Breta og Banda-
ríkjamenn af því að við græddum á
„Við útvíkkuðum jafn-
réttisstefnuna þannig
að hún næði til fatlaðra,
útlendinga og samkyn-
hneigðra og annarra
hópa sem tilheyra
háskólasamfélaginu.
Það var ótrúlegt að sjá
sumar forystukonur
femtnisma á íslandi
standa gegn þessu
vegna þess að þær ótt-
uðust um eigin stöðu."
jví í beinhörðum peningum. í fjöl-
jjóðstofnunum vorum við óvirkir
)átttakendur nema kannski helst
í Alþjóðagjaldeyrissjóðnum því þar
græddum við á ráðgjöf og fengum
peninga. Við sóttum fundina en við
sögðum sjaldnast nokkuð. Það hefur
orðið viðsnúningur að þessu leyti
og þar held ég að bæði Jón Baldvin
Hannibalsson og Halldór Ásgrímsson
hafi átt mikinn hlut að máli. Viðhorf
stjórnmálamanna hafa breyst."
„Það hefur verið einkar skemmti-
leg að sjá þann mikla áhuga sem er
hjá nemendum í stjórnmálafræði
á því að stúdera stöðu smáríkja í
alþjóðakerfinu og þá sérstaklega
stöðu íslands í breyttri heimsmynd.
Þónokkur hópur nemenda sérhæfir
sig í smáríkjafræðum innan nýs
meistaranáms í alþjóðastjórnmálum.
Hingað til lands kemur einnig árlega
stór hópur stúdenta til að sækja nám-
skeið um smárfki sem boðið er upp
á innan stjórnmálafræðiskorar bæði
f grunn- og framhaldsnámi. En eitt
af því skemmtilegasta sem ég hef gert
innan veggja Háskólans er að setja
á fót þetta Smáríkjasetur og koma á
fót þessu nýja námi og gefa þannig
stúdentum kost á þvf að sérhæfa sig
í alþjóðamálum hér heima.”
Óttinn um eigin stöðu
Þú hefur unnið að mannréttinda-
málum. Maðurhefurá tilfmningunni
að íslensk stjórnvöld hafi ekki sýnt
mannréttindabaráttu nœgan áhuga,
rétt eins og hún œtti bara að eiga sér
stað í útlöndum og við gœtum ekki
verið að blanda okkur í það vesen?
„Við höfum verið blind á þjóðfélag
okkar og litið svo á að við höfum
skapað fyrirmyndarríkið og hér væri
ekkert að, sem er auðvitað misskiln-
ingur. Á sama tíma og við höfum
trúað því að hér sé fyrirmyndarríki
þá höfum við engan áhuga haft á því,
þar til nýlega, að aðstoða aðra.
Ég var í tvö ár formaður stjórnar
Mannréttindaskrifstofu fslands. Það
er grátlegt að fylgjast með því hvernig
ráðamenn hér á landi hafa ekki haft
skilning á því að reka öfluga mann-
réttindastofnun, nær allt fjármagn
hefur verið skorið niður. Það þekkist
ekki í vestrænum lýðræðisríkjum
að stjórnvöld séu ekki tilbúin að fjár-
magna slíka starfsemi. Hluti af þessu
er að margir stjórnmálamenn eru
hræddir við aðhald og hræddir við
gagnrýni. Þeir vilja stýra gagnrýni
og þora ekki að takast á við hana og
taka hana of mikið inn á sig. Þeir átta
sig ekki á að það er ekki verið að gagn-
rýna þá persónulega, heldur er verið
að gagnrýna stefnu þeirra.
Eg var í þrjú ár formaður jafnrétt-
isnefndar Háskóla fslands, sem er
með erfiðari störfum sem ég hef tekið
að mér. Kvenréttindi og bætt staða
kvenna er enn erfiður og viðkvæmur
málaflokkur, jafnvel innan Háskóla
íslands. Við útvíkkuðum jafnréttis-
stefnuna þannig að hún næði til fatl-
aðra, útlendinga og samkynhneigðra
og annarra hópa sem tilheyra háskóla-
samfélaginu. Það var ótrúlegt að sjá
sumar forystukonur femínisma á Is-
landi standa gegn þessu vegna þess að
þær óttuðust um eigin stöðu. Ég verð
hissa og sorgmæddur þegar ákveðinn
hópur sem er búinn að fá tiltekin rétt-
indi vill ekki taka aðra inn í umræð-
una vegna ótta um eigin stöðu og vill
ekki búa til jafnréttisstefnu fyrir inn-
flytjendur, samkynhneigða og fatlaða.
Það kom mér á óvart að það var meiri
stuðningur við þetta meðal karla en
kvenna og það var gaman að sjá stuðn-
ing eldri karlprófessoranna við þessa
nýju jafnréttisstefnu.”
Árásir biskups
Talandi um mannréttindabaráttu,
hefurðu mœtt fordómum vegna sam-
kynhneigðar þinnar?
„Nei, alls ekki. Ég var lengi að við-
urkenna það fyrir sjálfum mér að
ég væri samkynhneigður og koma
út úr skápnum. En ég fékk mikinn
stuðning og varð ekki fyrir nokkrum
fordómum þegar ég kom loks út. Það
eru erfið skref fyrir alla að stíga út úr
skápnum því það er ákveðin breyting
á tilveru, sérstaklega í umhverfi þar
sem ríkir andúð á hommum eða hlut-
irnir eru ekki ræddir. Það sem opnaði
heiminn fyrir mér var að fara til Bret-
lands I nám. Þar var fullt af samkyn-
hneigðum fræðimönnum og samkyn-
hneigðum stúdentum og talað var um
samkynhneigð í fjölmiðlum eins óg
hún væri sjálfsagður hlutur. Þannig
var það ekki á íslandi. Ég hugsaði með
mér að kannski væri þetta ekkert mál.
Og þetta er ekkert mál.
Eg gekk í Samtökin 78 og hef tekið
þátt í starfi þar og haft gaman af. En
manni svíður og verður reiður þegar
maður sér árásir biskups og hans
fylgdarmanna á samkynhneigða.
Vinnubrögð kirkjunnar á bak við
tjöldin til að reyna að koma í veg fyrir
að frumvarpið um réttindi samkyn-
hneigðra yrði að lögum fyrr á þessu
ári eru með ólíkindum. Þá sögu á
eftir að segja.
Kirkjan sem á að veita skjól virðist
vera helsta hús fordóma og þar fer
biskupinn fremstur í flokki. Hann
elur á fordómunum og svívirðir sam-
kynhneigða og fjölskyldur þeirra. Af-
Ieiðingar þessa fyrir kirkjuna eru hins
vegar þær að hún hefur misst trúverð-
ugleika sem sálgæslustofnun enda
orðin helsti vettvangur fyrir árásir
í garð samkynhneigðra hér á landi.
Það blasir hins vegar við að biskup og
fámenn klfka í kringum hann eru ein-
angruð á toppnum innan kirkjunnar
og að meginþorri presta í landinu
styður heilshugar mannréttindi sam-
kynhneigðra. “
Þú ert í sambúð með listamanni,
Felix Bergssyni. Ræðiðþiðpólitík?
„Já, við ræðum mikið um pólitík.
Sitjum og skömmumst og örgumst
yfir blöðunum á hverjum einasta
morgni. Við getum gert það sama við
leikhússýningarnar sem við förum
á. Við höfum komist að því að starf
kennarans er ekki ósvipað starfi leik-
arans. Þetta er leiksýning að hluta til.
Auðvitað snýst þetta um innihald en
helmingurinn snýst um það hvernig
maður kemur hlutunum frá sér. Ég
lít á hverju einustu kennslustund sem
leiksýningu. Maður verður að drffa
fólk með sér og sýna að fræðin séu
skemmtileg.
Felix finnst ég oft harður í dómum
um gjörðir stjórnmálamanna og
leikritin sem við sjáum. En það er
kannski vegna þess að hin akadem-
fska þjálfun felst í því að vera gagnrýn-
inn. Maður á að horfa gagnrýnum
augum á samfélagið."
Leiðist þér skoðanaleysi?
„Já, mér leiðist það alveg hræðilega.
Fólk sem segir hlutina hreint úr er
skemmtilegra en aðrir. Mér leiðist
lfka þegar fræðimenn þora ekki að
segja frá niðurstöðum rannsókna
sinna af ótta við gagnrýni. Menn
eiga ekki að óttast gagnrýni og
menn eiga ekki að óttast að taka þátt
þjóðfélagsumræðu.“
kolbrun@bladid.net
Vaxtalaus
\ greiðslukjör
f allt að 24
mánuði
(visa/euro) Engin útborgun
Sjóntækjafræðingur með
réttindi til sjónmælinga og
linsumælinga
Sjleraugað
Bláu húsin við Faxafen
Suðurlandsbraut 50
108 Reykjavík
Sími: 568 1800
Fax: 568 2668
gleraugad@simnet.is
www.gleraugad.is