Bændablaðið - 02.05.2006, Blaðsíða 7

Það væri synd að segja að það
væri minnimáttarkennd á ferð þeg-
ar Ingólfur Ómar Ármannsson yrkir
um sjálfan sig:
Vínhneigður og konum kær
karlinn býsna slyngur
orðheppinn sem endranær
enda Skagfirðingur
Nú er gósentíð ferminga
Pétur Stefánsson orti um páskana:
Nú er vertíð prúðra presta
sem plata vilja börnin góð.
Að ferma þau er félind besta
er fyllir klerksins buddu' og sjóð.
Séra Hjálmar Jónsson svaraði
Pétri á þessa leið:
Orði Drottins ei mun hnekkt,
eru þar kostir betri.
Held ég fáa hafi blekkt
heimóttarskapur í Pétri.
Blaðafátækt
Kristján Bersi Ólafsson sendi þetta
á Leirinn strax eftir páskana:
Blaðafátæktin þessa helgi fékk mig
til þess að fara að hugsa um blöð
og blaðamennsku og þetta varð
niðurstaðan. Ég vil taka það fram
að með þessu er ég ekki að veitast
að neinum einstaklingum í blaða-
mannastétt eða að einstökum fjöl-
miðlum, heldur er þetta almenn
hugleiðing gamals blaðamanns um
nútímann:
Það fylgir mörgum fréttaskúmi
á forsíðunni að taka sprett
og láta sér í léttu rúmi
liggja hvað er satt og rétt.
Stuðlamál
Kristján Eiríksson sendi eftirfarandi
vísur með formála til skýringar:
Margeir Jónsson frá Ögmundar-
stöðum gaf á sínum tíma út bækur
sem hétu Stuðlamál og mátti líta á
þær sem úrval úr verkum ýmissa
snjöllustu hagyrðinga landsins.
Ekki þótti þó öllum jafnmikið koma
til þessa framtaks og þar á meðal
var Sveinn frá Elivogum en hann
átti reyndar ekki vísur í Stuðlamál-
um. Sveinn orti eftirfarandi vísu eft-
ir lestur þeirra:
Margeirs sálin mærðargrút
mæðist ekki að safna.
Stuðlamálin unga út
eggjum flestra hrafna.
Vísa þessi birtist svo í Nýjum and-
stæðum Sveins sem út komu
1935. Einhver tók upp hanskann
fyrir Margeir og svaraði:
Sveinki freyðir lastalút
létt um skeið og hjalla.
Margeirs hreiður mígur út
mannorðsveiðibjalla.
Að nýta náttúru sína
Mikil umhverfisráðstefna var haldin
á Húsavík á dögunum. Þar var
lögð þung áhersla á skynsamlega
nýtingu náttúrunnar. Þá ályktaði
Hreiðar Karlsson sem svo:
Náttúran breytist, veður og vindar
hlýna,
við höfum knappan frest.
Mikils er vert að nýta náttúru sína
og njóta hennar sem best.
Eftir hvern?
Stefán Vilhjálmsson sendi þessa
vísu á Leirinn og spurði um höfund
og hvort vísan væri ekki áreiðan-
lega rétt svona:
Undrun bæði og öfund hafa
aukið hjá mér jafnt og þétt
þeir sem aldrei eru í vafa
og alltaf vita hvað er rétt.
Mælt af
munni fram
Umsjón:
Sigurdór Sigurdórsson
7Þriðjudagur 2. maí 2006
Bændablaðið tók Harald tali um
þessar breytingar og spurði fyrst
hver viðhorf bændasamtakanna
væru til þeirra.
„Við höfum ekki kannað það
hvernig þessi jarðakaup skiptast á
milli þeirra sem eru að bæta við
eignasafnið og hinna sem eru að
kaupa jarðir til þess að búa þar að
hluta til eða allt árið. Það fyrr-
nefnda er mest í umræðunni og við
sjáum á tölum að þeim sem eiga
margar jarðir hefur fjölgað.
Ég hef hins vegar talað fyrir því
að bændur líti á þá sem kaupa jarð-
ir til þess að búa á þeim sem nýja
liðsmenn sveitanna. Á Búnaðar-
þingi hefur verið rætt um mögu-
leika á að koma á því sem hefur
verið kallað skipt búseta. Vandi
sveitanna er nefnilega sá að hvort
sem menn eru að kaupa jarðir í
eignasafnið eða til þess að nota þær
í frístundum þá hverfur föst búseta
af þeim. Þeim jörðum sem falla úr
fastri ábúð fjölgar ört.
Ef við lítum á svæðið næst höf-
uðborginni, þe. Suður- og Vestur-
land, er fólksfæðin ekki vandamál
heldur að sveitarfélögin hafa misst
tekjur af jörðunum sem fara úr
ábúð. Í öðrum landshlutum þar sem
líka hefur verið töluvert um jarða-
uppkaup horfa menn hins vegar
upp á umtalsverða fólksfækkun á
stórum svæðum með þeim hliðar-
áhrifum að börnum sem sækja
skólann fækkar sem og þeim sem
standa undir samfélaginu.“
Búnaðarfélögin breytast
En Haraldur sér líka ýmsa mögu-
leika í þessari þróun.
„Ég hef talað fyrir því á bænda-
fundum að við förum að huga að
því að laga félagskerfið að breytt-
um heimi. Búnaðarfélögin þurfa
að takast á við það hlutverk að
verða hagsmunasamtök íbúa í
dreifbýli. Stækkun sveitarfélaga
veldur því að hlutur bænda og
landeigenda í stjórnsýslunni verð-
ur stöðugt minni og þess vegna er
mikilvægt að hafa samhentan hóp
til að gæta hagsmuna þeirra. Þetta
er líka hagsmunamál fyrir fólk
sem hefur keypt jarðir og er að
byggja þær upp, sinna viðhaldi og
öðru. Þetta fólk reynist sveitarfé-
laginu vel og það er akkur í því
fyrir bændur að fá það til að vera
hluti af okkar liði.“
Gangi þetta eftir er ljóst að
starfsemi og hlutverk búnaðarfé-
laganna breytist töluvert en Har-
aldur segist ekki hafa áhyggjur af
því.
„Búnaðarfélögin standa á
gömlum grunni og þau eru mis-
jafnlega virk eftir landshlutum.
Sums staðar eru þau dauf en ann-
ars staðar hafa þau þegar stigið
fyrstu skrefin í þá átt að verða að
hagsmunasamtökum íbúanna,
einskonar hverfafélög eins og við
þekkjum úr þéttbýlinu. Búnaðarfé-
lögin eru góður grunnur undir
þessa félagslegu einingu en víða
þarf að huga að stærð þeirra og
starfssvæði.
Búnaðarfélögin gerðu flest
hver átak í jarðræktarmálum og
keyptu jarðýtur og stærri vinnslu-
tæki. Með tímanum hefur þessi
þáttur breyst í eins konar vélaleig-
ur og sú starfsemi getur alveg
samrýmst hlutverki þeirra sem
hagsmunafélög. Það má hugsa sér
að í stað þess að kaupa jarðýtur og
plóga beiti þessi félög sér fyrir
því að bæta internetsamband
sveitarinnar við umheiminn. Tíð-
arandinn mótar verkefnin hverju
sinni og það mun gerast í þessum
félögum.“
Byrjað á Vesturlandi
Á Vesturlandi hefur þessi þróun
þegar hafist og segir Haraldur að
hann hafi ásamt fleirum farið að
tala fyrir sameiningu og fækkun
búnaðarfélaga í héraðinu árið
2000.
„Við stóðum frammi fyrir
nokkrum kostum. Við gátum gert
búnaðarsamböndin þrjú grunnein-
ingar að BV en völdum að gera
búnaðarfélögin að slíkum eining-
um. Nú eru félögin orðin um 20
en voru yfir 30 þegar við hófumst
handa. Við erum með 50-70
manna félög sem mörg hver eru
mjög virk. En við verðum að hafa
það hugfast að það er ekki alltaf
trygging fyrir virkni að félagið sé
stórt. Lítil félög geta líka verið
mjög virk en þau félög sem hafa
gengið í gegnum sameiningu eru
mjög virk og eru að fást við ýmsa
hluti.“
- Hvað þá helst?
„Flest öll starfrækja þau véla-
leigur og taka þátt í umræðu um
hagsmunamál sem snúa að sveit-
arfélaginu. Umhverfismál og
ásýnd sveitanna eru mikið á dag-
skrá og svo ræða þau pólitík.
Áhrif þessara félaga má marka af
því að þar sem þau eru virk eru
víða menn úr þeim á framboðs-
listum til sveitarstjórna, það er
sóst eftir þeim. Bændasamtökin
hafa reynt að styrkja þessi félög
bænda með því að bjóða upp á fé-
lagsmálanámskeið og með því að
beina því til Framleiðnisjóðs
landbúnaðarins að hann leggi
þeim lið við félagsleg verkefni.
Við höfum líka komið því
þannig fyrir að félögin fái ný hlut-
verk, svo sem styrki til hreinsunar
á brotajárni og gömlum girðing-
um.“
Hljómsveitarstjóri
á Búnaðarþingi?
- Þú nefndir að búsetumálin
settu strik í reikning sveitanna því
margir þessara nýju landeigenda
eru ekki með heimilisfesti í sveit-
inni. En er lögheimilið ekki skil-
yrði fyrir þátttöku í búnaðarfélög-
unum?
„Jú, en það getur verið mis-
jafnt hvernig menn taka á því. Á
Vesturlandi hafa menn skilgreint
aðildina þannig að ef landeigend-
ur vilja njóta þjónustu búnaðar-
sambandsins verða þeir að vera í
félögunum enda eru margir virkir
í þeim. Þeir hafa þá flutt lögheim-
ili sitt í sveitina. Þeir hafa séð að
ef þeir hyggjast búa í sveitinni
hafa þeir hagsmuni af því að sam-
félagið í kringum þá sé gott. Ef
þeir ætla einungis að koma þang-
að um helgar og er alveg sama
þótt samfélagið sé að molna niður
þá eru þeir ekki með. Við beitum
okkur fyrir hagsmunum þeirra
sem vilja vera með okkur og
leggja sveitarfélaginu til í það
minnsta hluta af sínum sköttum.“
- Hefur ekki reynst erfitt að fá
bændur til þess að taka þessum
nýju íbúum vel?
„Það er mannlegt eðli að vilja
halda í það sem er og vissulega
hefur þetta leitt til árekstra.
Reynsla okkar af Vesturlandi er sú
að bændur hafa tekið þessu fólki
vel en því miður eru árekstrarnir
meira áberandi en það sem vel
gengur. Bændur hafa dálitla til-
hneigingu til þess að skipta sér
niður eftir búgreinum, kúabændur
hér og sauðfjárbændur þar, en við
eigum það allir sameiginlegt að
við erum notendur lands. Við get-
um síðan unnið áfram að sérmál-
um okkar í búgreinafélögunum,
það breytist ekkert þótt við eflum
og breytum búnaðarfélögunum.
Menn verða hins vegar að átta sig
á því að það er samheldni stéttar-
innar í heild sem dugir best við að
verja hagsmuni bænda, hvort sem
þeir búa með kjúklinga eða
hross.“
- Sérðu fyrir þér að á Búnaðar-
þing setjist í framtíðinni fyrrver-
andi hæstaréttardómari, hljóm-
sveitarstjóri eða einhver sem býr í
sveit en rekur ekki búskap?
„Já, það gæti alveg farið svo.
Ef hann eða hún hefur áhuga á að
taka þátt í bændapólitíkinni þá
væri bara gott fyrir Búnaðarþing
að fá slíka menn til liðs við sig,“
sagði Haraldur Benediktsson for-
maður Bændasamtaka Íslands.
Virkjum nýja liðs-
menn sveitanna
- Haraldur Benediktsson hvetur til þess að félagskerfi landbúnaðarins lagi sig að nýjum veruleika sveitanna
Eins og oft hefur komið fram í fréttum hefur það færst í
aukana að fólk úr þéttbýli kaupi sér jarðir í sveitum
landsins, ýmist til þess eins að festa fé sitt í verðmætum
hlunnindajörðum eða til þess að nýta jarðir til búsetu
hluta úr ári eða jafnvel allt árið. Í fæstum tilvikum eru
jarðirnar keyptar til þess að halda áfram búskap þótt al-
gengt sé að menn séu með hesta sér til yndisauka. Þetta
hefur hins vegar töluverð áhrif á mannlífið í sveitum
landsins, breytir íbúasamsetningu og atvinnuháttum. Á
fundum með bændum undanfarna mánuði hefur Haraldur
Benediktsson formaður Bændasamtaka Íslands rætt þess-
ar breytingar og sett fram hugmyndir um það hvernig rétt
sé að laga félagskerfi bænda að þeim.
Haraldur Benediktsson svarar fyrirspurnum fundarmanna á fundinum á Hvammstanga sem sagt er frá á bls 26. Með honum í pallborðinu eru bændurnir
Þorsteinn Helgason á Fosshóli og Guðný Björnsdóttir á Bessastöðum.