Bændablaðið - 02.05.2006, Side 24

24 Þriðjudagur 2. maí 2006
Steinefna-
skortur:
Getur verið
ástæða fyrir
lækkandi fylj-
unarprósentu
Einkennilega lítið hefur verið
fjallað um steinefnaskort í um-
ræðunni um lága og lækkandi
fyljunarprósentu og aðra kvilla
sem hrjá íslenska hestinn, þ.ám.
sumarexem og spatt.
Á árum áður á meðan hross
voru almennt rekin í afrétt gátu
þau bjargað sér með hin ýmsu
steinefni beint úr náttúrunni.
Einnig var algengt að hross
fengju saltsíld á útigangi, en í
heilli saltaðri síld er mikið
magn steinefna. Með tilkomu
salmonellu var þessi vetrarfóðr-
un nánast úr sögunni. Á seinni
árum hefur verið þrengt hægt
og bítandi að beitarhólfum,
þannig að ormasýking og stein-
efnaskortur hefur stóraukist.
Blóðsýni sem tekin hafa ver-
ið úr hrossum sýna mjög lágt
hlutfall selens, sem síðan hefur
víðtæk áhrif á getu hesta og
heilbrigði. Telja má öruggt að
steinefnaskortur hái nánast öllu
ungviði hér á landi, og virðist
það vera almenn skoðun manna
að beinagrindin sem er að vaxa
í ungviði þurfi ekkert bygging-
arefni. Þarna kemur steinefna-
skortur harðast niður þ.e. á ung-
viðinu. Íslenski hesturinn hefur
og verið auglýstur erlendis sem
harðgerður lítill hestur og
nægjusamur. Svo langt hefur
þetta gengið að útlenskir hafa
talið hann geta lifað af lofti og
snjó, og eru þeir ekki einir um
það, því miður er ekki alveg
búið að útrýma þessari trú hér-
lendis heldur.
Við íslenskir hestamenn
verðum að taka þessi mál fast-
ari tökum og líta á steinefnagjöf
sem sjálfsagðan þátt í fóðrun
hrossa. Margar leiðir eru til
þess fallnar að leysa þessi mál.
Útigangshross:
Steinefnastampur, 20 kg. Plast-
fata með steinefnum blönduð-
um upp í melassa, þar sem
hrossin hafa frjálsan aðgang að
steinefnum, og taka þau eftir
þörfum. Steinefnakeila er stein-
efnafóðrari, sem hafður er úti
og þolir vind- og vatnsálag
mjög vel. Í hann eru notuð kurl-
uð steinefni, sem ætluð eru til
sjálffóðrunar. Í Steinefnakeil-
una má einnig blanda grófu
salti saman við steinefnin.
Hross á húsi:
Margar steinefnablöndur eru í
boði, sem þarf að skammta
hrossum. Hafa verður í huga
við val á slíkum blöndum að
sumar þeirra eru ætlaðar vinnu-
hestum erlendis sem eru fóðr-
aðir á allt annan hátt en við
fóðrum hér á landi. Uppistaðan
í fóðrun á Íslandi er heyfóður,
og verður að taka tillit til þess
þegar valin er steinefnablanda.
Moli minkabani líkist
húsbónda sínum á Skjaldfönn
Það var í janúar sem Indriði
bóndi á Skjaldfönn við
Ísafjarðardjúp fann dauðan
mink í hlöðunni og hugði hann
hafa lokast inni. Fyrir tíu dögum
stóð hann kisa hins vegar að
verki við minkaveiðar í þessari
sömu hlöðu. Var Indriði þá á leið
til gegninga í fjarhúsum og kisi
elti húsbónda sinn eins og vana-
lega. Snjór var yfir og vel spor-
rækt og kom Indriði auga á ný-
gengna minkaslóð sem lá niður
fyrir íbúðarhús. Fylltist hann
strax veiðihug og þar sem byssa
var ekki við höndina greip hann
skóflu og hugðist ráðast til at-
lögu við minkinn. Minkurinn
hvarf honum sjónum og reiknaði
Indriði með að hann hefði farið í
hlöðuna áðurnefndu. Aðeins
nokkrum mínútum síðar, þegar
Indriði hafði sótt byssuna, lagði
mikla minkapest á móti honum
úr hlöðunni og við blasti kisinn
Moli hróðugur með bráð sína.
Telur Indriði næsta víst að fyrri
minkurinn hafi hlotið sömu ör-
lög.
Veiðitímabil kisa stendur ekki
allt árið því yfir sumarið þarf Indr-
iði að hneppa hann í gæsluvarð-
hald, þar til farfuglarnir hverfa síð-
sumars, því ekki vill hann að kisi
komist í fuglana. „Á haustin er svo
komið nóg af músum fyrir hann að
veiða, þær tímgast hratt yfir sum-
arið. „Þrátt fyrir góðan árangur
kisa við minkaveiðarnar segist
Indriði ekki farinn að temja kisa til
slíkra veiða utandyra en hann er
afskaplega ánægður með þetta
uppátæki kattarins sem greinilega
vilji fylgja húsbónda sínum í að
bana vargi. „Mættu margir aðrir
kettir taka hann sér til fyrirmynd-
ar,“ segir Skjaldfannarbóndi.
„Sér ekki högg á vatni“
Indriði segir að minknum fari
stöðugt fjölgandi eftir að hann fór
fyrst að sjást árið 1965. Sjálfur
fæst hann við refaveiðar. Á aðeins
fjórum morgnum hefur hann farg-
að tólf refum, 6 læðum og 6
steggjum eftir að hafa borið út
hrútshræ. „Það sér ekki högg á
vatni,“ segir Indriði, „miðað við
hljóðin og slóðirnar hér í kring.
Nú er fengitími og hljóðin hér
minna á tyrkneska messu, bæði
kvölds og morgna.“ Indriði er ekki
í vafa um það að varginn drífi að
úr friðlandinu, enda sé grenja-
vinnslu sinnt á þessu svæði líkt og
gengur og gerist annars staðar.
„Yfirvöld hafa dæmt á okkur
varginn, sent þessi gæludýr sín
yfir mann. Þéttleiki grenja er mik-
ill í friðlandinu og vargurinn tímg-
ast hratt. Svo er nóg æti yfir sum-
arið, til að mynda egg og fugl úr
björgunum.
Skothús 300 metra frá bænum
Þegar vetrar kemst vargurinn hins
vegar ekki á fjörurnar í snjó-
þyngslum og þá leitar hann hing-
að til okkar. Svo gerir þetta usla í
rjúpunni, sauðfénu, hlunninda-
varpinu og mófuglinum.“ Indriði
segir tófuna koma nánast heim að
bæ, og finnst ágætt að komast í
skotfæri við hana nærri bænum. Í
því skyni hefur hann ekki haldið
hund á bænum í bráðum áratug,
enda fælir hundalyktin tófuna frá.
Honum til aðstoðar við veiðarnar
er Konráð Magnússon sem hefur
komið sér upp hreyfanlegu skot-
húsi. „Það er nú staðsett aðeins
300 metra frá bænum og árangur-
inn lætur ekki á sér standa. Það
kæmi mér ekki á óvart þó við ætt-
um eftir að tvöfalda veiðina, búið
er að skjóta fimmtán refi og þeir
gætu hæglega orðið þrjátíu.“
Indriði lýsir að lokum þeirri
skoðun sinni að leggja beri
áherslu á vetrarveiði. Hann telur
hagkvæmt að vinna varginn á
þann hátt með útburði og með
samstilltu átaki megi gera heil
stór svæði nánast laus við varg.
„Það er alla vega ljóst að tófa,
sem veidd er nú síðla vetrar, kem-
ur ekki upp yrðlingum aftur,“
sagði Indriði að lokum.
/kse.
Skjaldfönn við Ísafjarðardjúp. Myndina tók Kristbjörg Lóa Árnadóttir.
Samþykkt Sameinuðu þjóðanna
um líffræðilegan fjölbreytileika
var upphaflega gerð á umhverfis-
ráðstefnu SÞ í Rio de Janeiro árið
1992.
Alls hafa 158 lönd staðfest hana
og 30 lönd að auki tekið hana upp
á annan hátt. Einungis fjögur lönd
SÞ hafa hafnað henni, það eru An-
dorra, Brunei, Austur-Tímor og
Bandaríkin.
Fræ sem gefur ófrjóa uppskeru
hefur verið á markaði frá árinu
2000. Fræfyrirtæki hafa aftur og
aftur reynt að fá aflétt banni á við-
skiptum með það en án árangurs
hingað til. Þrjú lönd, Ástralía,
Kanada og Nýja-Sjáland, hafa
reynt að opna fyrir sölu á því, þau
krefjast ekki almennrar heimildar
til ræktunar á því, heldur að heim-
ilt verði að leggja fram umsókn,
sem verði áhættumetin í hverju
einstöku tilfelli. Á fundinum í Cu-
ritaba studdi Bretland þá tillögu og
Bandaríkin unnu að málinu á bak
við tjöldin.
Hins vegar var tillögunni kröft-
uglega mótmælt, m.a. af smá-
bændasamtökunum Via Campes-
ina og Evrópuþinginu. Um 130
lönd úr þriðja heiminum, þar á
meðal Kína, studdu tillögu Malas-
íu um að bannið yrði framlengt. Í
raun varð niðurstaðan sú að bannið
var strangara en áður.
Það var árið 1998 að fyrirtækið
Delta & Pine Land í Missisippi í
Bandaríkjunum sótti um einkaleyfi
á óspírunarhæfu fræi - með stuðn-
ingi bandaríska landbúnaðarráðu-
neytisins. Frá upphafi sneru fyrir-
tækið og bandarísk yfirvöld bök-
um saman um að vinna þessari
nýju tækni brautargengi, sem fólg-
in er í því að erfðabreytt fræ gefur
ófrjóa uppskeru.
Bændur, sem nota slíkt fræ,
neyðast til að kaupa nýtt fræ á
hverju ári. Þeir eru sviptir þeim
möguleika að fá fræ af eigin upp-
skeru en sama tíma er fræfyrir-
tækjunum tryggð aukin sala.
Á þennan hátt mun fáeinum
stórfyrirtækjum takast að ná á sitt
vald plöntuerfðafræðilegum auð-
lindum víða um heim, jafnframt
því sem erfðamengi mikilvægra
matjurta minnkar verulega.
Fræ- og lyfjafyrirtækjum, svo
sem Syngenta, Pharmasia (Mons-
anto) DuPont og Bayer, líkar ekki
nafnið „dauðagen“ (terminator).
Þau vilja heldur tala um kerfi
„tækniverndunar“. Ef bændur geta
sáð fræi af eigin uppskeru þá ógnar
það tækniþróun fræiðnaðarins.
En fræ er einnig undirstaða
matvælaöryggis í heiminum. Sam-
kvæmt upplýsingum FAO sá meira
en 1,4 milljarðar bænda í heimin-
um fræi af eigin uppskeru eða fræi
frá nágrönnum sínum.
Þegar bændur kynslóð eftir
kynslóð sá fræi af eigin uppskeru
eru þeir í raun að aðlaga ræktun
sína að ræktunarskilyrðum á hverj-
um stað. Víða um heim er ræktun
stunduð við erfið skilyrði, jarðveg-
ur, úrkoma og veðurfar geta ógnað
uppskeru. Stofnar nytjajurta, lag-
aðir að ræktunarskilyrðum á hverj-
um stað, eru þá öruggastir.
Á þennan hátt hafa bændur um
víða veröld aukið erfðafjölbreytni
tegundanna sem er mikilvæg þegar
leitað er að ákveðnum eiginleikum
í jurtakynbótum. Ófrjótt fræ getur
skaðað þessa fjölbreytni varan-
lega.
Það er fjölþjóðafyrirtækið
Syngenta sem hefur aflað sér
flestra einkaleyfa á ræktun óspír-
anlegs fræs, eða átta af þrettán
einkaleyfum sem veitt hafa verið
og flest bundin við Bandaríkin.
Evrópska einkaleyfastofnunin
EPO hefur veitt átta einkaleyfi í
sex löndum ESB.
Fræfyrirtækin hafa haldið fram
þeim rökum fyrir ræktun á óspír-
unarhæfu fræi að eiginleikar þess
dreifist ekki út meðal villtra jurta.
Gagnrýnendur þessarar ræktunar
halda hinu gagnstæða fram, þ.e. að
frjó þessara jurta geti frjóvgað aðra
mikilvæga stofna nytjajurta og gert
þá ófrjóa.
Bann við erfðabreytt-
um jurtum sem gefa
ófrjótt fræ
Erfðabreyttar jurtir, sem gefa ófrjótt fræ, mæta víðtækri andstöðu
um allan heim - nema í Bandaríkjunum. Á 8. ráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna um líffræðilegan fjölbreytileika, sem haldin var í Curitiba í
Brasílíu í mars á þessu ári, var bráðabirgðabann á notkun slíks fræs
framlengt. Þetta kemur fram í norska blaðinu Nationen.