Bændablaðið - 11.09.2007, Blaðsíða 24

Bændablaðið | Þriðjudagur 11. september 2007
Utan úr heimi
Hagsmunaárekstrar birtast á
marga vegu í WTO-viðræðunum
um þessar mundir. Sumir eru
milli landa í norðri og suðri, aðrir
innbyrðis milli landa í suðri, enn
aðrir milli landa í norðri eða
milli landa í austri og vestri. Í
þessari fjölbreyttu mynd, þar
sem Bandaríkin standa löskuð
sem hið leiðandi afl í heiminum,
er ekkert land lengur nógu öflugt
til að taka forystu í viðræðunum
um nýjan samning um alþjóðleg
búvöruviðskipti.
Margir hafa lýst bjartsýni sinni
um að nýr samningur sé handan
við hornið. Reyndin hefur hingað
til orðið önnur. Á fundi í Potsdam í
Þýskalandi í júní sl. náðu Bandaríkin,
ESB, Indland og Brasilía ekki sam-
komulagi í málinu.
Viðræður þeirra áttu að skila
umræðugrundvelli fyrir lokavið-
ræður allra landa innan Alþjóðav
iðskiptastofnunarinnar, WTO, en
stofnunin hefur reynt að ná slíku
samkomulagi frá árinu 2001.
Frá GATT til WTO
Alþjóða viðskiptastofnunin,
(WTO), var stofnuð árið 1995 og
tók við af GATT (General agree-
ment on tariffs and trade) sem
stofnað var eftir lok síðustu heims-
styrjaldar, 1945, sem ein af Bretton
Woods stofnununum.
GATT byggðist í upphafi á því
sem iðnríkin á þeim tíma gátu
sameinast um. Í raun þýddi það að
Evrópuríkin og Bandaríkin kæmust
að sameiginlegum lausnum sem
Japan gat einnig fallist á. Önnur
lönd í GATT urðu misjafnlega sátt
að fallast á þær niðurstöður.
Niðurstaðan í Uruguay-við-
ræðulotunni árið 1994 byggðist
m.a. á því að ESB og Bandaríkin
náðu samkomulagi um fyrirkomu-
lag styrkja til landbúnaðarins með
því að búa til svokölluð „Blá box“
fyrir styrki til búfjárræktar annars
vegar og landnotkunar hins vegar,
samkvæmt svonefndum „Blair
House“ samningi.
Erfiðara hefur reynst að ná
samkomulagi innan WTO. Enn
sem komið er hefur ekki tekist að
undirrita neinn viðskiptasamning
á vegum þeirra samtaka. Doha-
viðræðulotan var fyrsta tilraunin.
Í Cancun árið 2003 reyndu ESB
og Bandaríkin að forma samnings-
grundvöll sem aðildarríki WTO
gætu sæst á. Það tókst ekki og
Kenya gekk fram fyrir skjöldu fyrir
þeim löndum sem höfnuðu honum.
Margir líta á þau viðræðurof
sem tímamótaviðburð. Stærstu
iðnríkin gátu ekki lengur sett regl-
urnar og suðlæg lönd voru ekki
lengur reiðubúin til að fallast á
samninga sem tóku ekki tillit til
hagsmuna þeirra.
Breyttur heimur
ESB og Bandaríkin breyttu þá
vinnubrögðum sínum. Þau tóku
Indland og Brasilíu inn í toppvið-
ræðuhópinn til að fá meiri breidd
í viðræður um nýjan samning, nýi
hópurinn var nefndur G4. Völdin
voru ekki lengur einhliða í hönd-
um iðnríkjanna, heldur einnig hjá
stórum þróunarlöndum á uppleið.
Auk Indlands og Brasilíu eru einnig
í þeim hópi m.a. Rússland og Kína.
Forseti Rússlands, Vladimir
Putin, benti t.d. á í lok fundar
átta helstu iðnríkja heims (G8) í
Helligendamm í Þýskalandi í júní
2007 að fyrir 50 árum hefðu sjö
stærstu iðnríki heims staðið fyrir
60% þjóðarframleiðslu (BNP)
heimsins en nú væri hlutur þeirra
40%. Hann bætti svo við: „Jafnri
hagþróun er best þjónað með nýju
fyrirkomulagi á alþjóðlegu efna-
hagslegu samstarfi, sem byggist á
trausti og gagnkvæmum árangri.
Stofnanir, sem komið er á fót og
sinna einkum hagsmunum fárra
aðildarríkja sinna, virka stundum
úreltar og ólýðræðislegar. Það er
langt frá því að þau gefi rétta mynd
af stöðu aðildarríkja sinna.“
Þessi yfirlýsing er skýr ábend-
ing um að hagkerfi, sem eru á
uppleið í heiminum, vilja koma ár
sinni fyrir borð og að kerfið verði
að taka tillit til nýrra valdahlutfalla
í heiminum.
Ólíkir hagsmunir
Þegar sjónarmiðum fjölgar koma
einnig upp fleiri átakamál. Brasilía
og Indland hafa t.d. ólíkra hags-
muna að gæta í landbúnaði.
Brasilía er að verða stærsta útflutn-
ingsland búsafurða í heiminum
en Indland á fullt í fangi með að
fullnægja eigin þörfum fyrir mat,
jafnframt því sem fólki fjölgar þar
hratt. Tvö síðustu ár hefur Indland
orðið að flytja inn hveiti, sem það
hefur ekki þurft áður. Að auki er
Kína orðið meira innflutningsland
en útflutningsland matvæla og aðal
viðskiptahagsmunamál þeirra er
nú að afla erlendra markaða fyrir
iðnaðarvörur sínar.
Kína, sem er það land þar sem
hagvöxtur er hraðastur um þess-
ar mundir, er orðið efnahagslegt
stórveldi og lætur sem slíkt að sér
kveða. Frá því Uruguay-viðræðu-
lotunni lauk hefur staða þess breyst
frá því að vera næstum ósýnileg
í það að vera mikilvægur þátttak-
andi í alþjóðlegum viðskiptum.
Brasilía og Indland og mörg
lönd sem standa með þeim, m.a.
þróunarlönd, eru afar treg til að
lækka innflutningstolla sína á iðn-
aðarvörum. Þeim stafar ógn af
sterkum vestrænum stórfyrirtækj-
um sem vilja ryðjast inn á mark-
aði þeirra með vörur sínar, en nú
er Kína að verða jafnmikil ógn við
þau sem stærsti útflytjandi iðn-
aðarvara í heiminum og með 11%
hagvöxt á ári.
Mörg þróunarlönd berjast fyrir
því að viðhalda innflutningstollum
til að byggja upp eigin samkeppn-
isiðnað. Of miklar kröfur um að
lækka innflutningstolla í þróun-
arlöndum var mikilvægasta ástæða
þess að viðræður G4 hópsins í
Potsdam í júní 2007 strönduðu, að
sögn viðskiptaráðherra Indlands,
Kanal Nath.
Veikari staða Bandaríkjanna
Lönd, sem hafa burði til þess, elta
ekki lengur kenningar um fríversl-
un, heldur ákveða viðskiptastefnu
sína eftir eigin þörfum. Með
vaxandi þjóðarmetnaði og sjálf-
stæði landa í suðri og hlutfalls-
lega veikari efnahagsstöðu landa
í norðri, einkum Bandaríkjanna,
þá er samningsstaðan innan WTO
orðin þrengri. Síðast í maí á þessu
ári setti Kína 30% innflutningstoll
á vélar og verkfæri til að vernda
eigin vélaiðnað.
En styrkleikahlutföll í heim-
inum öllum hafa einnig breyst.
Gjaldeyrissjóður Kína er orðinn
meiri en eitt þúsund milljarðar
dollara og þannig stærsti peninga-
sjóður í heimi.
Stærsta skuld heimsins er aftur
viðskiptahalli Bandaríkjanna
sem nam 830 milljörðum doll-
ara árið 2006. Þá skuldar rík-
issjóður Bandaríkjanna verulega
meira en nemur eignum hans og
Bandaríkjamenn eyða um efni
fram og safna skuldum. Með
öðrum orðum þá hefur stærsta
kommúnistaríki heims, Kína, nú
yfirhönd um efnahag yfir stærsta
kapítalíska ríki heims.
Yfirburðir Vesturlanda úr
sögunni?
Það er ekki aðeins að Bandaríkj-
unum og ESB sé ógnað af iðn-
væðingu Kína. Búist er við því
að Brasilía verði stærsta útflutn-
ingsland búvara í heimi innan 10
ára. Þá hefur hækkað orkuverð
og sú athygli, sem landbúnaður-
inn hefur fengið sem orkufram-
leiðandi, leitt til verðhækkunar á
korni og jurtaolíu. Við það hefur
þörf Bandaríkjanna og ESB á
aðgengi að erlendum mörkuðum
fyrir búvörur sínar dregist saman.
Af því leiðir að Bandaríkin og
ESB hafa ekki jafn knýjandi þörf
fyrir nýjan WTO-samning og áður.
Heimamarkaður þeirra fyrir búvör-
ur hefur vaxið, eins og etanólfram-
leiðsla Bandaríkjanna sýnir glöggt,
og alþjóðaviðskipti með búvörur
vaxa af sjálfu sér án þess að nýr
WTO-samningur komi til.
Jafnframt styrkist staða G33
hópsins en það eru lönd sem þurfa
á sérstökum aðgerðum að halda til
að vernda eigin framleiðslu mat-
væla, svo sem með því að takmarka
lækkun á innflutningstollum.
Sagnfræðingurinn André G.
Frank hefur bent á að efnahags-
legir yfirburðir Vesturlanda í
heiminum nái ekki lengra aftur en
á miðja 18. öld og að Austurlönd
voru fullt eins efnuð fram að því.
Margt bendir til að þessi staða sé
nú að jafnast aftur og að með upp-
gangi BRIK-landanna (Brasilíu,
Rússlands, Indlands og Kína)
verði Vesturlöndum veitt aukin
samkeppni á mörgum sviðum.
Andstæðurnar innan WTO bir-
tast á ýmsan hátt. Héðan í frá hefur
ekkert land burði til að segja öðrum
einhliða fyrir verkum. Óljóst er
á þessu stigi hvort þeim löndum,
sem nú eru í forystu, tekst að ná
saman um ramma að nýjum WTO-
samningi um alþjóðleg búvöruvið-
skipti í náinni framtíð.
Bondebladet, Chr. Anton Smedshaug.
Endursagt: ME
Af hverju næst ekki
samkomulag í WTO?
Tveir þriðju hlutar fullorðinna í
Bandaríkjunum og 25 milljónir
barna þar eru feit eða akfeit.
Þetta ástand ógnar bæði heilsu-
fari Bandaríkjanna og sam-
keppnisstöðu landsins.
Í skýrslu Samtaka um heilsu-
vernd í Bandaríkjunum, „Trust for
America’s Health“, kemur fram að
hlutfall fólks, sem er of þungt, fer
vaxandi í 31 ríki Bandaríkjanna og
ástandinu er líkt við farsótt. Síðasta
aldarfjórðung hefur fjöldi feitra
einstaklinga aukist úr 15 í 32% og
á sama tíma hefur hlutfall of feitra
barna þrefaldast.
Ruslfæði og of lítil hreyfing
valda því að hætta á sykursýki,
hjartasjúkdómum og hjartaslagi
hefur aukist en einnig á ákveðnum
gerðum af krabbameini.
„Börn nú á tímum eru fyrsta kyn-
slóðin sem vænta má að lifi skemur
og búi við meiri heilsufarsvandamál
en foreldrar þeirra,“ segir í skýrsl-
unni. Enn fremur segir þar að sam-
keppnisstaða Bandaríkjanna versni
eftir því sem heilsufar fólks versn-
ar og afköst þess minnka. Þá munu
útgjöld í tengslum við ofþyngd ógna
afkomu bandarískra fyrirtækja.
Verst er ástandið í hinum
fátæku Suðurríkjum. Í öllum ríkj-
unum nema þremur; Colorado,
Massachusetts og Vermont, eru
meira en 20% íbúanna of feit.
New York-borg er nefnd sem
dæmi um að unnt sé að bregðast
við ástandinu. Yfirvöld í New York
hafa mælt svo fyrir að veitingastöð-
um sé skylt að gefa upp næring-
ar- og orkugildi réttanna sem þeir
hafa á boðstólum, og að hætta að
nota hráefni sem inniheldur trans-
fitusýrur. Nationen
Þessi er greinilega of feit fyrir trygg-
ingafélögin.
Offita ógnar efna-
hag Bandaríkjanna
Þörf fyrir þjálfaða ökumenn í
sænskum landbúnaði er mikil.
Sænska tryggingafélagið AFA
Försäkring hefur ákveðið að
verja 1,6 milljónum s.kr. til að
þróa ökuhermi til að þjálfa fólk
sem starfar í landbúnaði, með
flughermi að fyrirmynd. Sænska
stofnunin JTI, Institutet för jor-
dbruks och miljöteknik, ákveður
hvaða öryggisþættir eru teknir til
meðferðar og tekur þátt í því að
hanna æfingarnar.
Þörfina á þessari þjálfun í með-
ferð vinnuvéla í landbúnaði má
annars vegar rekja til þess að notk-
unarmöguleikar þeirra verða sífellt
fjölbreyttari og hins vegar þess að
meðalaldur ökumannanna er hár,
eða 52 ár, en námið er jafnt ætlað
nýjum sem reyndum ökumönnum.
Tilgangurinn er að fækka slysum í
landbúnaði.
Hættan á slysum varðar bæði
ökumanninn og umhverfi hans.
Samkvæmt skrám tryggingafélags-
ins, AFA Försäkring, eru áhættu-
þættir ökumannsins í fyrsta lagi
almenn umferð, slys við að stíga
inn og út úr vélinni og slys við
hleðslu og losun flutnings.
Með ökuherminum er unnt að
æfa erfiðar og áhættusamar aðstæð-
ur, að sögn Niklas Adolfsson, sér-
fræðings hjá JTI.
Landsbygdens Folk
Sænskir landbúnaðarverkamenn fá þjálfun í ökuhermi
Umferðarhávaði
hættulegur
heilsunni
Hættan á því að fá kransæða- og
hjartasjúkdóma, sem leitt geta
til dauða, eykst með vaxandi
hávaða í umhverfinu og hættu-
legastur er umferðarhávaði.
Alþjóða heilbrigðismálastofn-
unin, WHO, hefur komist að þess-
ari niðurstöðu eftir að hafa kannað
niðurstöður margra rannsókna sem
gerðar hafa verið í ríkjum ESB um
samhengi búsetu og hávaða. Það
eru einkum streituhormónin kort-
isol, adrenalín og noradrenalín
sem aukast í líkamanum við auk-
inn umferðarhávaða. Þegar hávaði
frá umferð er að meðaltali 60-65
desíbel á sólarhring fer áhættan að
aukast verulega fyrir þá sem hafa
búið við hann árum saman.
Einn af höfundum WHO-skýrsl-
unnar er Truls Gjestland, yfirmað-
ur hávaðarannsókna hjá SINTEF,
en það er óháð rannsóknastofnun
sem starfar við Tækniháskólann í
Þrándheimi. Hann telur að um 200
þúsund manns búi við hættulega
mikinn hávaða frá umferð í Noregi
og áætlar að um 75-200 manns deyi
þar á ári úr hjarta- og æðasjúkdóm-
um af þeim sökum. Einkum er
hávaði að nóttu til hættulegur.
Nationen