Bændablaðið - 11.03.2008, Blaðsíða 30

Bændablaðið | Þriðjudagur 11. mars 200830
Kæru lesendur.
Rétt fyrir aldamótin 1900 kom
hópur nunna af reglu St. Jóseps
hingað til lands og settust þær að
í Hafnarfirði, Reykjavík og á fleiri
stöðum. Þegar systurnar komu báru
þær með sér hingað til lands nýj-
ungar í matarhefð og matargerð,
einnig í grænmetisræktun. Í túninu
hjá þeim í Hafnarfirði voru í upp-
hafi 20. aldar ræktaðar grænmet-
istegundir sem fáir Íslendingar
höfðu komist í kynni við. En garð-
ar við klaustur hafa lengi vel verið
staðir endurnýjunar, endurnær-
ingar og nýrra uppgötvana, einnig
þau klaustur sem voru hér á landi
á miðöldum. Þessir garðar eru hluti
af menningarsögu okkar, staðir sem
segja okkur sitthvað um sögu garð-
menningar okkar.
Laukgarður – lækningagarður
Í klausturgörðum virðast víða hafa
verið ræktaðar jurtir til lækninga.
Einnig hér á landi. Orðið laukgarð-
ur var á miðöldum notað sem sam-
heiti yfir alls kyns garða og orðið
laukur yfir margs konar jurtir. Þetta
á reyndar við um fleiri orð, eins og
eik sem talið er að hafi ekki aðeins
merkt þá trjátegund sem við notum
orðið yfir í dag, heldur hafi vísað til
alls viðar. Til eru heimildir um það
að til forna hafi laukar verið álitn-
ir heilagar jurtir. Þeir voru taldir
afeitrandi og sótthreinsandi. Í seinni
tíma ritum, eins og riti Björns í
Sauðlauksdal, er orðið laukgarð-
ur notað yfir garð með laukum
(allietum, cepina). Frá þessu segir
Guðrún Pálína Helgadóttir í ritinu
„Laukgardr“.
Talið er að flest ef ekki öll þau
klaustur sem voru hér á landi hafi
verið af reglu heilags Benedikts.
Fyrsta klaustrið var reist á Þing-
eyr um á 12. öld en heimildir um
líf manna og kvenna í þessum
klaustr um og um garða við þau
eru fáar sem engar, enda er talið
að allar slíkar heimildir hafi glatast
við siðaskiptin. Hins vegar þykir
víst að klaustur þessi hafi byggst
upp á svipaðan hátt og klaustur af
sömu reglu á meginlandi Evrópu
og er vitað að margir munkar héðan
sóttu suður til Evrópu til landsins
heilaga, líka til námsdvalar á meg-
inlandinu og komu þá gjarnan við
í klaustrinu í Reichenau, sem nú er
syðst í Þýskalandi.
Eitt af markmiðum Benediktína-
reglunnar var að öðlast fullkomn-
un í kristilegum hætti og það líka
með því að stunda jarðrækt. Hluti
af trúarlegu lífi klaustranna var lík-
amleg vinna, ora et labora, og fólst
hún meðal annars í jarðrækt og
garðvinnu. Sú vinna var einnig hluti
af félagslegri skyldu munkanna og
nunnanna, að lækna sjúka og hlúa
að nauðstöddum. Ræktun jurta til
lækninga og matar virðist því hafa
verið hluti af trúarlífinu og einnig af
veraldlegum skyldum í klausturlíf-
inu. Talið er víst að ýmsar tegundir
lækninga- og matjurta hafi borist
hingað til lands í tengslum við þau
klaustur sem hér voru byggð upp.
Ef litið er til klaustursins í
Reichenau, þá felur það í sér vís-
bendingar um hvað hefur verið
rækt að þar á miðöldum. Út frá því
má leiða líkur að þeim tegund-
um sem kunna að hafa borist
með munkunum hingað til lands.
Klausturgarðurinn í Reichenau
hef ur nú verið endurgerður og það
eftir ljóði munksins Walahfrids frá
9. öld. Í ljóðinu lýsir hann í 444
versum alls 24 lækninga- og mat-
argerðarjurtum. Þessum jurtum
hefur verið plantað þar og eflaust
spennandi að fara og skoða hvað er
þar að sjá. Hér voru ræktaðar jurt-
ir eins og lavendill, kúmen, ísópur,
timían, morgunfrú, fífill, fenníka,
salvía, kerfill og mynta, svo ein-
hverjar séu nefndar.
Nýmeti í grænmeti
Þegar St. Jósefssystur komu hing-
að til lands fyrir rúmum hundrað
árum var grænmetisræktun langt
í frá útbreidd og neysla landans á
jarðarávöxtum afar fábrotin. Það er
ekki fyrr en á áratugunum fram að
seinna stríði sem breyting verður
á og Íslendingar fara að rækta og
borða fleiri tegundir. Ljóst er að
systurnar komu með margar nýj-
ungar með sér og mataræðið hjá
þeim nýstárlegt fyrir marga sem
dvöldu í Landakoti, bæði sjúk-
linga og starfsfólk. Frá þessu segir
Ólafur H. Torfason í bókinni um
St. Jósefssystur. Hann skrifar um
systurnar og á hér við síðustu öld:
„Á fyrri hluta aldarinnar gátu syst-
urnar sjálfar uppfyllt margar þarfir
spítalanna með heimaöflun. Þær
ræktuðu grænmeti, kartöflur og
aðra jarðávexti við spítala sína í
Reykjavík og Hafnarfirði, en höfðu
líka frá byrjun hænsnahús til eggja-
og kjúklingaframleiðslu. Þær voru
hagsýnar húsmæður og kenndu
mörgum nýtni og ráðdeild.“
En sumar nunnur voru einn-
ig frægar fyrir lækningar sem þær
stunduðu eins og Hildegard von
Bingen, sem heilmikið hefur verið
fjallað um undanfarin ár. Samfara
vaxandi almennum áhuga á miðöld-
um hefur athygli fólks einnig beinst
að þeim görðum sem voru kannski
áhrifamestir á þeim tíma – klaust-
urgörðunum – og mótuðu garð-
menningu okkar töluvert mikið,
allt fram á okkar tíma. Hér á landi
hefur jurtagarðurinn í Skálholti
verið endurgerður af garðyrkjufólki
frá Engi í Biskupstungum og ber
sá garður líklega einhvern vott um
það hvaða nytjajurtir voru ræktaðar
í klaustrum hérlendis.
Kristín Þóra Kjartansdóttir
sagnfræðingur og garðyrkjunemi
kristinkj@gmx.net
Gróður og garðmenning
Nú er góður tími til að
huga að forræktun grænmet-
is sem svo er plantað út í garð
þegar frost er farið úr jörðu
og moldin er orðin nægilega
hlý. Það er þó kannski heldur
snemmt að byrja forræktunina
strax, en gott að spá í það nú
hvað á að rækta, kynna sér
málin og ná í fræ. Nóg er að
byrja að sá fyrir plöntunum inni
í aprílmánuði, en sáningartím-
inn er mjög breytilegur eftir
tegundum.
Klausturgarðar voru lengi frameftir öldum griðastaðir, þar sem ræktaðar voru nytjajurtir til lækninga og mat-
argerðar.
Klausturgarðar
Það er Vistor
sönn ánægja
að kynna Gest
Júl íus son sem
nýjan sölu- og
mark aðs stjóra
Dýra heil brigð-
is deildar Vistor.
Gestur er dýralæknir frá Dýra-
lækna háskólanum í Vínar borg.
Hann starfaði síðast við Dýra-
spítalann Lögmannshlíð á Akur-
eyri en hefur einnig starfað sem
dýralæknir í Svíþjóð og hjá
Dýra læknaþjónustu Eyjafjarðar.
Gestur tekur við starfinu af
Bern harði Laxdal sem starfað hefur
hjá Vistor í rúmlega 20 ár. Bern-
harð hefur ákveðið að snúa sér að
ráðgjafastörfum varðandi heil-
brigðismál í fiskeldi auk skyldra
verkefna innan landbúnaðar geirans
í gegnum fyrirtæki sitt, Lífs gleði
ehf. Bernharð mun verða Dýra-
heilbrigðisdeild Vistor hf. innan-
handar næstu misserin auk þess að
sinna sérverkefnum fyrir deildina.
Starfandi við Dýraheilbrigðis-
deildina er einnig Margrét Dögg
Halldórsdóttir búfræðingur sem
sölu fulltrúi á Hill’s gæludýrafóðri
sem og öðrum gæludýravörum auk
almennra starfa innan deildarinnar.
Dýraheilbrigðisdeild Vistor hf.
var sett á laggirnar árið 1993 í kjöl-
far endurskipulagningar fyrirtæk-
isins (þá Pharmaco). Stjórnendur
Vistor hf. töldu að með stofnun
sérstakrar deildar myndi þessum
málaflokki vera enn betur þjónað
en áður hafði verið. Áherslusvið
deildarinnar er í raun allt sem við-
kemur dýraheilbrigði. Vistor hf.
hefur að bjóða vörutegundir margra
þekktra og virtra framleiðenda og
kappkostar aðgengi viðskiptavina
að þessum vörum og þjónustu þeim
tengdum.
Umhverfi dýralyfjamarkaðar-
ins er sífellt að breytast bæði hér
heima og erlendis. Með því að
bjóða sérhæfða þjónustu í þessum
málaflokki, frumkvæði auk fag-
legrar nýbreytni er Vistor hf. fýsi-
legur samstarfsaðili í íslenskum
landbúnaði.
Markmið deildarinnar eru skýr;
að vera í fararbroddi í málaflokk-
um er varða dýraheilbrigði íslensks
búpenings sem og gæludýra.
Við þetta tilefni langar Vistor
hf. að þakka Bernharði Laxdal
fyrir frábærlega vel unnin störf og
óskum honum alls velfarnaðar á
nýjum vettvangi.
Hægt er að hafa samband við
Gest í síma 535 7058 eða á net-
fangi: gestur@vistor.is
Fréttatilkynning frá Vistor hf.
Mannabreytingar hjá Vistor hf.
Fjöldi fólks vítt og breitt af
Norðurlandi lagði leið sína fram í
Halldórsstaði í Eyjafarðarsveit nú
nýverið þegar ábúendur þar þau
Rósa Hreinsdóttir og Guðbjörn
Elfarsson tóku í notkun nýtt og
glæsilegt 300 kinda fjárhús.
Húsið er einnig hesthús þar
sem rúm er fyrir 20 hesta. Í heild
er byggingin 460 fermetrar. Alls
eru Rósa og Guðbjörn með 500
fjár sem er langstærsta fjárbúið í
Eyjafjarðarsveit.
Ærnar eru hafðar á taði sem nú
er aftur að ryðja sér til rúms en um
áratuga skeið voru nær eingöngu
byggð fjárhús með grindum og
vélgengum kjöllurum. Nú er hins
vegar talið að sauðfé líði mun
betur á taði heldur en ef það er
haft á grindum. Byggingin verður
auk þess mun ódýrari án áburð-
arkjallara. Í þessu nýja fjárhúsi er
vélgengt í allar krærnar og taðinu
mokað út með traktor á nokkurra
mánaða fresti.
Húsið er stálgrindarhús frá fyr-
irtækinu Hýsi ehf. í Mosfellsbæ og
voru starfsmenn þess á staðnum og
veittu gestum upplýsingar um húsin.
Stærsta fjárbúið í
Eyjafjarðarsveit í glænýtt hús
Rósa og Guðbjörn tóku á móti fjölda gesta og sýndu þeim stolt nýja fjár-
húsið sitt, en þau eru ánægð með nýju bygginguna.
Auðséð var að fénu leið vel í nýjum húsakynnum.