Bændablaðið - 05.11.2009, Blaðsíða 15

16 Bændablaðið | fimmtudagur 5. nóvember 2009
FAO, matvæla- og landbúnaðar-
stofnun SÞ, áætlar að auka þurfi
fæðuframleiðslu í heiminum um
70% fram til ársins 2050 til að
unnt verði að sjá jarðarbúum
fyrir mat. Þar með er nauðsyn-
legt að auka verulega þróunar-
starf og rannsóknir í landbúnaði.
Að áliti FAO má vænta meiri
árangurs af því að auka uppskeru
fyrirliggjandi ræktunarlands held-
ur en að taka nýtt land til rækt-
unar. Það kallar hins vegar á nýja
véltækni, ræktunaraðferðir og nýjar
tegundir og stofna nytjajurta.
Á heildina litið áætlar FAO að
um 90% af aukinni framleiðslu
fáist með meiri uppskeru en 10%
með auknu ræktunarlandi.
Í fátækari löndum heims áætlar
FAO að hlutföllin verði 80-20%, en
í löndum þar sem skortur er á landi
verður öll viðbótin að fást með
aukinni uppskeru.
Breytingar á veðurfari gera erfitt
fyrir
Fyrirsjáanlegar breytingar á veð-
urfari knýja enn frekar á um að
auka uppskeruna. Þar er m.a. hafð-
ur í huga vaxandi vatnsskortur. Þá
þarf einnig að leggja aukna áherslu
á að verja uppskeruna eftir að hún
er komin í hús. Að áliti sérfræð-
inga FAO er brýnt að nýta betur
hvers kyns aðföng við ræktunina,
þar sem á forða þeirra gengur. Þá
fer verð á orku og áburðarefnum
hækkandi.
Tilraunir með vægari jarð-
vinnslu, án plægingar, hafa gefið
góða raun, en með því má draga úr
orkunotkun og lífrænt efni í jarð-
vegi eykst. Þá er unnt að nýta betur
næringarefni í jarðvegi með því að
styrkja hringrás köfnunarefnis og
jurta sem binda N.
Þá er brýnt að nýta vatnið betur.
Í framtíðinni þarf nýjar aðferðir við
að safna regnvatni og vernda vatn í
jarðvegi.
Jurtakynbætur geta skilað betri
stofnum nytjajurta, sem gefa meiri
uppskeru, draga úr uppskerutapi og
ráða betur við veðurfarsbreytingar,
þar með talinn vatnsskort. Þá þarf
nýja tækni til að verja umhverfið
og heilsu fólks. Landsbygdens Folk
Utan úr heimi
Alþjóða veðurfarsráðið, IPCC,
safnar á hverju ári miklum upp-
lýsingum um veðurfar í heim-
inum, greinir þær og gerir tölvu-
spár út frá þeim. Spár ráðsins
um hraðar breytingar á veður-
fari á jörðinni byggja nú á sífellt
meiri og áreiðanlegri efniviði.
Frá miðri 18. öld hefur notk-
un á orkugjöfum úr jörðu leitt til
losunar á milljörðum tonna af
koltvísýringi út í andrúmsloftið.
Fyrir iðnbyltinguna var magn kol-
tvísýrings í lofthjúpnum 280 millj-
ónustu hlutar (ppm). Árið 2007
var það komið upp í 384 ppm, sem
er 37% aukning. Hrein árleg aukn-
ing koltvísýrings í lofthjúpnum er
nú um 3,2 milljarðar tonna. 57%
aukningarinnar má rekja til losun-
ar gróðurhúsalofttegunda. Takist
ekki að draga svo um munar úr
þeirri losun verður engin leið að
hægja á hlýnuninni.
Allt að því fjórðungur af gróð-
urhúsalofttegundunum sem losna
eru metan, hláturgas (N2O) og
freon (sambönd kolefnis og flú-
ors). Brýnt er að draga einnig úr
losun þessara efna. Um 17% los-
unarinnar má svo rekja til eyðing-
ar skóga og rotnunar lífrænna efna
í jarðvegi.
Losunin skiptist á atvinnu-
greinar þannig, að orkuframleiðsla
og iðnaður valda 45% af henni,
landbúnaður og flutningar 13%
hvort, trjáiðnaður 17%, bygginga-
starfsemi 8% og vatnsöflun og
vatnshreinsun 3%.
Draga þarf úr losuninni í öllum
þáttunum, en einkum í orkufrek-
um iðnaði. Því miður hefur ESB
þyngt þann róður með því að
úthluta slíkum iðnaði ókeypis los-
unarkvóta.
Kína og Bandaríkin losa mest
af koltvísýringi, eða 6 millj-
arða tonna hvort á ári. Þar á eftir
koma ESB með 4 milljarða tonna
og Rússland, Indland, Japan og
Kanada með 2 milljarða tonna
hvert.
Árleg losun á íbúa er mest í
Bandaríkjunum, tæplega 20 tonn,
Kína er með 5 tonn á mann og
Indland innan við tvö tonn. ESB er
aftur á móti með 8 tonn á íbúa.
Það er því ekki að undra að ris-
arnir í Asíu og þróunarlöndin yfir-
leitt telji, að í næstu samningum
eigi losunarkvóti hvers lands að
miðast við losun á íbúa. Iðnríkin
verða að koma til móts við það til
að alþjóðasamningar náist og þá
ekki síst Bandaríkin.
Margir vísindamenn vara við
að losunin rjúfi svokölluð „rauð
strik“. Með því er átt við mörk
þess að óviðráðanleg keðjuáhrif
hlýnunar fari í gang og að engin
ráð finnist til að snúa til baka.
Hugsanlegt er að slík rauð strik
verði rofin, svo sem í framhaldi af
því að Norðuríshafið yrði íslaust á
sumrin. Af því mundi leiða hækk-
un hitastigs á heimsvísu og breyt-
ingar á vistkerfum.
Ef Grænlandsísinn bráðnaði
leiddi það til sjö metra hækk-
  
Q ~ ~ ‰>
veðurfyrirbærið á Kyrrahafi styrk-
ist myndi það auka þurrka, eink-
um í Suðaustur-Asíu. Ef skógur
á Amazonsvæðinu heldur áfram
að minnka, leiðir það til mikilla
breytinga þar á lífkerfinu í skógar-
botninum sem og minni úrkomu.
Ef monsúnvindarnir í Indlandi
raskast leiðir það til þurrka á
stóru svæði. Á hinn bóginn leiða
breytingar á Sahel-Sahara svæð-
inu í Afríku og monsúnvindum í
Vestur-Afríku til aukinnar úrkomu
á því svæði.
Þá vekur það áhyggjur að af tíu
hlýjustu árum á jörðinni á tíma-
bilinu 1880-2008 eru átta á síðasta
áratug.
Við blasir skortur á hreinu vatni
og aukið saltmagn í neysluvatni
víða um heim. Jöklar bráðna og
þurrkar aukast. Flóðum mun fjölga
á láglendi nærri sjó, jarðvegseyð-
ing mun aukast og hitabeltisstorm-
um fjölga. Margar tegundir dýra
og jurta munu hverfa. Sýrustig
úthafa mun lækka, þ.e. höfin verða
súrari, og kóralrif bíða skaða af.
Meðaluppskera nytjajurta minnkar
sem og sjávarafli.
Að áliti Alþjóða veðurfars-
ráðsins eykst hættan á veðurfars-
breytingum verulega ef meðalhit-
inn á jörðinni hækkar um 2°C. Til
að fyrirbyggja að það gerist þarf
losun gróðurhúsalofttegunda að
minnka um 15-20% á næstu 10-20
árum miðað við losunina árið
1990.
Vistfræðingurinn Nicholas
Stern telur að magn koltvísýrings
í lofthjúpnum megi ekki fara yfir
450-550 ppm. Kostnaður við að ná
því niður í 350 ppm, sem er við-
unandi gildi, sé þá viðráðanlegur.
Komist magnið yfir 450-550 ppm
hrynji hagkerfi heimsins.
Ljóst er að breytingar á veð-
urfari munu bitna á öllu lífi á jörð-
inni. Það sem við höfum þegar séð
vekur ugg, en það er þó aðeins
áminning miðað við það sem ger-
ist ef ekki verður brugðist við.
Landsbygdens Folk/U.B. Lindström
Ógn veðurfarsbreytinganna
FAO lýsir eftir auknum
tilraunum í landbúnaði
Keppnin um jarðeldsneytið, olíu,
kol og jarðgas, eykur stríðshættu
í heiminum. Keppnin um „svarta
gullið“ verður sífelt harðari, ekki
aðeins í samningum á milli þjóða,
heldur beinlínis á vettvangi þar
sem orkugjafarnir eru sóttir í
iður jarðar á sjó og landi.
Bandaríkjamaðurinn Michael T.
Klare, sem stundar friðarrannsókn-
ir, hefur gefið út tvær bækur um
málið, Auðlindastríð (e. Resource
Wars) og Blóð og olía (e. Blood
and Oil). Þar fjallar hann um
staðbundin átök í baráttunni um
orkuauðlindirnar. Hann bendir á að
olíuskortur og hár orkukostnaður
auki hættu á átökum.
Á sl. ári gaf Klare út bókina
Vaxandi vald, minnkandi hnött-
ur (e. Rising Powers, Shrinking
Planet), um hina hnattrænu keppni
um orkuna. Kenning hans er sú að
vaxandi stríðshætta fylgi aukinni
orkuþörf í heiminum. Bæði efna-
hagsleg umsvif og olíunotkun vex
nú hraðar í Kína en í nokkru öðru
landi. Árið 2005 kviknaði rautt ljós
í Washington þegar það spurðist að
kínverska ríkisolíufélagið CNOOC
ltd. ætti í viðræðum um kaup á
elsta olíufélagi Bandaríkjanna,
Unolocal. Þingið brást þá hart við
og setti lög sem bönnuðu kaupin.
Eitt af vandamálum Bandaríkj-
anna er að þeirra eigin olíulindir
ganga óðum til þurrðar. Við það
verða þau berskjaldaðri og þurfa að
treysta á innflutning á olíu og gasi,
jafnvel frá ótraustum olíufélögum
í Kúvæt, Venesúela, Nígeríu og
Líbýu.
En Bandaríkin eiga einnig sína
eigin áætlun um orkuöryggi. Klare
er sammála ummælum Alans
Greenspan í bók hins síðarnefnda,
The Age of Turbulence (2007),
að innrásir Bandaríkjanna í Írak
hafi varðað áætlanir þeirra um að
tryggja sér olíu frá Kúvæt og Írak.
Michael T. Klare heldur því
fram að það hafi fyrst verið í
stjórnartíð Bush forseta yngri sem
Bandaríkin áttuðu sig á því að þau
voru ekki eina stórveldið á hött-
um eftir aðgangi að olíulindum í
öðrum löndum og álfum. Indversk,
kínversk og rússnesk olíufyrirtæki
voru þar einnig komin á fulla ferð.
Bandaríkin sverja af sér að olíu-
hagsmunir liggi að baki stríðs-
rekstri þeirra í Írak og Kínverjar
verða að svara fyrir mannréttinda-
brot sín. Spenna í samskiptum ríkja
vex – gleymum ekki Guantanamo.
Prófessor Klare reynir að kafa
eftir því hvernig átök hefjast.
Stórfyrirtæki og ríki beita valdi
sínu í auknum mæli, í vaxandi
návígi við keppinauta um þverr-
andi auðlindir.
Klare eygir jafnframt von um
að lausnir finnist. Vandamál við
hlýnun andrúmsloftsins er fyrst og
fremst spurning um nýtingu orku-
auðlinda úr jörðu. Hann leggur til
að Bandaríkin og Kína vinni hvort
um sig að því að leysa orkuvanda-
mál sín. Leysi þau mál sín inn á
við, leysist þau einnig út á við.
Rússland, með hin gífurlega
miklu olíuauðæfi sín, getur verið
mikill áhrifavaldur bæði í því að
auka og draga úr spennu í orkumál-
unum.
Margir hafa haft áhyggjur af
þjóð nýtingu Rússa á olíu- og gas-
vinnslu í landinu. Lokun á gas-
leiðslum til Úkraínu, Hvíta-Rúss-
lands og Vestur-Evrópu um síðustu
áramót hefur verið túlkuð sem
hótun um olíustríð.
En Pútín hefur frá því hann
komst til valda staðið andspæn-
is gífurlega miklum vandamálum.
Gorbatsjov taldi sig njóta skilnings
þegar hann hóf lýðræðisumbætur
sínar, en spillingin og mafían standa
í vegi fyrir siðuðu stjórnskipulagi.
Þegar Pútín lét handtaka Yukos-
forstjórann Mikhaíl Kodorkovskí
árið 2003 var það til merkis um
að nú ætti að hreinsa til. En Pútín
tapaði jafnframt nánasta ráðgjafa
sínum, Andrei Illarionov, sem ásak-
aði forsetann um að bera ábyrgð á
„svikum ársins“.
Gorbatsjov varði Pútín í Finan-
cial Times þann 12. júlí 2006 og
benti á að það hefði tekið vestræn
lönd marga áratugi að koma á fót
markaðshagkerfi. „Það eru innan
við 20 ár síðan Rússland var alræð-
isríki sem stundaði áætlunarbú-
skap. Endurbætur á stjórnarfarinu
taka sinn tíma.“
Það er Rússland sem hefur
öðrum fremur í hendi sér hvort
hættuleg átök séu framundan um
jarðeldsneytið.
Nationen/John Gustavsen
Jarðeldsneyti eykur
stríðshættu í heiminum
Fækkun býflugna í Evrópu
veldur Slóvenum áhyggjum.
Landbúnaðarráðherra Slóveníu,
Milan Pogacnik, hefur hvatt
framkvæmdastjórn ESB til að
láta rannsaka málið. Tillaga hans
hefur hlotið víðtækan stuðning
hjá landbúnaðarráði sambands-
ins.
Býflugnaræktendur í Slóveníu
vara við stórfækkun býflugna í
landinu, en stofninn minnkaði um
helming á síðasta ári. Viðurkennt er
að góð þrif býflugna séu eitt skýr-
asta merki um hreint umhverfi.
Fækkun býflugna í mörgum lönd-
um Evrópu er til merkis um að eitt-
hvað sé að í náttúrunni.
Býflugnaræktendur grunar að
margar skýringar séu á því hvern-
ig komið er. Þar má nefna ræktun
erfðabreyttra jurta, veðurfars-
breytingar, jurtarvarnarefni og
sjúkdómsfaraldra. Þar sem sterkir
býflugnastofnar eru mikilvægir í
landbúnaði ætti það að vera kapps-
mál að rannsaka hvað hér er á ferð.
Landbúnaðarstjóri ESB,
Mariann Fischer Boel, hefur upp-
lýst að eftirlitsstofnuninni EFSA
hafi verið falið að gera skýrslu um
málið, sem á að vera tilbúin í lok
þessa árs. Framkvæmdastjórnin er
jafnframt jákvæð gagnvart tillögu
Slóvena um aukna áherslu á að
rannsaka málið.
Slóvenía hefur m.a. krafist þess
að sett verði upp varnarbelti milli
héraða og landa til að draga úr
fækkun býflugna.
Að áliti framkvæmdastjórn-
arinnar er þessi fækkun ekkert
sérvandamál Evrópu. Fækkunin á
sér stað um allan heim, og þá ekki
síst í Bandaríkjunum. Einnig hefur
ástandið versnað mikið á Nýja-
Sjálandi og ávaxtabændur þar hafa
leitað til býflugnabænda um sam-
starf til að efla býflugnarækt.
Matvælaeftirlitsstofnun ESB,
EFSA, hefur falið Samtökum evr-
ópskra rannsóknastofnana að leita
að ástæðum fyrir hinum óútskýrða
býflugnadauða, sem nefndur
hefur verið „colony collapse dis-
order“. EFSA hefur veitt 100 þús-
und evrum í verkefnið. Það hófst
í janúar sl. og á að ljúka innan níu
mánaða. Jafnframt er fylgst vel
með öllum eftirlitsverkefnum með
fækkun býflugna í Evrópu.
Í ágúst á sl. ári lauk EFSA
bráðabirgðarannsókn á stöðu
hunangsframleiðslu í Evrópu.
Rannsóknin náði til 22ja landa
í álfunni, þar á meðal Sviss og
Noregs. Niðurstaðan leiddi í ljós
mikinn breytileika milli landanna
en fækkunin var á bilinu 7-50%
milli landanna. Hæst var hlutfallið
á Ítalíu, eða 40-50%.
Landsbygdens Folk
Slóvenar vara við fækk-
un býflugna í Evrópu