Bændablaðið - 05.11.2009, Page 21

22 Bændablaðið | fimmtudagur 5. nóvember 2009
Kæri lesandi.
Nú þegar vetrar og pestir ganga
yfir okkur landsfólkið er gott að
grípa til gamalla og góðra ráða til
þess að styrkja viðnám okkar móti
veikindum og koma þannig líka í
veg fyrir vosbúð og frekari rúm-
legu. Fyrir utan hollt mataræði og
mátulegan skammt af útiveru og
hreyfingu, hvíld og endurnæringu
ýmiss konar, þá er blóðberg ein
þeirra jurta sem hægt er að draga
fram og nýta okkur til heilinda og
styrkingar. En blóðberg hefur jú
lengi verið nýtt bæði til lækninga
og matargerðar.
Vex víða
Blóðberg er frekar fíngerð jurt,
með jarðlægum stönglum og fjólu-
bleikum, smáum blómum. Á latínu
gengur blóðbergið sem hér sprett-
ur undir heitinu Thymus praecox
ssp. Arcticus og er náskylt timían,
sem er jú þekkt sem innflutt krydd.
Björn Halldórsson í Sauðlauksdal
miðlar einnig nöfnunum blóðbjörg
og bráðbergi. Blóðbergið vex mjög
víða um allt land, bæði á melum,
í hlíðum og í þurru mólendi. Það
blómgast í júní til júlí en blómstr-
andi blóðbergsplöntur má einnig
finna seinna á sumrin og þá frekar
hærra upp til fjalla og lengra inn til
dala – fyrir þau sem huga á söfnun
næsta sumar.
Gott við kvefi
Það er talið sérlega gott að nýta sér
blóðberg við flensu eða kvefi, eink-
um og sér í lagi ef um er að ræða
lungnakvef, en líka við meltingar-
truflunum. Björn í Sauðlauksdal
skrifar um blóðbergið: „Seyði af
þessari jurt, sem te brúkað, er gott
við hósta, læknar ölsýki þeirra
manna, að morgni drukkið, sem
ofbrúkað höfðu vín að kvöldi. Það
sama örvar svita og er gott brjóst-
veikum mönnum.“
Það er hægt að gera eins konar
hóstasaft með blóðbergi í, en þá
er blóðbergsvöndur, það er greinar
með blöðum og blómum tekinn, og
lagður í vínanda (einhvern snafs)
og látinn liggja þar í nokkrar vikur.
Svo eru teknar reglulega ein og ein
skeið af legi þessum til lækninga.
Ljómandi í matargerð
Varla er hægt að finna aðra þá jurt
sem hentar betur í matargerð, enda
er blóðberg frábært krydd. Það er
auðvitað hvað þekktast sem krydd
á lambalærið eða í lambakjöts-
rétti yfirhöfuð, enda hvorutveggja
komið af heiðum ofan, lambið og
blóðbergið. Svo er blóðbergið líka
gott í alls kyns grænmetisrétti, til
dæmis í linsurétti, en líka í brauð-
bakstur. Svo er hægt að leggja það
á minnið fyrir sláturgerðina næsta
haust að blóðberg er mjög gott í
slátur.
Nýtist til húsahreinsunar og á
sængurföt
Fyrir þau sem eiga við það vanda-
mál að stríða, að flær plagi fólk eða
dýr, þá segir Björn í Sauðlauksdal
að gott sé að strá blóðbergi á gólf
eða reykja með því í húsinu eða
að vatn af því sé seytt (soðið upp
á því). Sennilega er þó skemmti-
legra að geta leyft sér að yrkja um
það ljóð eða teikna af blóðberginu
myndir, en ég sá einmitt að íslensk-
ur hönnuður hefur orðið fyrir þess-
um hughrifum og nýtir myndir af
blóðbergi á sængurfatasett. Það
er því ýmislegt sem má gera með
þessa ágætu jurt!

Reynitrén á Skriðu hin sprækustu
Sverrir Haraldsson, sem tengdur
er Skriðu í Hörgárdal, færði pistla-
höfundi Gróðurs og garðmenningar
þær ánægjulegu fréttir að reynitrén
á Skriðu eru sprelllifandi – þau
sem talin eru afkomendur meiðs-
ins helga, en um hann var fjallað í
síðasta pistli. Þótt trén séu nú flest
komin til ára sinna bera þau enn
ávöxt.
Blóðberg er frá-
bært flensumeðal
Nú er góður tími
til þess að byrja að gera jóla-
skreytingar úr jarðargróðrin-
um, kransa og annað slíkt. Sumt
af þessu er enn hægt að taka í
náttúrunni, eins og köngla og
greinar, en annað er hægt að
nálgast í verslunum. Svo er líka
gaman að útbúa jólaglaðning
fyrir vini og ættingja úr hráefni
náttúrunnar, til dæmis með því
að sauma fallega tepoka og setja
íslenskar jurtir í þá sem tíndar
voru í sumar. Svo er hægt að
nýta sér það til gjafa sem aðrir
hafa spunnið og útbúið, eins
og glæpasöguna Blóðberg eftir
Ævar Örn Jósepsson, blóðbergs-
sængurfatasett frá Lín design og
blóðbergste frá jurtatínslufólki
landsins.
Góðar aðventustundir, þegar
þar að kemur!
Blóðberg nýtist okkur frábærlega við kvefi og pestum en líka til húsahreinsunar og skrauts.
Kristín Þóra Kjartansdóttir
sagnfræðingur og garðyrkjunemi
kristinkj@gmx.net
Gróður og garðmenning
Hér sést allvel hversu víða um land
blóðberg vex! Kortið er tekið af vef-
síðunni floraislands.is.
Félag sauðfjárbænda í Dalasýslu
hóf fyrir nokkrum árum héraðs-
sýningahald fyrir lambhrúta að
loknum skoðunum í héraðinu á
haustin. Þetta er uppskeruhá-
tíð fjárbænda í héraðinu. Þessi
hátíð, sem hefur orðið umfangs-
meiri með hverju ári, er haldin á
mörkum sumars og vetrar, og var
að þessu sinni samfelld hátíð í tvo
daga. Áfram er héraðssýningin
snar þáttur í þessu hátíðar- og
sýningahaldi.
Þar sem sýslunni er enn skipt
í tvö sjúkdómasvæði var sýning-
in tvískipt en sunnarn girðingar
var hún föstudaginn 23. október
að Háafelli í Miðdölum en norðan
girðingar var sýningin 24. október
að Hróðnýjarstöðum í Laxárdal.
Verðlaunaveitingar vegna sýn-
inganna fóru síðan fram á sam-
komu síðdegis á laugardaginn í
reiðhöllinni í Búðardal þar sem
mikill mannfjöldi var saman kom-
inn til að taka þátt í margháttuðu
samkomuhaldi þar sem hæst bar
Íslandsmeistaramótið í rúningi
sauðfjár.
Til sýninga mættu samtals 94
lambhrútar, þar af 31 sunnar girð-
ingar og 63 norðan hennar. Þetta er
nokkru meiri þátttaka en á síðasta
ári. Gæði hrútahópsins sem þarna
mætti voru tvímælalaust verulega
meiri en þau hafa áður verið. Líkt
og áður hefur verið var hrútunum
skipað til keppni í þrem hópum. Í
hópi mislitra og ferhyrndra hrúta
voru sýndir 20 hrútar auk þess sem
nokkrir forystuhrútar spönguðu um
hópinn þar til viðbótar. Kollóttu
hrútarnir voru samtals 23 en hópur
hyrndu hrútanna taldi langflesta
gripi eða 51 lambhrút alls.
Í hópi mislitu hrútanna var röð
fimm efstu hrúta sem skipað var til
viðurkenningasæta þessi;
1. Lamb númer 40 í Ytri-Fagradal
á Skarðsströnd. Svartur og
hyrnd ur. Faðir lambsins Dökkvi
07-809, en móðir Hnýfilmóra
05-040.
2. Lamb númer 287 frá Geir mund-
arstöðum á Skarðsströnd. Svart-
ur og hyrndur. Faðir er Taktur
08-520 (sonur Bifurs 06-994),
en móðir Dimma 08-944 (dóttir
Þráðar 06-996).
3. Lamb númer 9577 á Vatni í
Haukadal. Grár og hyrndur.
Faðir Magni 07-100 (sonur
Kveiks 05-965, sem efstur stóð
á samskonar sýningu haustið
2007), en móðirin 08-641.
4. Lamb númer 30 í Hlíð í
Hörðudal. Svartur og hyrndur.
Faðir Þróttur 04-991, en móðir
05-237.
5. Lamb númer 321 í Lyngbrekku
á Fellsströnd. Svartur og hyrnd-
ur. Faðir Dökkvi 07-809, en
móðir 04-066.
Öll voru þessi hrútlömb prýði-
lega vel gerð og efstu hrútarnir
gríðarlega þéttholda og sterk ásetn-
ingslömb. Líkt og á sýningunni á
Snæfellsnesi viku áður var ljóst að
enginn sýningahópur hefur eflst
eins mikið að gæðum og mislitu
hrútarnir, þar sem stærtur hluti
hópsins eru allt úrvalslömb. Benda
má á að lömbin í öðru og þriðja
sæti eru gemlingslömb, sem er
aðeins eitt merki um góðar framfar-
ir í ræktuninni.
Hjá kollóttu lamhrútunum var
röð þeirra fimm hrúta sem skipað
var í viðurkenningarsætin þessi;
1. Lamb 38 á Svarfhóli í Laxárdal.
Faðir 08-509 (hrútur frá Melum
1 í Árneshreppi undan þeim
þekkta Fengi 06-407), en móðir
06-844 (af hyrndu fé, móðurfaðir
frá Snartarstöðum í Núpasveit).
2. Lamb númer 202 á Kjar laks völl-
um í Saurbæ. Faðir Ási 07-276
(frá Árbæ í Reyk hóla sveit) en
móðir 07-235.
3. Lamb númer 9036 á Sauðafelli í
Miðdölum. Faðir Shrek 05-817
en móðir 06-625 (dóttir Orms
02-933).
4. Lamb númer 5 á Dunki í Hörðu-
dal. Faðir Bogi 04-814 en móðir
05-618 (undan Hnokka 00-918)
5. Lamb númer 154 á Kjarlaks-
völl um í Saurbæ. Faðir Kamb ur
07-274 (frá Kambi í Reyk hóla-
sveit) en móðir 05-082.
Rétt er að nefna að mæður lamb-
anna á Kjarlaksvöllum eru skyldar
þannig að báðar eru sonardætur
Lára 00-303 frá Á, sem var feiki-
lega öflugur kynbótahrútur. Öll
þessi fimm framantöldu lömb eru
afbragðsgripir. Nr. 38 eru samarek-
inn og vel gerður vöðvaköggull,
lamb 202 er áberandi fitulítið en
mjög vel gert og hrútarnir í 3.-5.
sæti voru allir gríðarlega þroska-
miklir með góða gerð og mikla
vöðvafyllingu og allir eru þeir
hreinhvítir.
Eins og fram hefur komið taldi
hópur hyrndra, hvítra lamba lang-
flesta einstaklinga og þó að gæði
lambanna í hópunum, sem um
hefur verið fjallað, hafi verið mikil
voru þau samt sínu mest hjá þess-
um hópi og bestu einstaklingarnir
miklir glæsigripir. Þarna skipuðu
þessir gripir fimm efstu sætin;
1. Lamb númer 188 á Geir mund-
ar stöðum á Skarðsströnd. Faðir
Kveikur 05-965 en móðir Kúpa
02-318 (dóttir Snúðs 00-911).
2. Lamb númer 8 í Bæ í Mið döl-
um. Faðir Toppur 08-122 (und-
an Kroppi 05-993) en móðir
07-037 (dóttir Bramla 04-952).
3. Lamb númer 495 á Hallsstöðum
á Fellsströnd. Faðir Vorm
03-988 en móðir 04-402 (faðir
hennar Vodki 02-205).
4. Lamb númer 58 í Stóra-Vatns-
horni í Haukadal. Faðir Kveikur
05-965, en móðir 06-660.
5. Lamb númer 189 á Geirmund-
Héraðssýning lambhrúta
í Dalasýslu haustið 2009
Þessi lambhrútur frá Geirmundarstöðum á Skarðsströnd varð efstur í
flokki hyrndra, hvítra hrúta og jafnframt besti hrútur sýningarinnar.
Þessi lambhrútur frá Svarfhóli í Laxárdal varð efstur í flokki kollóttra,
hvítra hrúta.