Bændablaðið - 12.02.2009, Blaðsíða 18

18 Bændablaðið | fimmtudagur 12. febrúar 2009
Vinnufundur um DNA-ætternis-
greiningar á íslenska hestin-
um var haldinn 13. janúar sl. í
Bænda höllinni í Reykjavík. Fyrir
fundin um stóðu Bændasamtök
Íslands og var tilgangur fundarins
að finna bestu leiðir til að koma á
samvinnu milli rannsóknarstofa
milli landa og tryggja alþjóðlega
samræmingu niðurstaðna. Til
fundarins voru boðaðir fulltrúar
þeirra rannsóknarstofa sem eru
byrjaðar að skila inn gögnum í
WorldFeng, en ætlunin er síðan
að fleiri rannsóknarstofur komi
að verkefninu þegar tekist hefur
að ná betur utan um það.
Þátttakendur á fundinum í
Reykjavík voru fulltrúar frá rann-
sókn ar stofunum Prokaria (Matís) á
Íslandi, Tilraunastöð HÍ á Keldum,
SLU í Svíþjóð og Blod type-
laboratoriet for heste í Danmörku.
Jafn framt voru á fundinum Guð-
laug ur Antonsson hrossaræktarráðu-
nautur, Þorberg Þ. Þorbergsson,
þró unarstjóri WorldFengs og Jón
Baldur Lorange, forstöðumaður
tölvudeildar Bændasamtakanna,
sem stýrði fundinum. Að sögn Jóns
Baldurs tókst fundurinn vel og
ljóst að áhugi á viðfangsefninu var
mikill. Nokkrum málum var vísað
til ársfundar FEIF í Hamborg 27.
febrúar til 1. mars nk. til að fá fram
skoðun ræktunarleiðtoga aðild-
arlanda FEIF á ýmsum álitamálum
sem fræðimennirnir vöktu máls á.
Það verður síðan stefnt að öðrum
fundi þangað sem fulltrúar rann-
sóknarstofa í öðrum löndum verða
boðaðir, sem hafa áhuga á samstarfi
í samvinnu við aðildarfélag FEIF í
viðkomandi landi.
Kæri lesandi.
Mörgum hverjum þykir plantan
vallhumall kannski ekkert sér-
staklega merkileg og jafnvel frekar
lítilfjörleg þar sem hún rembist við
að lífga upp á rykuga vegkanta víð-
ast hvar um landið. En hreinan og
safamikinn vallhumalinn má líka
auðveldlega finna fjarri mengandi
bílaumferð og nýta á ýmsa vegu
okkur til ánægju og lækninga, enda
ein af okkar gömlu og góðu nytja-
jurtum.
Latneska heiti vallhumals er
Achillea millefolium. Samkvæmt
Grasnytjum Björns Halldórssonar
í Sauðlauksdal frá 1783 voru þó
önnur latnesk nöfn þessarar sömu
jurtar í gangi og allt önnur eins og
Tonacetum, Supercilium Veneris,
Syngenesia og Polygamia super-
flua en einnig Millefolium. En eins
og við vitum þá voru hér áður fyrr
oft í gangi mörg heiti yfir sömu
jurt, bæði hér á landi og erlendis,
allt þangað til samræming komst á
í þessum málum fyrir einum hundr-
að árum eða svo. Fyrir norskuna
gefur Björn upp heitið jordhumle,
á dönsku rællike og garbe og á
þýskri tungu telur hann upp heit-
in Tausendblatt og Schafsgarbe.
Eitthvað finnst manni íslenska heit-
ið vallhumall benda bæði til vaxt-
arstaðar, eða vallanna, og eins til
þess að jurtin hafi mögulega verið
notuð til ölgerðar – humlarnir.
Vallhumallinn er af körfublóma-
ætt enda vaxa hvít (og stundum
bleik) blómin saman í litlar körf-
ur, en körfurnar mynda svo marg-
ar saman blómsveip. Stöngullinn
og blöðin eru frekar dökkgræn,
með gráum blæ og loðin. Jurtin
öll verður um 10-30 sentimetrar á
hæð, vex um allt land í nánd við
byggð, gjarnan í þurru graslendi
eða sendnum jarðvegi og prýðir
þess vegna gjarnan vegkanta eins
og áður sagði. Vallhumall blómstr-
ar í júní og fram í júlí og gott að
safna jurtinni um það leyti sem hún
er í fullum blóma. Þegar vallhumli
er safnað er öll jurtin ofanjarð-
ar tekin, skorin með hnífi nálægt
jörðu. Hún er svo þurrkuð í vönd-
um sem hengdir hafa verið upp á
góðum stað og látnir hanga í um
tvær vikur. Þá eru þeir teknir niður
og fingrunum rennt eftir stöngl-
inum þannig að þurrkuð blöðin og
blómin detta af. Þau eru svo notuð
og líka geymd eða bara geymd og
svo notuð.
Sem kryddjurt nýtist vallhum-
allinn mjög vel. Það er feykilega
gott að nudda lambasteikina upp úr
þurrkaðri og mulinni jurtinni. Eins
er vallhumall ljómandi góð tejurt
og sem slík einnig lækningajurt,
enda er hún dregin fram á mínu
heimili þegar fólk er við það að fá
hálsbólgu. Vallhumallinn er bæði
þekkt og viðurkennd lækningajurt
og skilst mér að þónokkuð margar
rannsóknir hafi sýnt fram á jákvæð-
an áhrifamátt hennar á okkur fólkið.
Í Lítilli ritgjörð um nytsemi nokk-
urra íslenskra jurta eptir ýmsa höf-
unda sem Jón Jónsson garðyrkju-
maður safnaði saman og var gefin
út í höfuðstaðnum árið 1880 segir
svo um vallhumalinn: „Jurt þessi
styrkir, mýkir og dregur saman,
hún er uppleysandi og blóðhreins-
andi, bætir sinateygjur og stríðleika
í líkamanum; hún er því góð móti
alls konar blóðlátum, innantökum,
þvagteppu, uppþembingi, mat-
arólyst, hósta, gulu og alls konar
innvortis bólgu.“ Hér er mælt með
að drekka te af blöðum og blómstr-
um jurtarinnar þrisvar á dag. Auk
þess er því lýst hvernig gera megi
smyrsl af jurtinni: „Maður tekur af
blöðunum smásöxuðum 12 lóð, 24
lóð af nýju, ósöltuðu sauðasmjöri,
sýður þetta saman um stund, síðan
skal sía hið þunna frá, kreista vel úr
því og geyma síðan.“ Fram kemur
að smyrsl þetta eigi að vera sér-
staklega gott til þess að græða sár
og útbrot á hörundi.
Einhvern tímann gerði ég mér
þennan fína varasalva með því að
hita kókosolíu upp í svona 60 gráður
og setja mulinn vallhumal saman við.
Leyfði þessu svo að storkna í litlu
íláti. Þetta reyndist bara ljómandi vel
á varirnar og í raun furðulegt að ég
hafi ekki drifið í þessu aftur. En þá er
líka hægt að nýta sér þær jurtaafurðir
sem grasakonur landsins framleiða,
eins og kremin frá Villimey og fleiri
góðum. Í þeim leynist oftar en ekki
vallhumall.
Af þessum lýsingum getum við
helst lært að nýta okkur vallhum-
alinn enn betur og einnig að það,
sem virðist svo ómerkilegt í veg-
kantinum, leynir kannski örlítið á
sér!
Nytjajurtin vallhumall
Vallhumall hefur grætt mörg sárin. Hér sést hann í fullum skrúða.
Myndin sýnir útbreiðslu vallhumals á Íslandi árið 2008. Rauðu þríhyrning-
arnir tveir eru staðir þar sem vallhumallinn vex eingöngu í nánd við jarð-
hita.
Kristín Þóra Kjartansdóttir
sagnfræðingur og garðyrkjunemi
kristinkj@gmx.net
Gróður og garðmenning
Nú er góður tími
til þess að líta eftir gömlum
ráðum um ræktun. Í ritinu Atla,
sem Björn í Sauðlauksdal lét
upphaflega prenta í Hrappsey
árið 1780, og hefur verið
endurútgefið margoft eftir það,
segir frá þeim verkum sem
ganga þarf í allt eftir árstíðum.
Í stuttum kafla um Þorrann sem
nú er skrifar Björn: „Allt hvað
þú geymir af lifandi ávöxtum
innanhúss þarf nú meiri vöktun
en fyrri part vetrar og því meiri
sem á líður fram til sumarmála
að það skemmist ekki af frosti
eða hita, slaga eða ofþurrki.
Til að gjöra góðan sáðreit er
nú hænsnaskarn besti áburður,
sé það borið þriggja þumlunga
þykkt yfir hann og rigni þar
niður til sáðtímans að vori.“
Gangi ykkur vel með þetta
hvort tveggja!
Alþjóðlegt samstarf um DNA-ætternisgreiningar á íslenska hestinum
Á myndinni má sjá frá vinstri: Elin Sørensen frá Blodtypelaboratoriet for
Heste í Danmörku, Sigríður Hjörleifsdóttir og Alexandra M. Klonowski frá
Prokaria (Matís), Guðlaugur Antonsson, landsráðunautur í hrossarækt
(BÍ), Þorberg Þ. Þorbergsson, þróunarstjóri WorldFengs (BÍ), Jón Baldur
Lorange, verkefnisstjóri WorldFengs (BÍ), sem stýrði fundi, Magdalena
Hoveklint, Heimir Gunnarsson, Anna Sahlander og Lotta Hegardt Witt frá
Svenska Islandshästförbundet (SIF) í Svíþjóð og Vilhjálmur Svansson frá
Tilraunastöð Háskóla Íslands í meinafræði að Keldum. Á myndina vantar
Kristinn Ólafsson frá Prokaria (Matís) og Sofiu Mikko frá SLU en hún tók
þátt í fundinum í gegnum síma.
Bolli í Laufás
Valnefnd í Laufásprestakalli, Þingeyjarprófastsdæmi, ákvað á
fundi í byrjun febrúar síðastliðnum að leggja til að sr. Bolli Pétur
Bollason yrði skipaður sóknarprestur í Laufásprestakalli. Sex
umsækjendur voru um embættið.
Embættið veitist frá 1. mars næstkomandi. Biskup Íslands skipar í
embættið til fimm ára að fenginni umsögn valnefndar. Valnefnd er skip-
uð níu manns úr prestakallinu ásamt prófasti Þingeyjarprófastsdæmis.
Bolli Pétur Bollason lauk guðfræðiprófi frá Háskóla Íslands 2000.
Hann var vígður prestur til Seljaprestakalls 2002 og hefur þjónað þar
síðan.