Fréttablaðið - 02.02.2013, Blaðsíða 12

2. febrúar 2013 LAUGARDAGURSKOÐUN
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík Sími: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is og Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is HELGAREFNI: Sigríður Björg Tómasdóttir, ritstjórnarfulltrúi, sigridur@frettabladid.is
MENNING: Bergsteinn Sigurðsson bergsteinn@frettabladid.is DÆGURMÁL: Kjartan Guðmundsson kjartan@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Sigurður Elvar Þórólfsson seth@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og
í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
SPOTTIÐ
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
„… vissulega er það svo, að
smáþjóð verður að varast
það að ganga svo langt, að
hún geti ekki alltaf verið við
því búin að leggja mál sín undir
úrlausn alþjóðadómstóls, því að
sannleikurinn er sá, að smáþjóð á
ekki annars staðar frekar skjóls
að vænta heldur en hjá alþjóða-
samtökum og alþjóðastofnunum
af því hún hefur ekki valdið til
að fylgja eftir sínum ákvörðun-
um eins og stórveldin.“
Þessi málsgrein er úr ræðu
sem Ólafur Jóhannesson flutti
á Alþingi í nóvember 1960. Fjór-
um mánuðum síðar snerist hann
gegn samningi um lausn land-
helgismáls-
ins. Hann fól í
sér viðurkenn-
ingu Breta á
tólf mílunum,
tímabundnar
veiðiheimildir
þeim til handa
og að við frek-
ari útfærslu
yrði ágreiningur leystur fyrir
alþjóðadómstólnum.
Bjarni Benediktsson og
Morgun blaðið lýstu samningn-
um sem „stærsta stjórnmála-
sigri Íslendinga“. Stjórnar-
andstæðingar og Þjóðviljinn
notuðu hins vegar orð eins og
„svik“ og „landráð“. Þegar
kom að frekari útfærslu land-
helginnar áratug síðar kaus þjóð-
in þá flokka til valda sem lofuðu
að rifta samningnum við Breta
um dómstólaleiðina. Sumir töldu
það „þjóðarsigur“ þess tíma.
Spurningin er: Breytti sú
afstaða þjóðarinnar „sigur-
samningi“ í „svika samning“?
Tæpast. En þessi gamli
landhelgis samningur, rétt eins
og síðasti Icesave-samningurinn,
varpar ljósi á þann vanda sem
ríkisstjórnir standa andspænis
þegar meta þarf hvort verja á
hagsmuni Íslands með samning-
um eða eftir öðrum leiðum.
Frá „svikum“ til „þjóðarsigurs“
Hvorki íslensk stjórnvöld né íslenska þjóðin tóku ákvörð-un um að leggja ágreining-
inn um Icesave-skuldina fyrir
EFTA-dómstólinn; og Bretar ekki
heldur. Það gerði sjálfstæð eftirlits-
stofnun, ESA. En með því að hafna
samningnum í þjóðaratkvæða-
greiðslu máttu menn eigi að síður
gera sér grein fyrir að úrslit máls-
ins gætu ráðist þar.
Þeir sem forystu höfðu fyrir
því að hafna samningum viður-
kenndu hins vegar aldrei vald-
svið EFTA-dómstólsins. Viku fyrir
dóms uppkvaðninguna sagði forseti
Íslands að dómstóllinn væri eins og
lögfræðiskrifstofa sem gæfi ráðgef-
andi álit en réði ekki úrslitum máls.
Þegar dómurinn var fallinn taldi
forsetinn að hann hefði staðfest
mesta lýðræðissigur í sögu Evrópu.
Daginn sem dómurinn gekk
gagnrýndi Morgunblaðið utanríkis-
ráðherra harðlega í forystugrein
fyrir að hafa ekki andmælt því að
málið færi fyrir EFTA-dómstólinn.
Þar sagði „að fáir væru líklegir
til að hafa sagst vilja fara „dóm-
stólaleiðina“. Svo fráleitt þótti að
una þessum dómi að í fyrirsögn
stóð: „Reynt er vísvitandi að rugla
saman EFTA-dómstól og „dóm-
stólaleiðinni“.“ Næsta dag notaði
blaðið réttilega orðið „þjóðarsigur“
um niðurstöðu þess dómstóls sem
það sólarhring fyrr taldi að hefði
ekkert með málið að gera fremur
en önnur innanríkismál.
Rétt eins og Ólafur Jóhannesson
snerist gegn þeirri leið við lausn
landhelgisdeilunnar við Breta
1961, sem hann hafði sjálfur mælt
með, hafa margir þeirra sem í upp-
hafi lögðu á ráðin um samninga-
leið vegna Icesave-skulda Lands-
bankans snúist gegn henni á síðari
stigum.
Ísland valdi ekki EFTA-dómstólinn
Bæði þessi mál enduðu farsæl-lega. En þegar öllu er á botn-inn hvolft er ólíklegt að upp-
sögn landhelgissamningsins hafi
flýtt fullum yfirráðum yfir 200
mílna lögsögunni. Eins er óvíst
að vaxtakostnaður vegna síðasta
Icesave-samningsins hefði orðið
meiri en það óhagræði af lakari
viðskiptakjörum sem tveggja ára
óvissa hefur valdið.
Það er oft hyggilegt að semja.
En fyrri Icesave-samningarnir
eru gott dæmi um hitt. Formenn
stjórnar flokkanna voru svo rúnir
trausti eftir þá að þeir gátu ekki
einu sinni nýtt sér góða niðurstöðu
EFTA-dómstólsins til að bæta stöðu
sína.
Umræður um mál eins og þessi
eru jafn tilfinningaþrungnar nú og
fyrir hálfri öld. Munurinn er helst
sá að þá voru fleiri staðfastir í skoð-
unum. Nú eru þeir fleiri sem taka
afstöðu eftir sama lögmáli og han-
inn á burstinni.
Annað er að sú skoðun hefur feng-
ið fullt verð í búð reynslunnar, sem
Ólafur Jóhannesson hafði stundum
en Bjarni Benediktsson jafnan, að
Ísland ætti ávallt að vera reiðubúið
að leggja mál fyrir alþjóðadómstóla.
Smáþjóð ætti helst skjóls að vænta
hjá alþjóðastofnunum því hún hefði
ekki sama vald og stórveldin til að
fylgja málum sínum eftir.
Icesave-deilan átti rætur í
reglum um innri markað Evrópu-
sambandsins. En aðildin að honum
tryggði Íslandi aftur á móti réttar-
vernd EFTA-dómstólsins. Bretar
gátu því ekki neytt aflsmunar
nema skamma stund. Þetta er eitt
af þeim sjónarmiðum sem liggja
til grundvallar umsókn um fulla
aðild að Evrópusambandinu. Dóms-
niðurstaðan styrkir því ótvírætt
umsóknina.
Hvar er skjóls að vænta?
www.mundo.is
T
ímaritið virta og víðlesna The Economist birtir í nýjasta
tölublaði sínu heilmikla úttekt á nágrannaríkjum okkar
fjórum á Norðurlöndunum. Ísland er ekki með í úttekt-
inni. Á forsíðunni er birt mynd af úfnum víkingi með
fyrirsögninni „Næsta súpermódel“. Þar er augljóslega
vísað í norræna módelið, sem The Economist færir rök fyrir að
hafi skilað norrænu ríkjunum í fremstu röð og mörg önnur ríki
muni horfa til í vaxandi mæli.
Eru þetta ekki frábær tíðindi
fyrir ríkisstjórnina, sem verður
tíðrætt um norræna velferðar-
samfélagið og lýsti því yfir í
upphafi ferils síns að hún hygðist
horfa sérstaklega til grann-
ríkjanna við breytingar sínar á
íslenzku samfélagi?
Það verður að teljast hæpið.
The Economist lýsir nefnilega allt öðru norrænu módeli en því
sem ríkisstjórn Íslands vinnur eftir. Leiðarahöfundur blaðsins
gerir grín að bæði frönskum vinstrimönnum sem láta sig dreyma
um hina sósíalísku Skandinavíu og bandarískum íhaldsmönnum
sem saka Obama forseta um að ætla að breyta Bandaríkjunum í
Svíþjóð. Hvorugur hópurinn fylgist með tímanum, segir blaðið. Á
áttunda og níunda áratugnum voru norrænu ríkin vissulega ríki
hárra skatta og ríkisútgjalda, en það var módel sem virkaði ekki.
Norðurlandaríkin hafa breytt um kúrs – aðallega til hægri.
The Economist verður þannig tíðrætt um alls konar hugmyndir
sem hafa verið býsna fjarri þeirri „norrænu velferðarstjórn“ sem
hefur setið hér á landi síðustu fjögur ár. Þar á meðal eru umbætur
í velferðarþjónustunni sem byggjast á því að innleiða einka-
rekstur og samkeppni, til dæmis í rekstri sjúkrahúsa og grunn-
skóla. „Svo lengi sem almannaþjónustan virkar er þeim sama hver
lætur hana í té,“ segir The Economist. Alveg augljóst að blaða-
maðurinn spurði engan í VG eða Samfylkingunni.
Blaðinu finnst líka frábært hvað Norðurlandabúar eru hallir
undir frjálsa verzlun og nefnir að sænsk stjórnvöld reyndu ekki
að koma í veg fyrir að Saab færi á hausinn og þeim er sama þótt
kínverskir fjárfestar hafi keypt Volvo. Aftur er augljóst að Ísland
var ekki með í úttektinni.
Norræna módelið, eins og því er lýst í The Economist, er vissu-
lega frábært módel, nokkuð frjálst af kreddum bæði til vinstri og
hægri. Það byggist á öflugu atvinnulífi, sem stjórnvöld leggja sig
fram um að örva og skapa samkeppnishæf skilyrði. Öflug einka-
fyrirtæki sem eru ekki skattpínd úr hófi fram standa undir vel-
ferðarkerfi sem er sjálfbært til lengri tíma og þar af leiðandi ekki
of dýrt. Markaðsöflin eru nýtt í þágu almannaþjónustu og gera
opinbera geirann skilvirkari. Stjórnsýslan er opin og skilvirk og
stjórnmálamenn leggja sig fram um að ná samstöðu um stór mál.
Þetta er flott prógramm, sem stjórnmálaflokkar gætu lagt fyrir
kjósendur. Það eru hins vegar litlar líkur á að núverandi stjórnar-
flokkar geri það; til þess eru þeir of fastir í gamla norræna módel-
inu sem hefur gengið sér til húðar. Sú ríkisstjórn sem tileinkar sér
mikið af þeim umbótum sem nágrannaríkin hafa ráðizt í gæti hins
vegar staðið undir nafni sem norræn velferðarstjórn.
Í hverju felst norræna módelið?
Næsta norræna
velferðarstjórn
Ólafur Þ.
Stephensen
olafur@frettabladid.is