Prentarinn - 01.12.2001, Blaðsíða 20

Halldór Crönvold, aðstoðarframkvæmdastjóri ASÍ
Lög um fæOingar-
og foreldraonlof
Mikilvægar réttarbætur fyrir foreidra á vinnumarkaði
Nánari upplýsingar er
hægt að nálgast á
heimasíðunni
www.fbm.is sem hefur
tengingu á heimasíðu
Alþýðusambands íslands
www.asi.is en sambandið
hefur ákveðið að vera
helsta upplýsingaveita
um málefnið og fylgja
eftir breytingum sem
orðið hafa á lögunum.
Ný lög um fæðingar- og foreldraorlof voru samþykkt á Alþingi vorið
2000. Segja má að lögin feli í sér Qögur meginatriði eins og þau snúa
að foreldrum á almenna vinnumarkaðinum:
í fyrsta lagi er vinnuvernd þungaðra kvenna og kvenna sem eru með
börn á brjósti treyst til muna frá því sem áður var.
í öðru lagi var orðið við kröfum verkalýðshreyfingarinnar í mikil-
vægum atriðum hvað varðar lengd, mögulegan sveigjanleika og
greiðslur í fæðingarorlofi.
í þriðja lagi er öllum foreldrum tryggður réttur til töku foreldraor-
lofs, að viðbættu hefðbundnu fæðingarorlofi.
j íjórða lagi er síðan tekið á ýmsum réttindamálum er varða þungað-
ar konur og foreldra í fæðingar- og foreldraorlofi.
Lögin hafa að fullu tekið gildi ef frá er talið fæðingarorlof feðra sem
verður að fullu komið til framkvæmda 1. janúar 2003.
Hér á eftir verður gerð frekari grein fyrir hverjum þeirra þátta nýju
laganna sem nefndir voru hér að framan.
Réttindi þungaðra kvenna og kvenna með barn á
brjósti treyst
í lögum um fæðingar- og foreldraorlof er kveðið á um skyldur at-
vinnurekenda til að meta eða láta fara fram mat á mögulegum
áhættuþáttum varðandi vinnuaðstæður og skipulag vinnunnar með
tilliti til öryggis og heilbrigðis þungaðra starfsmanna og til að bregð-
ast við með viðeigandi hætti, eftir því sem þörf krefur. Sama gildir
um konur sem nýlega hafa alið börn eða eru með barn á brjósti. Við-
eigandi ráðstafanir geta falið í sér breytingar á vinnuaðstæðum eða
starfi, þar með talið á vinnutíma, eða tilflutning í annað starf verði
nauðsynlegum breytingum ekki komið við. í lögunum er skýrt kveð-
ið á um að slíkar ráðstafanir megi ekki leiða til skerðingar á launum
eða öðrum starfstengdum réttindum viðkomandi starfsmanns.
Verði hvorki komið vió breytingum á starfi eða tiiflutningi í annað
starf sem hæfir hinum þungaða starfsmanni, skal hann fá leyfi frá
störfum meðan öryggi hans og heilsa kreljast slíks. Samkvæmt lög-
unum öðlast viðkomandi þá rétt til greiðslu fæðingarorlofs sam-
kvæmt þeirn reglum sem um það gilda án þess að skerða rétt til
hefðbundins fæðingarorlofs.
Framkvæmd framangreindra ákvæða er nánar útfærð í reglugerð
sem félagsmálaráðherra hefur gefið út, nr. 931/2000.
Samkvæmt fæðingarorlofslögununt öðlast þungaðar konur, sem
eru óvinnufærar í meira en einn mánuð fyrir áætlaða fæðingu, rétt til
viðbótarfæðingarorlofs í allt að tvo mánuði.
Loks ber að geta þess að samkvæmt kjarasamningum eiga þung-
aðar konur rétt á nauðsynlegum fjarvistum án frádráttar á föstum
launum, þurfi slík skoðun að fara fram í vinnutíma.
| 20 ■ PRENTARINN
Lengra og sveigjanlegra fæðingarorlof
tengt tekjum
í fæðingar- og foreldraorlofslögum er komið til móts við kröfur
verkalýðshreyfingarinnar um lengingu fæðingarorlofsins, að greiðsl-
ur í fæðingarorlofi yrðu hækkaðar og tekjutengdar og að möguleikar
foreldra á sveigjanleika við töku orlofsins yrðu auknir til muna.
Kveðið er á um rétt til töku fæðingarorlofs vegna fæðingar,
frumættleiðingar eða töku bams í varanlegt fóstur að átta ára aldri.
Fæðingarorlofið verður 9 mánuðir þegar lögin em að fullu komin til
framkvæmda, 3 mánuðir bundnir móður, 3 mánuðir bundnir föður,
og þremur mánuðum geta foreldrar ráðstafað sín á milli að vild.
Fæðingarorlof feðra er nú einn mánuður. Það verður tveir mánuðir
frá 1. janúar 2002 og þrír mánuðir frá 1. janúar 2003.
Með þessu fyrirkomulagi fæðingarorlofs er stigið róttækt skref í
að jafna rétt foreldra til fæðingarorlofs og þá um leið barnanna til að
vera samvistum við báða foreldra sína á fyrsta æviskeiðinu. Urn leið
standa vonir til að þessi ráðstöfun leiði til jafnari stöðu og jafnari
möguleika kynjanna á vinnumarkaði. Körlum er gert mögulegt að
axla meiri ábyrgð á börnum og heimili og atvinnurekendur eiga síð-
ur að geta gengið að því vísu, eins og nú er, að konurnar beri jafnan
ábyrgð á og annist börnin en karlarnir taki yfirleitt starfið fram yfir
fj ölsky Iduábyrgðina.
Sveigjanleikinn er aukinn og gert er ráð fyrir því að foreldrar geta
tekið fæðingarorlofið í einu lagi eða í áföngum og/eða samhliða
skertu starfshlutfalli. Þessi sveigjanleiki og framkvæmd hans eru
bundin samþykki eða samkomulagi við atvinnurekanda. Fæðingaror-
lof má nýta allt til 18 mánaða aldurs barnsins og lengur ef um er að
ræða ættleiðingu eða varanlegt fóstur.
Greiðslur í fæðingarorlofi miðast við 80% af heildarlaunum síð-
ustu 12 rnánuði samfellt, sem lýkur tveim mánuðum fyrir upphafs-
dag fæðingarorlofs. Jafnframt er kveðið á um ákveðið lágmark
greiðslna í fæðingarorlofi. Greiðsla til foreldris sem hefur verið í
25-49% starfi er að lágmarki kr. 54.021 á mánuði og greiðsla til
foreldra í 50-100% starfi kr. 74.867.
Auk þess sem að framan greinir gilda sérreglur um greiðslur í
fæðingarorlofi til námsmanna, sjálfstætt starfandi og heimavinnandi.
Þá eru sérstök ákvæði unt fæðingarorlof vegna íjölburafæðinga,
fósturláta og andvana fæðinga og veikinda barns eða móður tengd
fæðingunni.
Síðast en ekki síst er mikilvægt að launafólk heldur áfram að
ávinna sér öll réttindi á vinnumarkaði meðan á orlofstökunni stend-
ur. Þannig mun fæðingarorlofssjóður t.d. greiða 6% mótframlag í líf-
eyrissjóð í fæðingarorlofi og hluta atvinnurekenda vegna viðbótarlíf-
eyrissparnaðar þar sem hann er til staðar.