Prentarinn - 01.12.2001, Blaðsíða 21

Halldór Grönvold, aðstoðarframkvæmdastjóri ASÍ
Réttur til foreldraorlofs
viðurkenndur
í fæðingar- og foreldraor-
lofslögum er kveðið á um rétt
foreldra til töku foreldraorlofs,
í allt að 13 vikur fyrir hvort
foreldri, vegna fæðingar,
frumættleiðingar eða töku
bams í varanlegt fóstur, að við-
bættu hefðbundnu fæðingaror-
lofi. Heimilt er að taka for-
eldraorlofið allt í einu lagi eða
í áföngum í samráði við at-
vinnurekanda. Foreldraorlofið
er hægt að taka allt til átta ára
aldurs barnsins.
Rétti til töku foreldraorlofs
fylgir ekki réttur til greiðslu úr
fæðingarorlofssjóði meðan á
orlofstökunni stendur.
Foreldraorlofið er alger nýj-
ung hér á landi en til grund-
vallar lá skylda stjórnvalda og
Alþingis til að lögleiða kjara-
samninga á Evrópuvísu og til-
skipun ESB þess efnis.
Tilskipunin um foreldraorlof
er árangur af starfi evrópskrar
verkalýðshreyfingar og samn-
inga um þetta efni á Evrópu-
vettvangi sem Alþýðusamband
íslands átti þátt í að gera á ár-
inu 1995.
í reynd verður sameiginlegur
réttur foreldra til orlofstöku
vegna fæðingar- og foreldraor-
lofsins þannig 15 mánuðir
vegna barns í stað 6 mánaða
nú. Af þeim tíma er með lög-
unum aðeins tryggður réttur til
greiðslu í 9 mánuði.
Rétturinn til foreldraorlofs
gildir vegna barna sem fædd
eru 1. janúar 1998 og síðar.
Bætt réttarstaða -
samræmd réttindi
Mikilvægur þáttur í nýjum
lögum um fæðingar- og for-
eldraorlof er að með þeim er
réttarstaða þungaðra kvenna og
foreldra í fæðingar- og for-
eldraorlofi að ýmsu leyti treyst
frá því sem nú er.
Gengið er út frá að foreldrar
í fæðingarorlofi haldi áfram að
ávinna sér ýmis réttindi sem
tengjast starfsaldri, s.s. veik-
inda-, orlofs- og uppsagnarrétt.
Sama gildir um lífeyrisréttindi.
Þá ávinnur foreldri sér rétt til
töku orlofs meðan á fæðingar-
og foreldraorlofi stendur, en þó
án réttar til greiðslu. Einnig er
vernd foreldra gegn uppsögn-
um tengdum töku fæðingar- og
foreldraorlofs treyst. Þannig er
atvinnurekanda nú skylt að
rökstyðja uppsögn skriflega.
Komi upp ágreiningur um
framkvæmd einstakra þátta
fæðingar- og foreldraorlofslag-
anna er hægt að kæra fram-
kvæmdina til úrskurðarnefndar
fæðingar- og foreldraorlofslag-
anna, sem vistuð er hjá félags-
málaráðuneytinu.
Auk þess sem að framan
segir er með lögunum komin
ein löggjöf fyrir alla foreldra á
vinnumarkaði. Með því er stig-
ið mikilvægt skref í því að
jafna réttindi foreldra og barna
þeirra óháð því hvort þeir
starfa á almennum vinnumark-
aði eða hjá hinu opinbera, eða
stéttarfélagsaðild.
Þann 12. nóvember sl. stóð Jafn-
réttisstofa fyrir ráðstefnu um fæð-
ingarorlofslögin og reynsluna af
framkvæmd þeirra. Kastljósunum
var einkum beint að fæðingaror-
lofinu sjálfu en síður að þeim
þætti er varðar réttindi þungaðra
kvenna og foreldraorlofið. Fram
kom að reynslan af framkvæmd
laganna væri almennt góð og, ef
eitthvað er, betri en reikna mátti
með. Þetta gildir sérstaklega um
það sem snýr að notkun feðra á
auknum rétti sínum til fæðingar-
orlofs.
Feður taka virkan þátt
A ráðstefnu Jafnréttisstofú var
sjónunum beint að reynslunni af
nýju fæðingarorlofslögunum og
þátttöku feðra sérstaklega. Fram
kom að fyrstu níu mánuði þessa
árs hafa á bilinu 80 og 85% feðra
nýtt sér rétt sinn til fæðingaror-
lofs. Þegar tekið er tillit til þess
fjölda barna sem ekki eru feðruð
og fleiri þátta sem útiloka þátt-
töku feðra í fæðingarorlofinu má
reikna með að þetta hlutfall sé
nær 90%. Þá er ekki tekið tillit til
þess fjölda sem kann að eiga eftir
að nýta rétt sinn, þar sem hægt er
að taka fæðingarorlof allt að 18
mánaða aldri barns.
Sveigjanleg orlofstaka
Sveigjanleikinn sem fæðingar-
orlofslögin heimila býður upp á
fjölmarga möguleika fyrir for-
eldra í fæðingarorlofi. Forsenda
þess að hann nýtist sem best er
þó sú að foreldrar skipuleggi, í
tæka tíð fyrir áætlaða fæðingu
bams, hvernig þau vilja nýta
þennan kost. Þá er samþykki at-
vinnurekanda forsenda sveigjan-
legrar fæðingarorlofstöku. Það er
PRENTARINN ■ 21
því mikilvægt að væntanlegir for-
eldrar og atvinnurekendur nái
samkomulagi um sveigjanlega or-
lofstöku og að atvinnurekendur
leitist við að mæta óskum starfs-
manna í þeim efnum. Ef vel tekst
til ætti möguleikinn á sveigjan-
legri fæðingarorlofstöku að mæta
hagsmunum beggja aðila. Reynsl-
an fyrstu mánuðina sýnir að for-
eldrar eru farnir að átta sig á
þeim tækifærum sem í sveigjan-
leikanum felast. Ekki er ástæða til
að ætla annað en að sú þróun
haldi áfram.
Lærum af reynslunni
Það er samdóma álit þeirra sem
vinna með nýju fæðingaror-
lofslögin að þau virka og að þótt
komið hafi upp ákveðin vand-
kvæði við framkvæmd þeirra hafi
þau verið með þeim hætti að
hæglega eigi að mega kippa þeim
í lag. Ýmist er um byrjunarörðug-
leika að ræða sem þegar eru að
baki eða tæknileg úrlausnarefni
sem taka þarf á með reglugerða-
breytingum. Þá er ljóst að jafn
róttækar breytingar og þær sem
lögin fela í sér þarfnast aðlögunar
og meiri kynningar áður þær
komast að fullu til framkvæmda.
Einnig er viðbúið að með meiri
reynslu komi í ljós ýmis atriði
varðandi lagasetninguna og við-
eigandi reglugerðir sem kalla á
úrbætur og lagfæringar.