Fjarðarpósturinn - 24.10.2013, Blaðsíða 7

www.fjardarposturinn.is 7 Fimmtudagur 24. október 2013
Sívertsens­húsið, Vesturgötu 6,
er elsta hús bæjarins og eitt af
sex sýningahúsum Byggðasafns
Hafnarfjarðar. Hin eru Pakk­
húsið, Beggubúð, Siggubær,
Bookless Bungalow og Góð­
templarahúsið. Sívertsens­húsið
hefur verið gert upp í uppruna­
lega mynd og er þar sýnt
hvernig yfirstéttarfjölskylda í
Hafnarfirði bjó í byrjun 19. ald
ar, auk þess sem varpað er ljósi
á merkilega sögu Bjarna
Sívertsens og fjölskyldu hans.
Hver var Bjarni
Sívertsen?
Saga þessi byrjar á bænum
Nesi í Selvogi fyrir réttum 250
árum en þá kom þar í heiminn
lítill drengur sem síðar hlaut
nafnið Bjarni en hann var sonur
hjónanna Sigurðar Péturssonar
og Járngerðar Hjartardóttur.
Við fæðingu barna velta menn
því oft fyrir sér hvað mun á
daga þeirra drífa á lífsleiðinni.
Á þessum tíma var barnadauði
tíður og því var alls óvíst að
Bjarni litli kæmist til manns.
Hann var sonur fátækra bænda
og því má segja að æfi hans hafi
í raun verið ákveðin fyrirfram.
Á 18. öld og reyndar á þeirri 19.
líka var það svo til óþekkt að
menn færðust á milli stétta enda
var það almennt viðurkennt að
hver stétt ætti aðeins að fást við
þau viðfangsefni sem henni
bæri. Bjarni var, eins og áður
segir, fátækur bóndasonur og
eðli málsins samkvæmt átti
hann að verða kotbóndi líkt og
faðir hans. Bjarni hlaut fábreytta
menntun í æsku eins og algengt
var með bændasyni á þessum
tíma og undir eðlilegum kring­
um stæðum hefði æviskeið hans
átt að verða keimlíkt ævi
venjulegs kotbónda. Hann hefði
átt að taka við búi foreldra
sinna, búa í torfkofa, kvænast
konu úr sömu stétt, eignast
fjölda barna sem fæst kæmust á
legg, deyja í týru af grútarlampa
úr hor eða elli um fimmtugt og
að lokum enda í týndri gröf við
einhverja litla sveitakirkju. En
sú varð nú ekki raunin og varð
æviskeið Bjarna alls ólíkt
þessari döpru lýsingu.
Klifrað upp
metorðastigann
Í ljóðinu Hótel jörð eftir
Tómas Guðmundsson er dvöl
okkar mannanna á jörðinni líst á
skemmtilegan hátt. Þar kemur
fram að sumir láta sér linda það
að lifa úti í horni óáreittir og
spaki r á meðan aðrir lenda í
stöðugri keppni um að koma sér
að og krækja sér í nógu þægilegt
sæti.
Þegar æviskeið Bjarna er
skoðað kemur í ljós að hann var
í þeim hópi sem sóttist eftir
meira í lífinu en því sem sjálf­
krafa kom og tilheyrði frekar
þeim sem hópi sem reyndi eftir
megni að krækja sér í þægilegt
sæti. Bjarni hóf ekki búskap
sjálfur heldur gerðist vinnu­
maður hjá Jóni Halldórssyni
lögréttumanni í Nesi og Rann­
veigu Filippusdóttur konu hans.
Þegar Bjarni hafði starfað um
hríð hjá Jóni og Rannveigu sem
vinnumaður gerðist hann ráðs­
maður þeirra og sá um rekstur
búsins. Seint á 18. öld gerðist
svo sá hörmulegi atburður að
Jón drukknaði í miklum flóðum
ofan Eyrarbakka, varð Rannveig
þá ekkja en Bjarni rak áfarm
búið fyrir hana. Skömmu síðar
eða árið 1783 kvæntist Bjarni
Rannveigu. Nokkur aldurs mun­
ur var á þeim hjónum, Bjarni
var þá um tvítugt en Rannveig
var orðin 39 ára. Eftir brúð­
kaupið hófu þau hjónin búskap
á Bjarnastöðum í Selvogi og
bjuggu þar allt til ársins 1794.
Bjarna hafði þarna tekist hið
ómögulega, það er að flytjast á
milli stétta. Hann var að vísu
enn bóndi en tilheyrði nú stétt
ríkra landeigenda í stað fátækra
leiguliða.
Spurningin sem menn spyrja
sig enn þann dag í dag er
hvernig fór hann að þessu, hvað
gerði hann, eða gerði hann ef til
vill ekkert? Var það kannski
Rann veig sem sá hvaða hæfi­
leik um Bjarni var búinn og
ákvað að nýta sér þá. Þá kemur
einn ig til greina að ástin hafi
einfaldlega kviknað og við­
skipta sjónamið engu skipt.
Þess um spurningum verður án
efa aldrei svarað til fullnustu en
niðurstaðan var sú að bæði
stóðu mun betur að vígi eftir en
áður og hver veit nema þau hafi
einnig verið hamingjusamari.
Bóndi verður
kaupmaður
Bjarni lét þó ekki hér við sitja
heldur hélt hann áfram í leit
sinni að betra sæti. Þegar hann
og Rannveig höfðu búið á
Bjarna stöðum í sex ár lét hann
næst til skarar skríða. Nú ætlaði
hann einum stalli ofar og vildi
gerast kaupmaður. Árið 1789
gerði hann samning við norska
lausakaupmenn, bræðurna Hans
og Frederik Ryland og gerðist
umboðsmaður þeirra. Sam­
kvæmt verslunarlögunum frá
1787 höfðu lausakaupmenn
frjáls an rétt til að stunda við­
skipti í landinu en utan kaup­
staðanna máttu þeir einungis
versla í fjórar vikur í hverri
höfn. Norsku bræðurnir, eins og
aðrir lausakaupmenn versluðu
hér einungis á sumrin en samn­
ingur þeirra við Bjarna gekk út
á það að á haustin fékk hann
þær afgangs vörur sem ekki
höfðu selst um sumarið til að
selja í umboðssölu yfir veturinn.
Skemmst er frá því að segja að
D. Chr. Petersen Eyrarbakka­
kaup maður kærði þessa verslun
landeigandans Bjarna fyrir
dönskum yfirvöldum og var
hún dæmd ólögleg og var
Bjarna gert að hætta henni.
Kæra Petersens er lýsandi fyrir
tíðar andann á þessum tíma.
Þarna erum við aftur komin að
kjarna málsins, menn tilheyrðu
ákveðinni stétt og samfélagið
ætlaðist til þess að menn héldu
sig þar.
Bjarni sætti sig ekki við þessi
málalok og ákvað vorið 1793 að
sigla til Kaupmannahafnar í
þeim tilgangi að verða sér úti
um verslunarréttindi og lán til
að geta hafið verslunarrekstur.
Óhætt er að segja að Bjarni hafi
verið réttur maður á réttum stað
því þetta sama ár voru verslunar­
húsin í Hafnarfirði tekin af
Sívertsens­húsið við Vesturgötu er elsta hús Hafnarfjarðar
Sívertsens-hátíð
Byggðasafns Hafnarfjarðar
Bjarni Sívertsen, faðir Hafnarfjarðar.
Í ár eru liðin 250 ár frá fæðingu Bjarna Sívertsen en
hann hefur oftar en ekki verið kallaður faðir
Hafnarfjarðar. Í tilefni af þessum tímamótum mun
Byggðasafn Hafnarfjarðar halda Sívertsens­hátíð
laugardaginn 26. október næstkomandi þar sem
varpað verður ljósi á merkilega sögu Bjarna Sívertsen
og lífið í Hafnarfirði um aldamótin 1900.