Fréttatíminn - 20.01.2012, Síða 38

38 bækur Helgin 20.-22. janúar 2012
 RitdómuR SíðaSta góðmennið
Einvígið eftir Arnald
Indriðason er eftirsóttasta
bókin á útsölu bókaversl-
ana Eymundssonar og
trónir fyrir vikið í efsta sæta
metsölulista vikunnar.
efSt á útSölunni
 RitdómuR öReigaRniR eftiR Steve Sem-SandbeRg
ö reigar í Lodz eftir Steve Sem-Sandberg kom út síðla árs hjá Uppheimum. Ísak Harðarson
þýðir verkið en það kom út í Svíþjóð 2009
og var verðlaunað þar enda hápunktur á
löngum ferli höfundarins. Þetta er vafa-
lítið ein af mikilvægustu skáldsögum sem
komu hér á markað á síðasta ári.
Ferill Sandberg er athyglisverður, hann
á að baki langan feril sem blaðamaður, rit-
stjóri og gagnrýnandi en hefur líka sett
saman fjölda skáldsagna. Afgreiðir hann
reyndar margar þeirra sem bernskuverk
en áhugi Sandberg hefur á síðustu árum
snúið að verkum sem eru í eðli sínu doku-
mentarismi. Þannig er Ravensbrück eftir
hann frá 2003 í senn hans túlkun á ævi-
þáttum Milenu Jesenskas blaðakonu og
þýðanda verka Kafka og um leið birting
á ýmsum heimildum um hana úr deiglu
mannlífs í mið-Evrópu á árunum frá 1910
til 1944, þegar hún deyr í Ravensbruck.
Þar í bland eru hennar eigin textar. Verkið
verður því margradda og stutt sögulegum
heimildum úr ýmsum áttum.
Öreigar í Lodz byggir á sama hátt á
sögulegum heimildum úr hinu stóra safni
gyðingahverfisins í Lodz sem í desember
1939 taldi 320 þúsund íbúa. Safnið er kró-
nika eins og þær tíðkuðust í hverfum gyð-
inga víða í Evrópu, gerðabók samfélags
sem var utan við hið borgaralega samfé-
lag annarra íbúa í borginni. Í Lodz töluðu
menn jöfnum höndum pólsku, þýsku og
jiddísku. Krónikan kom út í fimm bindum
með ítarlegum athugasemdum 2007.
Hvað gerðist í Lodz?
Yfirvöld gyðinga unnu skipulega með þjóð-
verjum að því að gera samfélag þar að sí-
virkri verksmiðju fyrir þýska herinn og
aðila honum tengda. Börn voru til dæmis
látin vinna í verksmiðjum, allir látnir vinna
við framleiðslu fyrir herinn, hinir óþörfu
fóru upp í lest... Höfuðið í þessari sam-
vinnu var Rumkowski, leiðtogi höfðingja
og auðmanna í ghettóinu. Hann var harð-
stjóri, einræðisherra, flókinn og bilaður
maður, hafði fíkn til barna en reisti þeim
samt skjól og var umhugað um velferð
þeirra. Samstarf hans eða þjónusta við
þýska herinn og síðar SS leiddi til þess að
Lodz varð millistöð fyrir júða víða að; Prag
og Berlín. Þar safnaðist herfang mikið en
sulturinn var viðvarandi ástand í borginni.
Sagan er breið og fylgir mörgum þráð-
um, tónninn er laus við alla tilfinningasemi
enda efnið þess eðlis að það talar beint til
lesanda í algeru miskunnarleysi. Bókina
verður maður að leggja frá sér reglulega
vegna ónota sem eru líkamleg. Hér er lýst
ægilegum afdrifum. Stríðið rústaði borgar-
menningu Evrópu sem þá hafði þróast í
nær þúsund ár. Sagan hefur í enskri þýð-
ingu valdið nokkrum deilum: Getur mað-
ur lýst helförinni sem vitnaði hana ekki á
eigin skinni? Á móti má spyrja hvort of-
sóknir gegn júðum á Spáni og síðar víðar
um Evrópu eigi að vera okkur lokuð bók,
útrýming armena eða palestínumanna nú
geti þeir einir tjáð sem upplifðu herförina.
Það segir sig sjálft.
Öreigar er magnað og miskunnarlaust
verk, höfundurinn þarf ekki að dreifa um
verk sitt fimmaurabröndurum til að halda
athygli, þvert á móti er alvara hans í sam-
ræmi við efnið, frásögnin hverfur víða inn
í persónulega upplifun, ljóðræna ofskynj-
un á hversdagslegum fyrirbærum. Sagan
tekur langan tíma í lestri og grimmdin
sem hún lýsir finnur lesandinn á sálartetr-
inu. Magnað verk.
Bækur
Páll Baldvin Baldvinsson
pbb@frettatiminn.is
Hvernig menningu
er rústað
Nótuútgáfan NÚ sendi frá sér í liðinni
viku gormbundið hefti sem geymir
íslensk lög sem komið hafa til álita í
Eurovision-keppninni. Heftið kallast
Gleðibankabókin, íslensk Eurovision-
sönglög , 1986-2011. Þetta er vönduð
útgáfa í umsjón Gylfa Garðarssonar.
Þar er texti hvers lags birtur með
hljómabókstöfum og gítargripum
en einnig með nótum af laglínu;
bæði enskir og íslenskir textar eru
birtir auk ítarupplýsinga um alla
aðstandendur myndbanda og framkomu á vettvangi. Bókin
er því besta yfirlitsrit sem hægt er að hugsa sér um þennan
merkilega kima í íslenskri menningarbaráttu. Bókin mun fást
í öllum betri bókaverslunum og hljóðfærabúðum en að auki er
hún seld beint á vef útgáfunnar, www.songbok.is -pbb
Gleðibankabókin
Hugur er eina tímaritið hér á landi sem helgað er heimspeki. Hefti ársins 2011 er
komið út. Þemað er Maður og náttúra. Björn Þorsteinsson ríður á vaðið með grein
sem kryfur samband manns og náttúru í félagi við kunna grein Páls Skúlasonar:
„Hugleiðingar við Öskju“. Eyja Margrét Brynjarsdóttir kafar djúpt ofan í eðli veru-
fræðinnar sjálfrar og spyr hvort aðferðir náttúru- eða tilraunavísinda eigi við innan
greinar innar. Svavar Hrafn Svavarsson skrifar ítarlega grein um þetta lögmál og
þær flóknu myndir sem siðfræði stóumanna tekur á sig. Róbert Jack ræðir í sinni
grein aðra vídd náttúruhugtaksins eins og það tengist mannlegu eðli í heimspeki fornaldar.
Síðasta þemagreinin er ávöxtur samstarfs Sigríðar Þorgeirsdóttur og Guðbjargar R.
Jóhannes dóttur þar sem þær ræða fegurð náttúrunnar og náttúrulega fegurð á áleitinn
hátt. Kristian Guttesen rekur garnirnar úr Sigríði Þorgeirsdóttur prófessor; Sygdommen
til Døden eftir Kierkegaard og „Was ist Metaphysik?“ eftir Heidegger birtast þýdd í heftinu,
ritgerð Heideggers er birt í heild sinni en ritsmíð Kierkegaard að hluta. Í grein sinni „Hugs-
andi manneskjur“, ræðir Ólafur Páll hvernig gagnrýnin hugsun og kennsla hennar getur ekki
aðeins snúist um óhlutbundnar reglur. Guðbjörg R. Jóhannesdóttir skrifar ritdóm um bók
hans, Náttúra, vald og verðmæti. Nokkrir aðrir ritdómar birtast einnig í heftinu. -pbb
Hugur, maður og náttúra

Síðasta góð-
mennið
A.J. Kazinski
Jón Hallur Stefánsson þýddi.
Bjartur, 2011.
Nú er mögulegt að fylgjast að hálfu með krimma-
skrifum norrænna höfunda gegnum þýðingar. Útgáfa
á sakamálasögum, krimmum, spennusögum – það er
afþreyingu og býsna öflugur þáttur í starfi nokkurra
forlaga hér á landi; JPV, Uppheima og Bjarts. Sumar
af þessum sögum rata á markaðinn í kiljum meðan
aðrar fá myndarlegri útgáfu. Þannig er um þessa
löggusögu sem er dönsk. Höfundarnir eru báðir
handritshöfundar en þeir Anders Rönnow Klarlund
og Jakob Weinreich skrifa undir nafninu Kazinski.
Síðasta góðmennið er þeirra fyrsta saga og þar er
ósamstætt par aðalpersónur sögunnar: Hann samn-
ingasérfræðingur í gíslatökum og hún stjarneðlis-
fræðingur, bæði komin úr löskuðum samböndum en
ná saman í alheimsþraut óskiljanlegra morða sem
þeim tekst í miðri sögu að ráða í, en lausn gátunnar
er fjarlæg og tekur á sig undir lokin, líkt og í krimma
Stjörnu Strindbergs, líki fantasíu. Í gernýtingu klisju-
safns krimmabókmenntanna verða menn að bera
á borð eitthvað nýtt og verða þá að teygja sig yfir í
furðusöguna eða fantasíu.
Síðasta góðmennið leitar víða fanga; Talmúð, setur
Bohr í Höfn og vinnan þar, ástandið í Höfn á loftlags-
ráðstefnu, fjarlægir staðir og þá einkum Feneyjar.
Allt í byggingu sögunnar ber þess vitni að hér eru
útpældir afþreyingarhöfundar á ferðinni, þó lokaþátt-
ur verksins á Ríkisspítalanum í Kaupmannahöfn sé
býsna langur hentar hann vel í korters spennukafla í
kvikmynd sem er vitaskuld í undirbúningi.
En hvers vegna að gefa svona bók út milli
harðra spjalda? Þetta er bara kiljubók og ofrausn
útgáfustjóra Bjarts að splæsa á hana dýrari um-
búðum fyrir neytendur – hefur örugglega skilað
sér í góðum lager í lok árs. Ekkert við þessa bók
kallar á slíkan umbúnað svo hún fer beint í af-
sláttarkassa og á bókamarkað. -pbb
Útpældir afþreyingar-
höfundar á ferð

öreigarnir í lodz
Steve Sem-Sandberg
Ísak Harðarson þýddi
Uppheimar, 585 blaðsíður, 2011.
Skáldsaga um afdrif gettósins í Lodz eftir sænskt sagnaskáld hreyfir við manni.
Steve Sem-Sand-
berg á að baki
langan feril sem
blaðamaður, rit-
stjóri og gagnrýn-
andi . Ljósmynd/ Pieter
ten Hoopen
... þó lokaþáttur verksins á Ríkisspítalanum
í Kaupmannahöfn sé býsna langur hentar-
hann vel í korters spennukafla í kvikmynd
sem er vitaskuld í undirbúningi.
Bókina verður
maður að leggja
frá sér reglulega
vegna ónota sem eru
líkamleg. Hér er lýst
ægilegum afdrifum.
Krabbamein, astmi, ofnæmi, exem,
treg blóðrás, blöðruhálskirtilsbólga,
parkinsonveiki, umgangspestir .......
Lúpínuseyðið
gæti hjálpað
www.lupinuseydi.is s. 517 0110
Lúpínuseyðið sem Ævar Jóhannesson gaf fólki
í rúma tvo áratugi gerði mörgum gott eins og
lesa má í æviminningum hans og á vefsíðunni
www.lupinuseydi.is. Hér verður ekkert fullyrt,
en það skaðar ekki að lesa sögurnar og meta
það sjálf hvort seyðið gæti gert ykkur gott.
Fæst í heilsubúðum