Læknablaðið - 15.05.1980, Blaðsíða 37

LÆKNABLADIÐ
123
tiltölulega einföldu greiningartæki, sem gefa
rétta greiningu í nær 100 °/o allra tilfella. Rétt
er að minnast [tess, að með fingurþreifingu
einni saman, næst til 50 % af öllum æxlum í
endaþarmi, og sé rectoscopið notað, næst til
yfir helmings allra æxla í ristli og endaparmi.
Hér er kannske ástæða til að minna á pað,
sem pví miður allt of oft skeður, að sjúklingar
eru sendir í ristilmyndatöku án pess að gerð
hafi verið fyrst þreifing og rectoscopi á þeim,
og pað sem verra er, negativ ristilmynd látin
nægja. Slíkt er auðvitað forkastanlegt og
margir röntgenlæknar hafa fyrir sið að neita
ristilmynd, ef umbeiðandi gerir ekki grein fyrir
þreifingu eða rectoscopi á beiðni sinni.
Nákvæm preifing á kvið og leit að blóði í
saur eru kannske of sjálfsögð atriði að fjöl-
yrða um nánar.
Þeir sjúkdómar sem mest líkjast krabba-
nteini í ristli og endaþarmi (differential diag-
nosis) eru kannske fremstir diverticolit,
Mb.Crohn, berklar, cancer ovarie og góðkynja
polypar i ristli. Fyrir utan góðar röntgenmynd-
ir af ristli, sem í flestum tilfellum gefa ákveðið
svar, eru selectivar angiografiur til hjálpar og
nú síðast colo-scopiur með biopsi.
Meðferð
Meðhöndlun á krabbameini í ristli og enda-
þarmi hefur lítið breyst frá pví fyrsta brott-
nám æxlis í þessum hluta líkamans var gert á
síðari hluta 18. aldar (6). Þó hafa komið til við-
bótar pessu stórbættir möguleikar svæfinga og
vökvagjafar ásamt þeim aðferðum tveim, sem
sennilega eiga eftir að ryðja sér all mjög til
rúms, þ.e. geislameðferð og lyfjameðferð (cy-
tostatica). 1 dag er því miður ekki mikils að
vænta af tveim síðast nefndu aðferðununt.
Hvað viðvíkur geislameðferð er mjög erf-
itt að ná því geislamagni sem nauðsynlegt er
án þess að valda stórtjóni á nærliggjandi
líffærum. Geislar hafa því verið notaðir mest
með góðum árangri strax fyrir aðgerð til
minnkunar á æxlum, til að gera þau skurðtæk
og eins til minnkunar á cancerfrumudreifingu í
eitlum. Einna athyglisverðast virðist þó vera
árangur Papillon í Frakklandi (9), en hann
hefur útbúið geislatæki með möguleika á
geislun beint á tumorsvæði í rectum, þar sem
saman fara allir kostir geislunar, þ.e. mjög
stórt geislamagn á mjög stuttu færi og með
mjög lítilli dreifingu, beint á sjálft æxlið.
Hvað viðvíkur lyfjameðferð (kemoterapev-
tika) er því miður mjög lítil reynsla enn sem
komið er á slíku. Af öllum þeim aragrúa lyfja,
sem flokkast geta undir cytostatica, hafa
aðeins sárafá verið reynd svo nokkru nemi í
baráttu við æxli í ristli og endaþarmi. Því
miður hefur árangur verið heldur lakur, en
mögulegt er, að seinna sé hægt að finna
einstök lyf eða samansetningar, sem góð hjálp
er í.
í þessu sambandi er kannske rétt að
minnast á þá grundvallarreglu að cytostati-
cagjöf við stóra tumormassa sé út í hött, þar
eð stærstur hluti frumnanna er í svokölluðum
hvílufasa og ómögulegt að ná til þeirra með
lyfagjöf. Svokölluð palliativ cytostatikagjöf
er þannig að flestra dómi algerlega út í hött.
Flestir eru sammála um að svokölluð adju-
vant-meðferð, þar sem ráðist er á mjög lítinn
tumormassa, nánast occulta tumora, sé forsvar-
anleg og vænlegust til árangurs.
í svo samanþjöppuðu efni sem þessu, er
ómögulegt að gera grein fyrir þeim skurð-
tæknilegu möguleikum, sem fyrir hendi eru,
hins vegar rétt að minnast á þá meginregiu, að
við æxli í ristli sé nauðsynlegt að gera stórar
brottnámsaðgerðir með miðhlutun (hemico-
lectomi) hægra og vinstra megin eftir staðsetn-
ingu æxlisins og segmental resection einungis í
sigmoideum, þar sem mögulegt'er að ná burt
stórum hluta ristilsins. Flestir eru sammála um
að gera eigi svo radikal aðgerð sem kostur er
með tilliti til eitla og fara eins langt niður að
rótum hengis og mögulegt er (6).
Við krabbamein í endaþarmi eru notaðar
tvær aðferðir víðast hvar, annars vegar sú
klassiska Miles-aðgerð, sem víðast hvar er
notuð (abdomino-pereneal resection) og hins
vegar svokölluð fremri resection (anterior
resection), og fer þetta eftir staðsetningu
æxlisins í endaþarmi. Yfirleitt höfum við ekki
reynt fremri resection, þegar vel hefur náðst
með fingri í æxli, þ.e.a.s. staðsetning neðan við
10 cm frá endaþarmsopi. Fleiri möguleikar eru
fyrir hendi, svo sem sacral excisio eða »pull
through« aðferðin, sem sparar hringvöðva og
eins eru möguleikar til electro-coagulationar,
sem við notum töluvert hér.
Fróunaraðgerðir er stundum nauðsynlegt
að gera, jafnvel þó meinvörp sáu finnanleg í
lifur, það virðast flestir höfundar sammála um,
að ef höfuðæxlið sé tekið burtu, gangi sjúk-
dómurinn miklu hægar fyrir sig á eftir og
jafnvel að sjúklingi líði betur. Að sjálfsögðu
verður einnig að gera fróunaraðgerðir með
stomi við ileus eða vegna holsára og höfum