Læknablaðið - 15.03.1981, Page 27

LÆK-NABLADID
79
Sjúkdómar vegna ertingar er þriðja atriðið,
sem hér er til umfjöllunar. Einstaklingar eru
mismunandi af guði gerðir til að standast pær
kröfur, sem lifnaðarhættir nútíma pjóðfélags
leggja þeim á herðar. Áður fyrr var líkamlegt
prek mikilvægt veganesti, en nú eru aðrir
eiginleikar kannski mikilvægari. En líkt og
þrekið og vöðvabygging er breytileg og fer að
einhverju leyti eftir erfðum, má einnig segja,
að viðkvæmni slímhúðarinnar í öndunarfærum
sé mjög breytileg og háð erfðaeiginleikum.
Sumir einstaklingar eru miklu viðkvæmari í
öndunarfærum en aðrir og pola ekki þá
ertingu frá umhverfinu, sem að öðru jöfnu er
talin eðlileg. Petta er kallað »hyperirritability«.
Ef áreiti er hins vegar nógu sterkt fá allir
einhver einkenni, hversu hraustir sem þeir
annars eru.
»Hvort grætur pú nú Skarphéðinn?«, sagði
Gunnar Lambason, pegar Skarphéðni súrnaði
í augum í brennunni á Bergpórshvoli.
Á fig. 3 er sýndur langskurður af berkju og
atriði, sem orsakað geta astma og berkju-
bólgu. Áhrifin á slímhúðina og slétta vöðva
berkjunnar eru annað hvort bein eða gegnum
ósjálfráða taugakerfið frá viðtækjum í slímhúð-
inni, sem flytja boð um ertingu til heilans og
svörun frá heilanum með vagustauginni til
bifháranna, slímkirtlanna og sléttu vöðvanna í
berkjunni. Auk ofnæmis koma par við sögu
bakteríu- og veirusýkingar, erting frá kem-
ískum efnum, ryk, hitabreytingar og lyf,
t.d. acetylcholin, histamin og lyf, sem hafa
slævandi áhrif á betaviðtæki sléttra vöðva
berkjanna.
Orsakir pess, að sumir einstaklingar eru
viðkvæmari í öndunarfærum en aðrir, eru
sjálfsagt margar og breytilegar eftir einstak-
lingum. Sjúklingar með dulinn astma eða væg
þrengsli í berkjunum þola oft litla ertingu og
má sýna fram á það með acetylcholin- eða
histaminþolprófum. Stundum er næmið aðeins
tímabundið, t.d. eftir bráða
berkjubólgu og lagast á
nokkrum vikum eftir að
einkenni berkjubólgunnar
hverfa. Sýnt hefur verið
fram á, að endotoxin frá
bakteríum gera betaviðtæki
sléttra vöðva í berkjunum
að nokkru ónæm fyrir ör-
vun. Petta bendir til þess, að
þáttur betaviðtækjanna sé
stór í sjúkdómnum hjá ast-
masjúklingum og einnig að
einkenni versni verulega
eða komi jafnvel fram í
fyrsta sinn, pegar lyf á borð
við Inderal (sem verka slæ-
vandi á betaviðtækin) eru
gefin. Parasympatiska ker-
fið eykur samdrátt í sléttum
vöðvum berkjanna og ey-
kur því á astmaeinkennin.
Stundum virðast áhrifa pa-
rasympatíska kerfisins gæta
óeðlilega mikið og það val-
da einkennunum. Kerfið,
sem stjórnar því, að slím-
Fig. 2. Ofnæmisvidbrögd af
flokki III (Arthus viðbrögd).
Immuncomplex I háræð með
tilheyrandi áhrifum á
complement og blóðflögur.
xxxx
Mast cell degranulation
Chemotactic f ECF-A
mediators [ ECF—(s)
Tissue damage
and repair
mediators
Vasoactive
mediators
Lysosomal
enzymes,
Heparin
‘Histamine
SRS-A
PAF
5-HT
Prostaglandins
Fig. 1. Ofnæmisviðbrögð af flokki I (bráðaofnæmi).