Dagblaðið Vísir - DV - 09.02.2007, Síða 19

DV Fréttir föstudagur 9. febrúar 2007 19
„Þetta mál hefur hvílt þungt á mér
í fjörutíu ár en nú get ég ekki þag-
að lengur. Umfjöllun DV um Breiðu-
víkurmálið gerði það að verkum að
minningarnar streymdu fram. Það
voru ekki bara ungir piltar sem upp-
lifðu að þeir sem áttu að aga þá eyði-
lögðu líf þeirra.“
Matthildur Hafsteinsdóttir er kona
á sextugsaldri sem hefur boðað mig
á sinn fund. Frá því DV kom út í síð-
ustu viku með frásögnum ungra pilta
sem dvöldu vestur í Breiðuvík við
skelfilegt ofbeldi, hefur hún vart get-
að sofið. Hún vill segja sína upplifun
af stúlknaheimilinu Bjargi, sem rekið
var af Hjálpræðishernum vestur á Sel-
tjarnarnesi í tvö og hálft ár. Því heimili
var lokað eftir að nokkrar stúlknanna
höfðu greint frá dvöl sinni þar. Þangað
var frænka Matthildar send frá Fær-
eyjum fjórtán ára að aldri og dvaldi
þar í eitt ár.
„Minningarnar um Marion frænku
mína hafa haldið fyrir mér vöku,“
segir Matthildur og hefur greinilega
undirbúið vel hverju hún vill koma á
framfæri.“Frásagnirnar af ofbeldinu
í Breiðuvík heltóku mig og ýfðu upp
sárar minningar. Við Marion vorum
systradætur. Mæður okkar voru fær-
eyskar, en móðir mín flutti ung til
Íslands ásamt annarri systur sinni.
Marion frænka mín var tveimur árum
yngri en ég, fædd síðla árs 1951. Við
sáumst fyrst þegar ég heimsótti fjöl-
skylduna í Þórshöfn í Færeyjum þeg-
ar ég var þrettán ára.“
Bjarg var fangelsi
Marion, þá tæplega ellefu ára,
dökkhærð með gneistandi brún augu,
sýndi stóru frænku sinni heimabæ
sinn. Í minningunni ber smitandi
hlátur hennar hæst.
„Marion var alltaf hlæjandi og lífs-
gleði hennar hafði áhrif á alla sem
voru nálægir. Hún var afskaplega
fjörug og hafði mikla útgeislun“ seg-
ir Matthildur. „Þegar ég var sextán ára
var ég komin í sambúð með Hinriki
Jóni Magnússyni, sem var eiginmað-
ur minn til dauðadags fyrir þremur
árum. Við bjuggum í agnarlitlu húsi
við Grettisgötu og þangað bárust mér
fregnir af því að Marion frænka mín
væri komin til dvalar á Bjargi. Skýr-
ingin sem mamma hennar hafði gefið
var sú að Marion væri óstýrilát og það
þyrfti að aga hana. Hún hefði valið
Bjarg, því það væri rekið á kristilegum
nótum, en Anna, mamma Marion,
starfaði með Frelsishernum í Fær-
eyjum. Marion hvorki reykti né drakk
eftir því sem ég best vissi og ég skildi
ekki hvers vegna mamma hennar
hefði sent hana til vistar á Bjargi.“
Matthildur taldi sig vel geta haft
litlu frænku sína hjá þeim Hinriki og
þau héldu á Skódanum sínum rak-
leiðis vestur á Seltjarnarnes til fundar
við frænkuna.
„Það fyrsta sem ég sagði við Hinrik
þegar við höfðum hringt bjöllunni var
að það væri engu líkara en við vær-
um að koma í fangelsi. Við heyrðum
hringl í lyklum enda voru stelpurn-
ar læstar inni. Lyklakippan var stór
og þung og sú sem opnaði því lengi
að finna rétta lykilinn. Andlitið sem
mætti okkur í dyrum Bjargs þennan
fyrsta dag var andlit hinnar norsku
Kröte, sem spurði með þjósti hverja
við vildum hitta. Bjarg var ekkert ann-
að en fangelsi. Marion fékk þó að
vera hjá okkur tvær eða þrjár helgar í
fyrstu, en svo breyttist viðhorfið í garð
fjölskyldunnar og okkur var meinað
að heyra í og hitta Marion... „
Stórt sár í sálinni
„Starfsstúlkurnar voru allar norsk-
ar, fyrir utan Auði Eir Vilhjálmsdótt-
ur, sem réði mestu um daglegt starf
Bjargs,“ segir Matthildur. „Ég man
alltaf fyrsta fund okkar Auðar Eirar.
Þá kom ég að heimsækja Marion og
ætlaði upp á herbergið hennar en
Auður Eir blokkeraði stigann upp og
sagði mér að fara inn í viðtalsherberg-
ið. Ég sá því aldrei herbergið henn-
ar Marion þetta ár sem hún dvaldi á
Bjargi. Þetta var ekki heimili. Þetta var
fangelsi. Þessi staður gerði stúlkurn-
ar ekki að betri manneskjum held-
ur eyðilagði líf þeirra flestra. Ég hef
hitt margar þeirra og það var ótrúlegt
að heyra frásagnir þeirra af lífinu á
Bjargi. Dvölin á Bjargi hefur skilið eft-
ir stórt sár í sálu þeirra.“
Marion gaf Matthildi engar skýr-
ingar á því hvers vegna hún hefði ver-
ið send að Bjargi, aðrar en þær að
mömmu hennar líkaði ekki við kær-
astann hennar. Hún hélt sannleikan-
um leyndum, þangað til hann varð
ekki lengur umflúinn. Marion var
barnshafandi.
„Mér fannst sérkennilegt hvað
Marion var í ljótum og víðum fötum,“
segir Matthildur. „Eftir að ég varð
eldri og þroskaðri, geri ég mér grein
fyrir hvers vegna hún sagði mér aldrei
að hún ætti von á barni.Hún hagaði
sér í raun eins og barn sem hefur ver-
ið misnotað; það þegir yfir verknaðin-
um.“
Um upphaf stúlknaheimilisins að
Bjargi segist séra Auði Eir Vilhjálms-
dóttur svo frá í ævisögu sinni, Sól-
in kemur alltaf upp á ný, sem Edda
Andrésdóttir skráði:
„...mér sem fleirum þótti vanta
hér skólaheimili fyrir stúlkur svo að
þær fengju tíma til að átta sig á því
sem hafði farið úrskeiðis í lífi þeirra,
þar sem þær kæmust inn í reglulegt
nám, tækju próf og héldu sína góðu
leið í lífinu, Ég var lögreglukona þegar
þetta var og þótti úrræðin sem þeim
stúlkum buðust ekki mikil en að þau
yrðu og gætu verið meiri.“
„Vond verk í nafni Drottins“
Matthildur getur ekki leynt andúð
sinni á séra Auði Eir og segir starfsem-
ina á Bjargi dæmi um vond verk, unn-
in í nafni Drottins.
„Ég söng með kirkjukórnum á
Flateyri um margra ára skeið og það
get ég sagt þér að það aðfangadags-
kvöld sem ég sá að það var séra Auður
Eir sem hafði verið fengin til að leysa
séra Lárus af, þá gekk ég út. Í minni
kirkju er ekki pláss fyrir hræsnara.
Þegar Marion fæddi son sinn haustið
1967 fóru mamma og systir hennar á
Fæðingardeildina og ætluðu að grípa
inn í líf þeirra. En þær komu of seint.
Móðir Marion hafði greinilega svipt
dóttur sína sjálfræði og falið Auði Eir
allt vald yfir henni.“
Í viðtalsbókinni við séra Auði Eir
Vilhjálmsdóttur er frásögnin á þessa
leið:
„...færeyska stúlkan sem rætt var
við í blaðinu (Þjóðviljanum 20. okt-
óber 1967) hafði reynst barnshaf-
andi þegar hún kom á skólaheimil-
ið. Var barn hennar flutt til Færeyja
eftir fæðingu í samráði við móður-
ömmu þess og barnaverndaryfir-
völd í Færeyjum. Í viðtalinu í Þjóð-
viljanum var lýst aðdraganda þess
að stúlkan kom á skólaheimilið og
dvölinni sem lauk með því að hún
“strauk“....“
„Hún strauk ekkert,“ segir Matt-
hildur. „Henni var rænt af mann-
inum mínum, Hinriki Jóni og vini
hans og komið fyrir á heimili Ragn-
ars Stefánssonar jarðskjálftafræðings
og foreldra hans á Sunnuvegi. Gísli
Gunnarsson, kennari við Austur-
bæjarskólann kenndi vinkonu einn-
ar stúlkunnar á Bjargi, sem sagði
honum frá aðstæðum og hann fór
að kanna þær. Síðar kom Gunnlaug-
ur Þórðarson, lögfræðingur að mál-
inu, en hann átti sæti í Barnavernd-
arráði.Það var staður þar sem fram
fór fangelsun og frelsissvipting ungl-
ingsstúlkna. Það var ekki eins og
þessar stúlkur væru einhver vand-
ræðabörn samfélagsins. Þær voru
bara of óstýrilátar fyrir foreldra sína,
sem vildu losna við þær.“
„Endalok heimilisins voru ekki
flókin; þau réðust einfaldlega af upp-
lognum sögum“, segir séra Auður Eir í
bókinni. „Við höfðum verið rænd til-
trúnni; við hefðum aldrei getað hald-
ið áfram og okkur hefði aldrei dottið
það í hug.“
Mörgum mun misbjóða
sannleikurinn
Marion sneri aftur að Bjargi eft-
ir fæðingu sonar síns. Gjörbreytt ung
stúlka að sögn Matthildar.
„Glaða stúlkan var horfin að ei-
lífu,“ segir Matthildur. „Þegar Bjargi
var lokað nokkrum vikum síðar eftir
að upp komst hvernig búið hafði ver-
ið að bjargarlausum unglingsstúlk-
unum fór Marion heim til Færeyja.
Henni hafði verið lofað að hún fengi
soninn þegar hún kæmi heim. Hann
sá hún aldrei. Marion varð eins og
skugginn af sjálfri sér. Hún kvaldist þá
stuttu ævi sem hún átti eftir, en hún
lést fertug að aldri úr krabbameini.
Eftir að nýfæddur sonurinn var tekinn
af henni hvarf lífslöngun hennar með
öllu. Það er ekki hægt að gera ljótari
hlut en þann að taka nýfætt barn af
móður. Það gerði kona sem er prest-
ur og rekur sérstaka Kvennakirkju.
Mig hryllir við þessu. Bjarg var ekki
stúlknaheimili. Það var fangelsi fyrir
saklaus börn. Þegar saga Bjargs verð-
ur gerð opinber – og þess er ekki langt
að bíða – mun mörgum misbjóða, því
get ég lofað.“
Ragnar Stefánsson jarðskjálftafræðingur:
Földu Marion
Meðan mál stúlknanna á Bjargi
voru rannsökuð var gripið til þess
ráðs að fela Marion Gray á stað
þar sem hennar yrði örugglega ekki
leitað. Ragnar skjálfti man vel eftir
þessari unglingsstúlku.
„Gísli Gunnarsson, sem var góð-
ur vinur minn bað mig og foreldra
mína að taka Marion að okkur tíma-
bundið,“ segir Ragnar Stefánsson,
prófessor við Háskólann á Akureyri,
betur þekktur sem Ragnar „skjálfti“
jarðskjálftafræðingur. „Gísli taldi af
ýmsum ástæðum best að Marion
væri á heimili þar sem hennar yrði
ekki leitað og hún gæti verið örugg
meðan mál hennar upplýstust bet-
ur. Gísli vissi að hún hafði ekki átt
góðar stundir á Bjargi.“
Ragnar segir Marion hafa dvalið
hjá sér og foreldrum sínum í nokk-
urn tíma.
„Ég kunni ágætlega við þessa
stúlku og ég átti ómögulegt með
að skilja hvers vegna hún var lok-
uð inni á stúlknaheimili. Hún kom
vel fyrir sjónir og það var gaman að
ræða við hana.“
Sagði hún þér frá syni sínum sem
hún fæddi og hafði verið tekinn af
henni?
„Nei, þessar fréttir koma mér
alveg að óvörum,“ segir Ragnar
og undrunin leynir sér ekki í rödd
hans. „Hún talaði að vísu mest við
móður mína, því við pabbi vor-
um í vinnu á daginn og það má vel
vera að hún hafi trúað mömmu fyr-
ir þessu. Okkur fannst öllum Mar-
ion vera indælisstúlka og var mjög
til friðs á heimili okkar. Mér fannst
Gísli vera að gera mjög góða hluti
því ég gat ekki séð nokkra ástæðu
fyrir því að hún væri vistuð á Bjargi.
Mér skildist að fjölskylda henn-
ar í Færeyjum væri afskaplega sið-
vönd og ástæða þess að þau hefðu
sent hana á Bjarg væri sú að hún
hefði ekki hagað sér nægilega vel
að þeirra mati. En þessi frétt um
að hún hafi verið barnshafandi
og eignast son hér á landi, skýrir
margt fyrir mér. Ég hafði spurnir af
Marion síðar og svo virðist sem hún
hafi orðið hálfgert rekald eftir lífs-
reynslu sína hér á Íslandi.“
Stefán Bjarnason, faðir Ragnars,
staðfestir að fjölskyldan hafi fallist
á að veita Marion húsaskjól og hún
hafi verið elskuleg stúlka.
„Ég vissi af fæðingu sonarins, en
man ekki hvort hún sagði mér sjálf
af henni eða einhver annar,“ segir
Stefán.
Aðspurður hvort Gunnlaugur
Þórðarson lögfræðingur hafi komið
á heimilið til að taka skýrslu af Mar-
ion segist Stefán muna eftir manni
sem kom á heimilið til að ræða við
hana.
„Hvort það var Gunnlaugur heit-
inn Þórðarson veit ég ekki, en Mar-
ion var nokkuð brugðið við komu
þessa manns. Hún fór að gráta því
hún taldi að verið væri að sækja sig
og flytja aftur á Bjarg. Umræddur
maður fullvissaði hana um að hann
væri þarna til að hjálpa henni og fór
mjög rólega að henni og talaði hlý-
lega við hana.“
Séra Auður Eir Vilhjálmsdóttir
var mest var áberandi í sambandi
við Bjargsmálið. Á henni stóðu öll
spjót þegar málið var rannsakað
og á hana er hart deilt í viðtölum
í DV í dag.
„Af hverju ertu að fara að skrifa
um þetta?“ spyr hún þegar haft var
samband við hana síðdegis í gær.
„Ég skal segja þér hvað ég vil segja.
Við settum þetta heimili á stofn.
Þetta var skólaheimili.“
Og fór þar fram einhver
kennsla?
„Þú hefur enga þekkingu á
þessu máli og hefur engan
rétt á að hringja í mig
og krefjast svara. Ég
nenni ekki að tala
um þetta... Ég nenni
þessu ekki lengur.“
Auður Eir segir
að vissulega hafi verið
mikið um þetta mál fjall-
að á sínum tíma, en segir:
„Mig langar ekkert inn í
þessa umræðu aftur. Þetta er
ekkert grín, ég ræddi þetta
á sínum tíma og vil ekki
ræða þetta frekar.“
Þegar vitn-
að er í
frásögn Marion Gray, sem birtist í
Þjóðviljanum 20. október 1967 og
varð í raun Bjargi að falli svarar
Auður:
„Þetta var alls ekki eins og Marion
lýsir þessu. Við settum þetta heim-
ili á stofn, þetta var skólaheimili.
Ég vil ekki tjá mig um þetta mál, ég
gerði það á sínum tíma frá morgni til
kvölds. Það getur vel verið að ég svari
öðrum á morgun um málið. Það er
langbest að lifa lífi sínu í sátt við góða
veðrið. Þú verður að finna þitt hjarta
og hvernig það slær,” sagði
prestur Kvenna-
kirkjunnar, séra
Auður Eir Vil-
hjálmsdóttir
og kvaddi.
valur@dv.is
Séra Auður Eir Vilhjálmsdóttir:
„Tala ekki um þetta“
Ragnar „skjálfti“ Stefáns-
son og foreldrar hans
skutu skjólshúsi yfir
Marion „Ég hafði spurnir af
henni síðar og svo virðist sem
hún hafi orðið hálfgert rekald
eftir lífsreynslu sína hér.“
Stúlknaheimilið Bjarg var
rekið af Hjálpræðishernum
vestur á Seltjarnarnesi í
tvö og hálft ár. Endalok þess
urðu tilefni mikillar fjöl-
miðlaumfjöllunar í lok
sjöunda áratugarins.
Bjarg var fangelsi
Vond verk unnin í nafni Drottins
Matthildur Hafsteinsdóttir segir
stúlkur sem dvöldu á bjargi hafa verið
beittar andlegu ofbeldi.
Sátt við veðrið „Það er
langbest að lifa lífi sínu í sátt
við góða veðrið,“ segir séra
auður eir Vilhjálmsdóttir.