Læknablaðið - 15.03.1983, Blaðsíða 8

66
LÆKNABLADID
2. INNGANGUR
2.1. Sjöundi og áttundi áratugur pessarar ald-
ar hafa einkennzt af mjög örri þróun á öllum
sviðum heilbrigðisþjónustu og þá ekki sízt
tækniþróun á sjúkrahúsum og heilbrigðisstofn-
unum. Þetta hefur komið fram í vaxandi
eftirspurn eftir heilbrigðisþjónustu almennt,
ásamt sívaxandi sérhæfingu og viðbúnaði til
lausnar á erfiðum læknisfræði- og tæknivanda-
málum. Með aukinni tölvunotkun innan lækn-
isfræði svo sem til grunnrannsókna, lækn-
isfræðilegrar stjórnunar og þekkingarsöfn-
unar, hefur þekkingarforðinn orðið svo gífur-
legur, að enginn fær hent reiður á nema litlum
hluta hans. Innan læknisfræðinnar hefur þró-
azt sérgrein, sem nefna mætti læknisfræðilega
gagnatækni (medical informations technique)
(1, 2, 3, 4), sem virðist vera nauðsynleg
forsenda þess, að nýttur verði einhver hluti
þeirrar þekkingar og upplýsingagagna, sem
tæknin hefur fært starfsliði heilbrigðisstofnana
í hendur. Eftirfarandi ritgerð fjallar um tak-
markaða notkun slíkrar upplýsingatækni til
rannsóknar á afmörkuðum vandamálum.
2.2. Jafnhliða ofangreindri þróun eða öllu
heldur í kjölfar hennar og vaxandi velmegunar
almennings verður kostnaður við heilbrigð-
isþjónustu og rekstur heilbrigðisstofnana
hverju þjóðfélagi þyngri baggi, alveg óháð
hagkerfi þess. Nýliðunar- og sérhæfingar-
þörfin verður sífellt meira vandamál og eru vart
eygjanlegar leiðir til lausnar, ekki einu sinni
þar sem iðnþróun er komin lengst.
Umræður beinast alls staðar æ meir að því
annars vegar, með hvaða ráðum þekkingar-
og upplýsingaforði verði skynsamlegar geymd-
ur og nýttur fyrir heilbrigðisþjónustuna, en
hins vegar hvernig megi nýta og nota á
hagkvæmastan hátt þá kosti, sem henni eru
gefnir á hverjum tíma.
Hér á íslandi höfum við ekki farið varhluta
af þessum umræðum, og nauðsynlegur hlut-
fallskostnaður okkar af heilbrigðisþjónustu og
rekstri heilbrigðisstofnana verður óhjákvæmi-
lega hár vegna smæðar þjóðfélags, sem að
öðru leyti er háþróað menningarlega og í
mjög örri tækniþróun (5, 6, 7).
2.3. Hinn mikli kostnaður, sem leiðir af
þróaðri og sérhæfðri heilbrigðisþjónustu, veld-
ur því, að hagræðing og áætlanagerð hljóta að
sitja mjög í fyrirrúmi og vera nauðsynlegar
forsendur fyrir skynsamlegum rekstri. Þessi
starfsemi þarf að vera skipuleg og grundvöllur
slíkra vinnubragða er nothæft upplýsingakerfi
(information system) innan heilbrigðisþjón-
ustunnar (3, 8).
Vegna mergðar upplýsinganna og fjölbreyti-
leika þeirra svo og margbreytileika og gildis
þeirra ákvarðana, sem taka þarf, verður að
beita aðferðum kerfisgreiningar (system ana-
lysis) við könnun á upplýsingakerfinu (9, 10, 11,
12, 13).
2.4. Rannsókn sú, sem hér er fjallað um,
beinist að kerfishluta innan stærra upplýsinga-
kerfis. Þessi hluti myndar í raun eigið upplýs-
ingakerfi, og við skipulagningu rannsókna á
því og athugun á niðurstöðum og notagildi
þeirra hefur á hverju einstöku sviði verið
reynt að líta hann þeim augum og nota
kerfisgreiningaraðferðir. Nokkrum grundvall-
arhugtökum um upplýsingakerfi munu því
gerð skil í 3. kafla.
2.5. Á því tímabili, sem grunnur þessarar
rannsóknar var lagður, 1966—1973, hafa um-
ræður mjög snúist um gagnasöfnun og nýt-
ingu, áætlanir og forspár innan heilbrigðiskerf-
isins (14, 15, 16, 17, 18, 19, 20).
Talsverðar breytingar hafa orðið á almennri
afstöðu og kröfugerðum til heilbrigðiskerfisins
á þessu tímabili, vegna aukinnar upplýsinga-
starfsemi fjölmiðla og sérfróðra aðila um
markmið, kostnað og framboð heilbrigðisþjón-
ustu. Um það leyti er þessi rannsókn hófst, var
óvíða fengin umtalsverð reynsla á tölvuúr-
vinnslu skráningargagna röntgendeilda, en mik-
ið hefur verið birt um þau efni síðan (10, 11, 21,
22, 23, 24). Á svipaðan hátt hefur umræða
innanlands beinzt æ meir að þætti, sem frá
upphafi var ein grundvallarhugmynd skrán-
ingarkerfis Röntgendeildar Borgarspítalans.
Er hér átt við einstaklingsbundið einkennis-
kerfi, á grunni fæðingarnúmers, með síðari
gagnatengingar innan heilbrigðiskerfisins í
huga (18, 20, 25, 26, 27, 28). Þetta rit er þannig
einungis einn þáttur í skjalfestingu innlendrar
reynslu, með gögnum og upplýsingum um
þýðingarmikinn og kostnaðarsaman þátt í
heilbrigðisþjónustunni, rekstur röntgenrann-
sóknadeildar.