Læknablaðið - 15.03.1983, Blaðsíða 25

LÆKNABLADID
79
að sumir höfundar áranna 1920-1950 gera ráð
fyrir, að beita megi sjálfvirkni og vélaaðstoð
við notkun lyklanna. Eftir 1950 er tölvuvinnsla
á þessu sviði ýmist á næsta leiti eða orðin
staðreynd að einhverju leyti, og gætir þess í
kerfisgerðum, sem falla þá flestar mjög að
tveim aðalgerðum í uþþbyggingu, sem nánar
verður gerð grein fyrir hér á eftir.
6.3. Tilgangur og gildi kerfisbundinnar skrán-
ingar rannsóknarniðurstöðu eða röntgengrein-
ingar geta verið margþætt:
1) Samantekt rannsóknarniðurstöðunnar í eitt
eða fá vel skilgreind atriðisorð.
2) Geymsla skilgreindrar vitneskju í saman-
þjöþþuðu og auðveldu formi vegna saman-
burðar við síðari rannsóknir.
3) Söfnun, flokkun og geymsla rannsóknar-
niðurstaðna vegna kennslu, vísindastarfa
eða ýmissa skýrslugerða.
Fræðilega eru engir erfiðleikar á að gera lykil
yfir allar framkvæmanlegar röntgenrannsókn-
ir, ásamt þeirri sérhæfingu, sem þar kynni að
koma til greina.'
Gallalaus lykill af því tagi yrði að taka tillit
til allra hugsanlegra tilvika og myndi verða
svo umfangsmikill, að raunhæf not yrðu mjög
takmörkuð.
Þyrfti því að finna lykil, er væri nothæfur
»meðalvegur«, sem krefðist talsverðra tilslak-
ana frá fræðilega fullkominni (ideal) lausn. Eins
og skýrt verður frá hér á eftir, reyndust þær
skorður, sem skráningarkerfi voru settar, með
þetta markmið í huga, meira en nægilega
rúmar.
6.4. Þegar gert var kerfi skráningar rannsókna
og greiningarlykill (diagnostic code) fyrir
Röntgendeild Borgarsþítalans á árinu 1965,
lágu fremur fáar skjalfestar uþþlýsingar fyrir
um gerð og nothæfni slíkra kerfa í sambandi
við tölvuvinnslu.
Ég þekkti vel skráningarlykla þá, sem notað-
ir höfðu verið í Svíþjóð og að einhverju leyti
einnig annars staðar á Norðurlöndum um
áratugaskeið, og voru byggðir á bókstafs-
skammstöfun á nafni rannsóknar og sams
konar skammstöfun á tiltölulega fáum grein-
ingum og rannsóknarniðurstöðum.
Þessir lyklar, sem höfða bæði til rann-
sóknarsvæðis og niðurstöðu, henta vel til
skráningar og skýrslugerðar um smærri ein-
ingar, enn fremur til einkenningar í skjala-
geymslu, en eru óhentugir til ýmissa tenginga
og virtist mér, að þeir myndu óbreyttir illa henta
í vélaunnið skráningarkerfi, þar sem loka-
markiðværitölvugeymdirgreiningarlyklarfyrir
rannsóknaraðferðir og niðurstöður.
Á árunum 1959-1962 hafði ég unnið nokkuð
að athugun röntgengreiningarlykla, sem á
þáverandi stigi vélaúrvinnslu skýrslugagna og
athuganna á tölvugeymdu skráningarkerfi
mættu betur henta en bókstafakerfið sænska.
Leitin beindist að kerfi, sem gæti sameinað
skráningu rannsóknarinnar (líffæri + líffæris-
hluti/rannsóknaraðferð), og niðurstöður (lýs-
ing/sjúkdómsgreining). Skoðaðir voru lyklar,
sem ég gat þá aflað mér gagna um (34, 67, 68).
Sú athugun leiddi í ljós, að nánast myndi verða
ókleift að sameina þessa þætti alla í rökrétt,
skynsamlegt og nothæft kerfi.
Niðurstaðan varð samning skráningarkerfis,
sem að verulegu leyti tók mið af venzlatengdri
(»stigveldislegri«, hierarkiskri) flokkunarað-
ferð rannsóknanna, m.a. eftir hugmynd frá
Brolin (1965, persónul. uppl.), og með hliðsjón
af greiningarlykli American College of Radio-
iogists (A.C.R.) (67).
Greiningarlyklar til flokkunar mismunandi
líffærakerfa, og raunar annarra kerfa geta
verið með tvennu móti; annars vegar einfaldur
tegunda- eða atriðalisti, þar sem einingum eru
gefin nöfn og raðað saman í talnaröð, og hver
tala hefur sína skilgreiningu (einása — mono-
axial coding). Hins vegar eru þeir lyklar, sem
nefna má venzlatengda (hierarchic), þar sem
raunverulega er um undirflokkunargreiningu
6.4.1. Dæmi um venzlatengda (hierarkiska) skrán-
ingu röntgenrannsókna. (Grunntölur teknar úr »mo-
noaxial« kerfi Gould's og Morgan’s (51).