Læknablaðið - 15.10.1987, Blaðsíða 20

324
LÆKNABLAÐIÐ
óþæginda. Munur milli fyrri og síðari helmings
tímabilsins hvað varðar fyrri notkun
getnaðarvarnataflna var ekki marktækur. Af
þeim 3.398 konum þar sem upplýsingar fengust
um notkun getnaðarvarna, urðu 345 (10,2%)
þungaðar er þær tóku »pilluhvíld«. Þetta hlutfall
var hæst á árinu 1984 eða 12%, en þá fengust
upplýsingar um notkun getnaðarvarna hjá öllum
konum, sem fóru í fóstureyðingu. Mun fleiri
konur urðu þungaðar í »pilluhvíld« á síðari
helmingi rannsóknartímabilsins en þeim fyrri(oc2,
2.1 = 6.8, p<0,01).
Af konum sem urðu þungaðar með lykkju, voru
upplýsingar um tegund lykkju aðeins tiltækar hjá
43,8%. Lykkju með koparvafningi höfðu 75,8%,
22,1% Lippes lykkju, ein Progestasert lykkju og
ein hafði haft Dalkon skjöld. Hjá 181 konu
fengust upplýsingar um hve lengi lykkjan hafði
verið í leginu og hafði 61 (33,7%) orðið þunguð
innan árs frá uppsetningu lykkjunnar. I 110
tilvikum (60,8%) varð þungun 1-3 árum eftir að
þær fengu lykkjuna, en 10 konur (5,5%) höfðu
notað sömu lykkju lengur. Ein þeirra hafði haft
sömu lykkju (Lippes loop) í 16 ár áður en hún
brást. í fjórum tilvikum hafði lykkjan verið sett
upp eftir að þungun átti sér stað.
Upplýsingar um staðsetningu og afdrif
lykkjunnar fengust hjá 200 konum. í Vi tilvika
virtist lykkjan hafa verið rétt staðsett í leginu. Hjá
hinum var lykkjan annaðhvort laus í leghálsi eða
fannst ekki við aðgerð, röntgenmyndatöku eða
ómskoðun. Hjá fjórum konum hafði lykkjan
stungist inn í kviðarhol og hjá þrem var hún föst
í legveggnum.
UMRÆÐA
Notkun getnaðarvarna er verulega ábótavant
meðal kvenna, sem leita á Landspítalann í
fóstureyðingu, enda þótt smám saman hafi miðað
í rétta átt. Á árunum 1966-67 notuðu aðeins
17,1% kvennanna getnaðarvarnir (3), en í þessari
athugun hafði hlutfallið hækkað í 27% árið 1977
og 38% árið 1984. Þetta er lægra hlutfall en lýst
hefur verið erlendis (4, 5). Nýleg bandarísk
athugun sýndi að aðeins 23% höfðu ekki notað
getnaðarvarnir, en hinsvegar tengdust 22%
þungana rangri eða slitróttri notkun
getnaðarvarnapillunnar (5). Um 27% bandarísku
kvennanna höfðu notað hettu, oftast rangt eða
óreglulega. Mun færri íslenskar konur treysta á
þá getnaðarvörn. Á Landspítalanum var hlutfall
kvenna, sem notuðu áreiðanlegustu
getnaðarvarnirnar, pilluna og lykkju, nær óbreytt
á átta ára tímabili, en ívið fleiri notuðu smokka
og útreikning öruggs tíma á síðari hluta
tímabilsins.
Almennari notkun öruggra getnaðarvarna gæti
leitt til fækkunar fóstureyðinga um allt að 70%
eftir því hvaða aðferðir eru notaðar (6). Konur,
sem fara í fóstureyðingu eru hins vegar hópur,
sem oft á erfitt með að nota getnaðarvarnir af
ýmsum orsökum (4, 6). Margar konur í þessari
athugun höfðu reynt að nota
getnaðarvarnatöflur, en þolað þær illa og hætt
notkun þeirra. Þá vakti athygli að 13 konum
hafði verið sagt af lækni að getnaðarvörn væri
óþörf vegna skaddaðra eggjaleiðara. Samkvæmt
nýlegri athugun er vitað að tíðni
ófrjósemisaðgerða sem bregðast er ekki meiri hér
á Iandi en erlendis (7).
Tengsl voru milli minni notkunar getnaðarvarna
og þess að kona kom seint í fóstureyðingu, en
meðgöngulengd við aðgerð var almennt óháð
hjúskaparstétt, aldri eða fyrri barneignum. Þetta
er samhljóða niðurstöðum erlendra rannsókna (8,
9). Tilhneigingar gætti þó í þá átt að þær, sem
fóru í aðgerð eftir 11 vikur, væru oftar einhleypar
og barnlausar. Hjá þeim konum, sem ekki notuðu
getnaðarvarnir, var meðalaldur einu og hálfu ári
lægri en meðalaldur alls hópsins. Á síðasta árinu
sóttu fleiri konur með barn á framfæri en áður
seint um fóstureyðingu.
Hjá 8-12% kvennanna varð þungun í svokallaðri
»pilluhvíld«. Á síðasta rannsóknarárinu mátti
rekja 20% fóstureyðinganna til »pilluhvíldar« og
slitróttrar notkunar getnaðarvarnapillunnar.
»Pilluhvíldin« er tilbúið vandamál, sem ekki á sér
neina líffræðilega eða lyfjafræðilega stoð (10,
11), en má sennilega rekja til ráðgjafar frá
læknum. Erfiðlega hefur gengið að útrýma þeirri
trú meðal íslenskra kvenna og jafnvel lækna, að
reglulegar, t.d. árlegar, »hvíldir« frá töku
taflnanna séu nauðsynlegar til að
hormónajafnvægi líkamans raskist ekki. Engar
rannsóknaniðurstöður er þó hægt að finna, sem
sýnt hafa nauðsyn þess að hlé sé gert á
pillutökunni af og til (10-13). Shearman (14) og
Whitelaw et al (15) lýstu tíðateppu eftir töku
getnaðarvarnapillunnar, en Golditch (16) gat ekki
fundið að tíðateppa eftir töku taflnanna hefði
neina fylgni við líkamsburði, óeðlilega
innkirtlastarfsemi eða tímalengd töflutökunnar.
Hins vegar var fylgni við fyrri sögu um
óreglulegar blæðingar og við brottfall
frátaksblæðinga. Golditch taldi tíðni tíðateppu
eftir getnaðarvarnapilluna vera 2,2/1.000 meðal