Læknablaðið - 15.02.1988, Blaðsíða 11

LÆKNABLAÐIÐ
39
sjúkdómurinn er auðlæknanlegur á því stigi.
Flestar þeirra kvenna sem greinast með
sjúkdóminn á þessu stigi eru ungar (78% voru
25-44 ára árin 1975-86). Kirtilkrabbamein og
blandæxli eru hins vegar erfið í greiningu með
venjulegu frumustroki. Það getur byggst á
staðsetningu þessara æxla hátt uppi í leghálsinum
(8). Hugsanlega má ná til þeirra með betri tækni
við frumustrokstöku (burstasýni) (9).
Greinileg aukning varð í forstigum
leghálskrabbameins og þá aðallega í konum 20-44
ára. Frá 1966-70 var aukningin einna mest í
aldurshópnum 20-24 ára, sem er undir neðri
aldursmörkum skoðunaraldurs. Meðalaldur
kvenna með leghálskrabbamein lækkaði á sama
tíma. Á tímabilinu 1975-86 voru um 50%
greindra kvenna 44 ára og yngri, en 28% á
tímabilinu 1955-63. Ekki er óeðlilegt að ætla að
orsakir þessarar þróunar megi að hulta rekja til
breytinga á faraldsfræðilegum orsakavöldum
þessara krabbameina. Undanfarin ár hafa
rannsóknir bent til mögulegra tengsla HPV-veira
(Human Papilloma Virus) og leghálskrabbameins
og forstigsbreytinga þess (10-13). Sumar þessara
veira valda einnig góðkynja kynfæravörtum
(condylomata acuminata), en þeim virðist hafa
fjölgað ört hin síðari ár (11, 12). Sú aukning getur
að hluta tengst breyttri kynlífshegðan karla og
kvenna (14, 15).
Á tímabilinu 1975-86 höfðu 23 konur af 164
(14%) eðlilegt frumusýni innan þriggja ára fyrir
greiningu sjúkdómsins. Af þessum voru fimm
konur á stigi I B til III B sem höfðu verið
skoðaðar þrem til tíu mánuðum fyrir
sjúkdómsgreiningu. Greiningu þessara kvenna
hefur getað seinkað vegna þess falska öryggis sem
eðlilegt frumusýni gaf viðkomandi
skoðunarlækni. Talið er að um 10%
leghálskrabbameina á stigi I B og hærra gefi
eðlileg frumusýni og er því mikilvægt að
skoðunarlæknir treysti ekki um of á eðlileg
frumustrok ef legháls er grunsamlegur útlits eða
saga er um blæðingar eftir samfarir. í slíkum
tilvikum skal konunni vísað í nánari rannsókn
með leghálsspeglun og vefjasýnistöku.
Á grunni áðurnefndra kannana er ályktað, að
með góðri skipulagningu leitar megi koma í veg
fyrir flest flöguþekjukrabbamein sem eru á hærra
stigi en I A, en að erfitt verði að koma í veg fyrir
kirtilkrabbamein og blandæxli í leghálsi. Við
teljum jafnframt að uppfylla þurfi eftirtalin atriði
ef góður árangur á að nást í
leghálskrabbameinsleit í framtíðinni:
1. Lækka skoðunaraldur í 20 ár með hliðsjón af
þeirri miklu aukningu forstigsbreytinga sem
orðið hefur í aldurshópnum 20-24 ára.
2. Skýrar og nákvæmar vinnureglur bæði hvað
varðar skoðun konu, skoðun frumu- og
vefjasýna og framkvæmd meðferðar.
3. Tölvutekið eftirlit með mætingu, skráningu
skoðunar, frumusýna, vefjasýna og
meðferðar.
4. Góð samvinna allra þeirra aðila er taka
frumustrok, s.s. Leitarstöð,
heilsugæslustöðvar, sérfræðingar á stofu og
sjúkrastofnanir.
5. Góð tengsl við þátttakendur með stöðugu
upplýsingaflæði.
6. Trygg miðstýring m.t.t. ofangreindra þátta.
SUMMARY
Screening for cervical cancer in Iceland 1964-86: Do we
reap as we sow?
Before screening for cervical cancer was started in
Iceland in 1964, incidence and mortality rates was on the
increase but fell significantly between 1966-70 and
1976-80. After commencement of the screening
programme there was a shift from advanced to early
stages and at the same time the five year survival rate
doubled. The mortality rates among the unscreened
population remained high compared with the screened
population. After 1979 the incidence rose again and
reached a local maximum in 1984 but has decreased
since then. About one third of the female population has
not attended the screening at the recommended
maximum three year intervals and two thirds of the
cervical cancer was found among these since 1980.
During the latter years there has been a shift in the
occurrence of invasive cervical cancer from the older to
the younger age groups. At the same time, up to 1985,
there was a significant rise in the rate of preinvasive
stages among women under 45 years of age. After
analyzing the screening history, stage and histology
distribution, we find that screening appeared still to be
an effective approach to control most of the squamous
cell carcinomas of stage I B and higher, but not the
adeno- and adenosquamous carcinomas. Technical
details such as strict working rules, central steering and
an effective data-handling system are a prerequisite for
optimal results in a cancer screening program.
HEIMILDIR
1. Breslow NE, Day NE. Indirect standardization and
multiplicative models for rates, with reference to
the age adjustment of cancer incidence and relative
frequency data. J Chronic Dis 1975; 28: 289-303.
2. Adalsteinsson S. Cervical cancer in Iceland and its
preinvasive stages. Statistical evaluation of trends
for the period 1964-1985. Report of the Statistical
Workshop of the Icelandic Cancer Society, No. 3,
1987.