Læknablaðið - 15.01.1989, Side 23

LÆKNABLAÐIÐ
15
þar til hann var skipaður prófessor við
nýstofnaðan Háskóla 1911, en þá var Jón
Hjaltalín skipaður héraðslæknir í Reykjavík. Jón
Hjaltalín varð síðar prófessor við Háskóla íslands
í lyflæknisfræði.
Allir þessir menn höfðu sín áhrif á heilbrigðismál
í Reykjavík á þessum tíma. Guðmundur
Hannesson var fyrsti skólalæknirinn jafnframt
embætti sínu sem héraðslæknir og hafði hann
þegar á árinu 1909 starfað eitthvað að skóleftirliti
og fengið nokkra þóknun fyrir það ár samkvæmt
ákvörðun skólanefndar. Árið 1910 er fyrst veitt
200 krónum úr bæjarsjóði til skólaeftirlits sem
síðan er í höndum Guðmundar Hannessonar, sem
mótaði starfið allt fram til ársins 1916, þvi þótt
Guðmundur Hannesson væri orðinn prófessor og
hefði sleppt héraðslæknisstarfinu hélt hann áfram
sem skólalæknir við barnaskólann í Reykjavík, en
héraðslæknirinn, Jón Hjaltalín, hafði aðra skóla í
umdæminu í sinni umsjá.
Árið 1916 varð breyting hér á eins og fyrr segir, en
þá var birt bréf Stjórnarráðs íslands þar sem
ákveðið var að héraðslæknar skuli hafa eftirlit
með barna- og unglingaskólum. í kjölfar þessa
Stjórnarráðsbréfs birti landlæknir héraðslæknum
auglýsingu í Læknablaðinu 1916 bls. 143, í
samræmi við bréfið. í auglýsingu landlæknis er
þetta tekið fram:
Bannað er að halda dansleiki og samkomur í
skólastofum eða leikskálum. Krafist er, að
kennslustofa sé sérstakt hús þar sem öll börn geti
setið, að stofan sé rakalaus með ofni og glugga á
hjörum. Herbergin skulu það góð að ekki stafi
hætta af. Heimili, sem leggur til herbergi í t.d.
farkennslu, skal vera laust við berkla. Kennari má
ekki hafa smitandi sjúkdóma. Börn með smitandi
sjúkdóma mega ekki vera í skóla með öðrum.
Skóla- og fræðslunefndir eiga að borga lækninum
fyrir eftirlitið.
Vafalaust hefur skólaeftirlitið frá upphafi verið
mikilvægur þáttur í sóttvörnum, ekki síst
berklanna, en ef litið er á skýrslu skólalæknis
fyrir árið 1924 sést hve mikil útbreiðsla ýmissa
sótta hefur verið meðal skólabarna á þeim árum,
sem hefur ekki verið minni fyrr á árum, samanber
töflu I.
Þegar Guðmundur Hannesson byrjar skólaeftirlit
í Reykjavík á árinu 1909-1910 voru ekki um það
nein sérstök lög í gildi eða reglugerð, heldur
aðeins samþykktir skólanefndar sem og
bæjarstjórnar, sem vafalaust hefur verið undir
áhrifum Guðmundar Hannessonar.
Um það leyti eða 1906-1907 voru fyrst sett lög um
skólaeftirlit á Bretlandseyjum og var
héraðslæknum falið það starf samkvæmt lögum
um það árið 1908. Á Norðurlöndunum voru
menn seinna á ferðinni.
Guðmundur Hannesson hélt sérstakar bækur yfir
skólaskoðanir sínar, sem enn eru til, og er
augljóst af þeim, að mælingar á þyngd og hæð
barna hafa byrjað árið 1910 og haldið áfram úr
því þar til Guðmundur hættir. Þá hefur hann
einnig hannað sérstök heilsufarskort og sérstaka
heilsufarsbók. Innfærsla í þessar heilsufarsbækur
byrjar við upphaf skólaárs, 17. október 1911, og
eru það fyrstu heilsufarsbækur, sem búnar hafa
verið til fyrir skólabörn hér á landi að því er séð
verður. Á fyrstu síðu heilsufarsbókarinnar, sem
er úr miðlungsþykkum pappa, stendur nafn og
fæðingarár svo og aldur. Á innri hlið kápunnar
eru tíu spurningar, sem foreldrum er ætlað að
svara fyrir hönd barnsins, í samræmi við heilsufar
þess. Neðst á innri hlið kápunnar er dálkur fyrir
ártal, hæð, þyngd og brjóstmál. Á aftari innri
hlið kápunnar eru hvatning og reglur um
tannhirðingu, sem Guðmundur telur mjög
ábótavant meðal skólabarna. Á þynnri blöð milli
kápuspjalda eru árlegar athuganir skólalækna
færðar. Þessi skjöl ásamt öðrum bókum
Guðmundar, fjórum að tölu, eru öll geymd í
skjalasafni Reykjavíkurborgar og bera vitni um
natni og áhuga Guðmundar Hannessonar
prófessors í þessum málum.
Þess má geta áður en lengra er haldið, að árið
1907 er rætt í byggingarnefnd að byggja nýja
álmu við Miðbæjarskólann, þ.e. suðurálmu til
austurs og jókst þá enn húsrými fyrir börnin enda
fór nú börnum stöðugt fjölgandi í Reykjavík eins
og fyrr segir.
Hinn 6. maí þetta sama ár er einnig lagt til í
skólanefnd að tekin verði upp gufuhitun í hinni
nýju álmu og var þetta nýlunda hér á landi. Þá
var einnig lagt til, að skolpleiðsla, þ.e. skolpræsi
verði lagt frá skólanum út í lækinn. Undir þessa
samþykkt skrifa Jóhann Þorkelsson
dómkirkjuprestur, Jón Þorláksson
verkfræðingur og Halldór Jónasson, en þetta
mun í fyrsta skipti sem minnst er á holræsagerð í
Reykjavík í samræmi við heilbrigðisreglugerð frá
1905, en þessi fyrsta aðgerð snertir einmitt
hreinlætismál í umhverfi barnaskólans.
Ári seinna, 1908, er enn minnst á skolpmál og þá
skolphreinsun, að ekki skuli færri en fjórar
skolpþrær (rotþrær), við skólann og gæti þetta
einnig verið í framhaldi af