Læknablaðið - 15.01.1989, Síða 25

LÆKNABLAÐIÐ
17
Tafla II. Á töflunnisést hœð ogþyngdskólabarna íReykjavíkfrá 1910 til 1965. Hœð ogþyngd hefur lengstum verið
talin einn besti mœlikvarði á vöxt og þroska og þar með á nœringarástand, sem oft reynist nátengt heilsufarinu. á
töflu 2 og línuriti sjást miklar framfarir á tímabilinu, eða um 10% hæðaraukning osv. frv. Sllkar niðurstöður, ef
reynast neikvœðar við skoðun á einstökum börnum gefa tilefni til sérstakra heilsuverndaraðgerða, sem einnig kunna
að ná til heimila barnanna og nánasta umhverfis. Taflan og línuritin eru unnin upp úr mcelingum prófessors
Guðmundar Hannessonar, Lbl. 1917, bls. 156, skólaskoðunarskýrslum, Gunnlaugs Einarssonar 1924-27, Árbókum
Reykjavikur 1940 og 45 eftir dr. Björn Björnsson og heilbrigðisskýrslum 1963, Benedikt Tómasson og Guðjón
Hansen (1965).
Árin
drengir stúlkur drengir stúlkur drengir stúlkur drengir stúlkur
HÆÐ
8 ára................................ 122,3 121,6 124,1 122,1 129,5 128,1 132,0 130,8
lOára................................ 131,0 130,2 134,2 132,8 138,6 137,8 142,9 141,9
12 ára............................... 138,3 139,6 144,4 142,5 147,2 148,1 152,8 154,9
ÞYNGD
8 ára................................ 23,0 22,8 24,1 23,4 26,6 26,1 28,8 27,9
lOára................................ 27,3 27,0 29,9 28,3 31,8 31,7 35,8 35,1
12 ára............................... 31,3 32,0 35,5 35,8 37,7 38,8 43,3 45,2
sums staðar í nálægum löndum hafi mikið skort
á, að þessu hafi verið framfylgt réttilega.
Guðmundur drepur líka réttilega á það að hæðar-
og þyngdarmælingar séu mjög góður mælikvarði
á vöxt og viðgang barnanna, næringarástand
o.s.frv. (Tafla II).
í samtíningi í þessu sama Læknablaði 1917 er
einnig skýrsla um berklapróf (»Pirquet«) á
skólabörnum árin 1911-1916, en þær rannsóknir
gerði Jón Hjaltalín héraðslæknir í Reykjavík. Þar
kemur í ljós að berklasmit hafði átt sér stað í yfir
80 af hundraði 14 ára barna og er það glöggt
dæmi um útbreiðslu berklaveikinnar hér á þeim
árum. Annars er nýbúið að taka berklahælið á
Vífilsstöðum í notkun þegar berklapróf byrja.
Samkvæmt berklalögunum 1903 er mikil áhersla
lögð á rannsókn á berklum og
forvarnaraðgerðum gegn þejm. Meðal annars er
þá ákveðið, að í öllum opinberum byggingum
skuli vera »hrákadallar« en ekki hrækt á gólfið
því menn óttuðust smit út frá hrákum í þá daga
sem von var til (Tafla III).
Það má segja, að skólaeftirlitið hafi boðið upp á
hina víðtækustu og bestu rannsóknaraðstöðu og
aðferð vegna berklanna, en það var berklaprófið
þar sem svo mörg börn komu saman á hverju ári.
Allt frá þeim tíma að berklaprófið fyrst var tekið
upp og til þessa dags hefur það verið eitt sterkasta
vopnið í hendi þeirra manna sem voru að berjast
gegn berklunum. Jákvætt berklapróf sýndi á
áþreifanlegan hátt, að barnið hafði komist í
snertingu við smitandi menn, karl eða konu,
annað hvort í heimahúsum eða í næsta nágrenni
og átti það því frekar við sem börnin voru yngri.
Var þar hægt að ganga að smitberunum vísum og
koma þeim í læknishendur án tafar, þó stundum
hafi þurft að leita lengra. Á síðasta ári annars
áratugarins, er skólinn tekinn fyrir sjúkrahús í
inflúensunni eða spönsku veikinni sem hér gekk
yfir. Á árunum 1918-19 fer héraðslæknir fram á
nákvæma hreinsun á skólahúsinu áður en það
verði tekið aftur í notkun sem skólahús eftir að
það hafði verið sjúkrahús í nokkurn tíma.
Á stríðsárunum aukast matgjafir og árið 1918 er
kostnaður við þær áætlaður 3.000 krónur, hefur
meira en tvöfaldast á einu ári, farið úr 1.200
krónum í 3.000.
Árin 1920-1939. Skólaeftirlit og læknisskoðanir
taka á sig framtíðarmynd
Hér verða raktar ýmsar ákvarðanir skólanefndar
sem segja má, að séu upphaf hinna ýmsu þátta
skólaeftirlits framtíðarinnar. í þessum
skólanefndarfundargerðum sést einnig hvenær
fyrsti skólalæknirinn, sem ekki var héraðslæknir
um leið, hóf störf 1920, fyrsti tannlæknirinn
1922, fyrsta skólahjúkrunarkonan 1922 og fyrsti
skólaaugnlæknirinn 1920. I seinni tíma ritum svo
sem »Skipan heilbrigðismála á íslandi« og
»Ársskýrslum heilbrigðismálaráðs«, er snerta
heilsugæslu í skólum, gætir misskilnings með
ártöl þessi og atburðirnir tímasettir talsvert seinna
en raunverulega var eða frá 1924-1929 eins og sést
í umræddum skýrslum. Hér taka fundagerðir
skólanefndar af öll tvímæli. í hinum ágætu
skýrslum Gunnlaugs Einarssonar skólalæknis
Barnaskóla Reykjavíkur frá 1924-1927 hefur
slæðst inn sú villa, að skólaeftirlit Guðmundar
Hannessonar hafi byrjað 1906. Hið sanna er, að