Læknablaðið - 15.01.1989, Blaðsíða 32

22
LÆKNABLAÐIÐ
ungbörnum, smábörnum og það allt á einum stað
undir einni stjórn Heilsuverndarstöðvar
Reykjavíkur.
Ljósböð voru tekin upp í barnaskólunum árið
1940 og til þess tekin stofa í hverjum skóla og
ráðinn starfsmaður til að sjá um framkvæmd.
Hætt var við ljósböðin í lok áttunda áratugarins.
Tímabilið 1960-1983. Draumarnir rætast
Segja má, að á þessum árum verði heilsuvernd í
skólum að þeim mikilvæga þætti í barna og
unglingavernd sem björtustu vonir stóðu til eða
bjartsýnis- og heilsuverndarmenn hafði dreymt
um. Árið 1962 bættist við nýr þáttur,
heyrnarverndin, sem ekki veitti af í því
hávaðasama þjóðfélagi, sem við lifum nú í, á
vinnustöðum og skemmtistöðum. Zontaklúbbur
Reykjavíkur gaf tæki til þess eftirlits og voru
þegar á árinu 1962 prófuð 3.862 börn með þeim.
Árið 1968 fékk þessi starfsemi bætta aðstöðu í
Heilsuverndarstöð Reykjavíkur. Á árunum
1967-1973 hafa farið fram 5 til 6 þúsund árlegar
heyrnarmælingar á nemendum skóla, aðallega
7-12 ára. Árið 1973 þurfti að vísa 89 börnum í
sérstaka meðferð til eyrnalækna.
Með heyrnarskoðunum skólabarna og annarra
með hinni góðu aðstöðu í Heilsuverndarstöð
Reykjavíkur var lagður grundvöllur að einum
þýðingarmesta þætti í forvörnum
atvinnusjúkdóma í landinu. Einn algengasti
atvinnusjúkdómurinn var að verða
heyrnarskemmd af völdum hávaða á hinum ýmsu
vinnustöðum, skemmtistöðum og víðar.
Annað vandamál sem nú kom upp á yfirborðið á
seinni árum vegna breyttra þjóðfélagshátta að
ýmsu leyti var mataræði skólabarna þar sem
heimilin voru ekki lengur fær um að sinna þessu
hlutverki sínu og vegalengdir í borginni milli
heimilis, skóla og vinnustaða voru að lengjast æ
meir.
Á vegum Manneldisráðs var því 1977 eins og fyrr
er greint frá hafin athugun á mataræði, þar með
máltíðum og matarvenjum skólabarna í nokkrum
grunnskólum í Reykjavík. Af þessum könnunum
þótti sýnt, að mataræði og matarvenjum
skólabarna var í ýmsu ábótavant og voru
söluskálar og sjoppur æði oft helstu matstaðir
barnanna, þar sem eingöngu var neytt sykraðra
gosdrykkja og sælgætis o.s.frv., samanber
skýrslu um mataræði skólabarna í Reykjavík,
könnun Manneldisráðs 1977-78 eftir Baldur
Johnsen (fylgirit með heilbrigðisskýrslum 1981
nr. 1). Ef niðurstöður þessarar rannsóknar eru
bornar saman við fyrri rannsóknir Baldurs
Johnsens fyrir 40 árum kemur í ljós þegar á
heildina er litið, að neysla sælgætis og gosdrykkja
hafði aukist gífurlega. Neysla járns og
fituleysanlegra vítamína var í lágmarki. Neysla
máltiða í heimahúsum hafði minnkað verulega.
Neysla ávaxta og grænmetis hafði aukist.
Stjórnskipuð nefnd rannsakaði aðstöðu í skólum
til matreiðslu og borðhalds og var slík aðstaða
óvíða eða yfirleitt ekki fyrir hendi í grunnskólum.
Þá hafði nefndin og forgöngu um, að sett yrði
saman skólanesti sem miðað var við dagsþarfir
11-14 ára gamalla barna og skyldi það innihalda
um 20% orku, hvítu og kalki, B, og B2 vítamínum
og um 6% járns og yfir 90% C-vítamíns og þetta
allt saman miðað við tilteknar erlendar töflur um
dagsþarfir barnanna. Fræðsluráð Reykjavíkur
hóf síðan byrjunarframkvæmdir í reynsluskyni
haustið 1982 en haustið 1983 komst starfsemi
þessi í fullan gang. Með neyslu þessa nestis í
skólum átti að vera hægt að fella niður lengri
frímínútur um miðjan daginn og stytta þannig
skóladaginn um allt að einni klukkustund þegar á
allt var litið og þar með að gera skólatímann
samfelldan, samanber nefndarálit um skólafæði.
Það var skoðun lækna og skólamanna, að með
þessu nýja átaki mætti draga nokkuð úr
sjoppurápi í frímínútum og þar með minnka hina
miklu neyslu sælgætis og gosdrykka. Til ofáts
sælgætis var talið að rekja mætti að stórum hluta
hversu erfiðlega gengi í baráttunni við
tannskemmdir unglinga þrátt fyrir gífurlega
fyrirhöfn og kostnað af hálfu borgarinnar vegna
tannlækninga.
Þótt þessu yfirliti sé fyrst og fremst ætlað að rekja
ástand mála í læknisþjónustu skóla áður en
grunnskólalögin tóku gildi, verður ekki komist
hjá því að drepa á nokkrar breytingar á
læknisþjónustu fyrir og eftir 1980, auk þess sem
að framan er rætt um mataræði. Tekin var upp
leit að mótefnum gegn rauðum undum í 11 ára
telpum og síðan bólusettar þær sem ekki höfðu
mótefni (ekki fengið sjúkdóminn). Tekin var upp
mislingabólusetning.
Kúabólusetningu var hætt þar sem stórabóla var
talin vera úr sögunni í heiminum. Hætt var við
lýsisgjafir, m.a. vegna erfiðleika í framkvæmd
enda heimilum treyst fyrir því hlutverki og það í
samræmi við niðurstöður áðurnefndrar könnunar
á mataræði skólabarna. Þá var eigi lengur talin