Þjóðhagsreikningar 1901-1945 - 01.08.1992, Qupperneq 13

1.Inngangur
1.1 Tildrög verksins
í formála við Manntal á Islandi 1910 komst Indriði Einarsson þannig að orði:
„Margur maðurinn álítur að hagskýrslugerð sje mesta leiðindaverk, en það er
alls ekki svo, þegar sá sem verkið vinnur, fer að sjá lífið, sem liggur falið bak
við tölumar. Verkið er þá líkast vinnu læknisins, sem þreifar á lífæðinni til að
kynna sjer ástand þess, sem hann er sóttur til. Sá er einn munurinn, að hag-
fræðingur þreifar á lífæð þjóðarinnar, til þess að komast fyrir, og skýra frá því,
hvemig henni líði. Það vekur gleði ef ástandið er gott, en hrygð sje það ilt. Frá
1880 til 1912 eru það ein tvö tímabil, en bæði stutt, sem vakið hafa áhyggjur hjá
þeim, sem fengust við hagfræði landsins; það eru árin 1886-88, sem voru
endirinn á sjö hörðum árum, og 1896 og ’97, fyrstu árin eftir að Englendingar
bönnuðu innflutninginn á lifandi fje hjeðan, því fjársalan var einhver sú tekju-
greinin af landbúnaðinum sem borgaði sig best. Eftir hallærið milli 1882-87 rjetti
landið við aftur á þremur ámm, og aðflutningsbann Englendinga leiddi til
stofnunar á smjörbúum, sem hafa orðið góð tekjugrein fyrir landbúnaðinn.“
í þessari skýrslu er ætlunin að „þreifa á lífæð þjóðarinnar" á fyrri hluta þessarar
aldar. Þetta verður gert með þeim hætti að draga saman flest það talnaefni sem tiltækt
er og að gagni má koma frá fyrri hluta aldarinnar og fella það að því reikningakerfi
sem nú er almennt notað við mat á hagsæld þjóða, það er þjóðhagsreikningum. En í
almennum orðum má segja að þjóðhagsreikningar séu bókhald fyrir þjóðarbúskapinn.
Tilgangur þeirra er að setja fram tölulega og á kerfisbundinn hátt yfirlit yfir efnahags-
starfsemina í heild svo og einstaka þætti hennar. Þetta má gera á ýmsan hátt eins og
nánar er lýst í upphafi kafla 2 hér á eftir.
Upphaf íslenskra þjóðhagsreikninga má rekja til ársins 1953. Þá var Framkvæmda-
banka íslands falið með lögum frá 24. desember 1953 að „semja áætlun um þjóðar-
tekjumar, myndun þeirra, skiptingu og notkun“. Fyrstu áætlanir bankans voru birtar
í riti hans Úr þjóðarbúskapnum í júní 1955. Þar er að finna áætlun um verðmæti
þjóðarframleiðslunnar árin 1950-1953, bæði á verðlagi hvers árs og eins á verðlagi
ársins 1953. Síðar eða árið 1962 voru birtar í sama riti þjóðhagsreikningatölur aftur
til ársins 1945, en lengra aftur í tímann hafa opinberar þjóðhagsreikningatölur ekki
náð. Þó má geta þess að áður en Framkvæmdabanka íslands var falið þetta verkefni
höfðu iðulega borist fyrirspurnir frá ýmsum alþjóðastofnunum um þjóðarbúskap
íslendinga. Af því tilefni vann Hagstofa Islands árlega úr skattframtölum einstaklinga
stærð er fyrst var nefnd þjóðartekjur, en síðar og réttara, heildartekjur einstaklinga og
fyrirtækja. Þær talnaraðir ná aftur til ársins 1935. Auk þess birti Skipulagsnefnd
11