Þjóðhagsreikningar 1901-1945 - 01.08.1992, Side 198

Þótt hinn áðumefndi útreikningur Hagstofunnar hafi ekki verið birtur fyrr en 1923,
þá hafði Hagstofan safnað verðupplýsingum frá og með júlí 1914 þannig að hægt var
að verðleggja allar þær vörur og þjónustu, sem voru í grunni vísitölunnar frá þeim
tíma, og niðurstöður, þ.e.a.s. vísitölur með júlí 1914 = 100,0, voru reiknaðar fyrir
október ár hvert fram til 1939, er ákveðið var með lögum um gengisskráningu frá
4. apríl það ár að reikna skyldi ársfjórðungslega vegna ákvæða laganna um dýrtíðar-
uppbót á laun.
Við mælingar á verðlagi neysluvöru og þjónustu 1900-1938 er því ástandið þetta:
Enginn mælikvarði er til fyrir tímabilið 1900-1914 °, fyrir tímabilið 1915-1938 er
aðeins einn mælipunktur á hverju ári, í október2>, og á tímabilum mikilla verð-
breytinga, svo sem var 1914-1920, gefa þessir mælipunktar á síðasta ársfjórðungi
hvers árs varla góða mynd af verðlagi almanaksársins, þ.e. meðalverðlagi 1. janúar til
31. desember. I því sem á eftir fer er leitast við að leysa báða þessa vanda, hinn fyrri
aðallega með því að nýta þær ýtarlegu verðupplýsingar sem hægt er að fá úr
reikningum Holdsveikraspítalans í Laugamesi, og hinn síðari með talnalegum
aðferðum.
TímabiliÖ 1900-1914
Eðlilega þarf fyrsta tímabilið, árin 1900-1914, mestrar athugunar við, því verðlags-
þróun þeirra ára hefur ekki áður verið færð í vísitölubúning. Auk þess koma upp
tengingarvandamál, samanber lok þessa kafla, og vandamál varðandi samsetningu
vísitölugrunns, þ.e. um hlutfallslega þyngd t.d. matvælakaupa á móti fatnaðarkaupum
o.s.frv. Augljóst er að grunnur, sem mæla á verðbreytingar á þessu tímabili, verður að
hafa aðra samsetningu en hinn elsti grunnur Hagstofu Islands, sem ætlað var að mæla
breytingar fram á við frá júlí 1914.
Taka verður einnig tillit til þess hvaða verðbreytingar yfirleitt er hægt að mæla á
þessu tímabili, með öðrum orðum, gefa verður þeim vörum og þjónustu sem einhver
leið er að verðleggja ár eftir ár hlutfallslega meiri þyngd en rétt væri, ef fjölbreyttari
verðupplýsingar væru tiltækar. Hér verður einfaldlega að treysta því, að þolanleg
samfylgni sé milli verðs á því, sem hægt er að verðmæla ár eftir ár, og á því sem ekki
er þannig ástatt um.
Samkvæmt elsta íslenska vísitölugrunninum, sem notaður var þar til fyrsta neyslu-
rannsóknin var framkvæmd, voru ársútgjöld 5 manna fjölskyldu í Reykjavík áætluð
kr. 1.800,00 á verðlagi í júlí 1914. Sá grunnur var þannig samsettur:
!) Samanber þó áætlun Indriða Einarssonar í Landshagsskýrslum 1912, bls. 411, þar
sem hann m.a. á grunni reikninga Laugamesspítala áætlar að „nauðsynjar fyrir
einhleypan mann hafi hækkað 1898-1912 . . . um 43%“.
2) Samanber þó það sem sagt er um ársfjórðungslegar verðupptökur Hagstofunnar í
kafla um tímabilið 1914-1938.
196