Þjóðhagsreikningar 1901-1945 - 01.08.1992, Side 30

dregst hins vegar frá og til þess að forðast tvítalningu er sleppt þeim aðföngum sem
atvinnureksturinn kaupir af öðrum atvinnugreinum eða flytur inn.
Framleiðsluuppgjörið byggir á hinn bóginn á því, að meta verðmætasköpunina eða
virðisaukann þar sem hann verður til, en ekki þar sem honum er ráðstafað. Virðis-
aukinn verður til í einstökum fyrirtækjum og atvinnugreinum og samanstendur af
vinnulaunum, afskriftum af framleiðslufjármunum og hreinum hagnaði fyrirtækja áður
en kemur til greiðslu vaxta.
Þriðja uppgjörsaðferðin er tekjuskiptingaruppgjörið, en sú aðferð byggir á því að
meta virðisaukann eftir að honum hefur verið útdeilt til þeirra sem hafa átt þátt í
myndun hans.
Allar þessar aðferðir ættu að gefa sömu niðurstöðu því í reynd er alltaf verið að
meta sömu stærðina, þ.e. árangur efnahagsstarfseminnar. Munurinn felst einungis í því
hvar verðmætin eru metin, þ.e. þar sem þeim er ráðstafað, eða þar sem þau verða til.
Raunar er æskilegast að nota allar þessar þrjár uppgjörsaðferðir því bæði er að þær
bæta hver aðra upp og styrkja áætlunaraðferðir og varpar hver aðferð um sig nýju ljósi
á verðmætasköpunina í þjóðarbúskapnum.
Undanfarin þrjátíu ár hefur íslensk þjóðhagsreikningagerð byggst á ráðstöfunar-
uppgjörinu. Það er ekki fyrr en á síðustu árum að framleiðsluaðferðinni hefur verið
beitt jafnhliða. En uppgjör frá framleiðsluhlið hefur nú verið gert síðan 1973, og er
nú orðið reglubundinn þáttur í þjóðhagsreikningagerðinni.
Við þá tilraun sem hér er gerð til þess að stilla upp þjóðhagsreikningum frá
aldamótum til loka síðari heimsstyrjaldar, þurfti í upphafi að taka afstöðu til þess
hverja af ofangreindum þrem uppgjörsaðferðum ætti að nota. Valið hlaut að taka mið
af þeim heimildum sem tiltækar eru en þar er ekki um auðugan garð að gresja. Að
athuguðu máli var ekki talið fært að nota ráðstöfunaruppgjör því slíkt uppgjör krefst
viðamikilla upplýsinga um einkaneyslu og fjárfestingu, sem ekki eru tiltækar fyrir
þetta tímabil. Næst var kannaður sá möguleiki að byggja á framtöldum tekjum til
skatts og byggja þannig upp eins konar tekjuskiptingar- eða öllu heldur tekju-
framtalsaðferð. Þeirri tilraun er lýst í 7. kafla hér á eftir og í viðauka 3. I sem
skemmstu máli var niðurstaða þessarar tilraunar sú að framtaldar tekjur til skatts á
þessum tíma væru ekki nothæf heimild, þrátt fyrir ýmsar breytingar og viðbætur sem
unnt væri að gera á þessum gögnum. Auk þess má nefna að fram til ársins 1922 var
tekjuskattsálagningin með það veigamiklum undanþágum að sú heimild hefði aldrei
getað komið að gagni. Niðurstaðan varð því sú að nota framleiðsluuppgjörið eða eins
konar afbrigði af því.
Eins og að ofan greinir þá byggir framleiðsluuppgjörið á því að fundið er
vinnsluvirði eða virðisaukinn í hverri atvinnugrein. En samtala virðisaukans fyrir allar
atvinnugreinar er jöfn landsframleiðslunni og þá jafnframt þjóðarframleiðslunni, ef
ekki er tekið tillit til þáttatekna frá útlöndum. Ekki reyndust tök á því að fylgja þessari
grundvallarhugsun hér. Ástæðan var sú að ekki er að finna neinar heildstæðar
upplýsingar um aðfanganotkun atvinnuveganna. Þess í stað var farin sú leið að afla
sem ítarlegastra upplýsinga um framleiðsluverðmætið í tveim höfuðatvinnuvegum
þjóðarinnar á þessum tíma, landbúnaði og sjávarútvegi. Þetta var gert fyrir öll árin
1901-1945. Niðurstöður þessara útreikninga er að finna í köflum 3 og 4. Síðasta árið
28