Sveitarstjórnarmál - 01.09.1945, Qupperneq 43

SVEITARSTJÓRNARMÁL
89
fræðilega og þjóðfélagslega rétt. Reykja-
vík yrði að líkindum sér. Hún er svo stór
á okkar vísu, stærsta höfuðborg í heimi
miðað við ibúafjölda landsins. Henni
yrðu fengin nákvæmlega sams konar um-
ráð yfir málefnum sinum og fylkjunum
annars staðar í landinu. Hún yrði fylki
fyrir sig. í Svíþjóð er þetta þannig, að
þegar borg hefur náð ákveðinni íbúatölu,
breytist hún af sjálfu sér i sérstakt lén
með lénsréttindum, en hverfur úr sínu
fyrra léni, ef hún vill, en getur líka að
eigin ósk haldið áfram að tilheyra sínu
fyrra léni. Skilyrðið er, að ílniar séu orðn-
ir yfir 50 þúsundir. Þess vegna er engin
borg í Svíþjóð utan léns, sem hefur undir
50 þús. íbúa.
Eins og ég tók fram áður, yrði nú fylkj-
unuin íslenzku stjórnað af sérstökum
þingum, sem hrepparnir og kaupstaðirn-
ir í fylkinu kysu til eftir þar um settum
reglum, likt og nú er gert í sýslunefndir.
Og þessi þing fjölluðu um öll sameiginleg
mál fylkisins og bæri því að hafa forustu
yfirleitt um öll þau hagsmuna-, menn-
ingar- og framfaramál, sein fylkið þætti
varða. Alþingi yrði náttúrlega að kveða
á um, hversu víðtækt vald þessum fylkis-
þingum yrði fengið í hendur. Ekki dettur
mér í hug, að þau hlytu neitt löggjafar-
vald, en allvíðtækt reglugerðarvakl innan
ákveðins ramma, sem Alþingi setur með
löggjöf, enda hafa sveitarstjórnir nú
heimild til að setja ýmsar reglugerðir um
margs konar rekstur eftir einföldum lög-
um frá Alþingi. Má þar nefna hafnarmál-
efni, rafmagns- og vatnsveitur og annað
þess háttar. Eru þetta jafnvel milljóna-
fyrirtæki á sumuni stöðum. Yfirstjórn
þessara fylkja yrði að vera hjá sérstöku
fylkisráði, sem ég álít, að geti verið l. d.
þrír inenn, sem sætu að störfum að öll-
um jafnaði. Vitanlega vrði einn af þess-
um mönnum fylkisstjóri, hvort sem hann
yrði kosinn íif viðkomandi fylki, eins og
er i Ameríku, eða skipaður af rikisstjórn
og væri þá eins konar tengiliður milli
fylkisins og ríkisvaldsins. Fylkisstjórar
yrðu svo eins konar framkvæmdastjórar
þessara fylkja. Ég hef í erindi, sem ég
flutti i útvarp fyrir mörgúm árum, gert
grein fyrir, hvaða málefnaflokka ég tel,
að eigi að leggja undir fylkin, og leyfi ég
mér að lesa svolítinn kafla úr því erindi.
Ég nefndi þá landssvæðin ömt, og er bezt
að halda því orði í upplestrinum:
„Undir ömtin fellur:
1. Framfærslumál öll, er varða sveitar-
félög amtsins, þ. á m. elliframfærsla,
elliheimili fyrir amtið og önnur slík
hæli og stofnanir af svipuðu tagi,
jöfnun fátækraframfærslu milli
sveitarfélaga innan amtsins og þvi
um Iíkt.
2. Vegamál öll innan amtsins. Amts-
Jiing ætti að ákveða, hvar nýja vegi
skyldi leggja, og sjá um bvggingu
Jieirra, brýr, ferjur o. s. frv., i sam-
ráði við vegamálastjórn rikisins.“
Ég ætlast til, að ríkið haldi uppi eftir
sem áður tekniskum skrifstofum og leggi
Jiessum starfsheildum í sveit og borg til
Jiá teknisku aðstoð og Jiekkingu og eftir-
lit í hverri einstakri grein, sem við getur
átt og þurfa Jiykir.
„3. Heilbrigðismál í amtinu, J>. á m. að
reisa og reka amtssjúkrahús, heilsu-
verndarstöðvar, gera tillögur um
skipun læknishéraða innan amtsins,
lyfjabúðir o. f 1., i samráði við heil-
hrigðismálastjórn ríkisins.
4. Hafnarmálefni í amtinu í samráði
við vitamálastjórnina, svo sem bygg-
ing og skipulagning nýrra hafna,
vita og annarra slíkra mannvirkja
vegna samgangna á sjó, svo og sam-
göngumál öll á sjó innan amtsins.
5. Skólainál, önnur en barnafræðslan, í
samráði við fræðslumálastjórnina,
sérstaklega héraðs- og gagnfræða-
skólarnir, sérskólar ýmsir og nám-
skeið.
(i. Fjárhagsmál sveitarfélaganna í amt-
inu, þ. á m. að hafa eftirlit með fjár-
hag og reikningshaldi sveitarfélaga
og tryggja, að einstök sveitarfélög
tækjust ekki á herðar skuldbinding-
ar, sem liklegur væru til að sliga þau,