Morgunblaðið - 02.11.2011, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 2. NÓVEMBER 2011
Kuldaboli Það er eins gott að vera klæddur í þykkar og hlýjar úlpur þegar beðið er eftir strætó í nepjunni í Lækjargötu.
Ómar
Landsfundir
stjórnmálaflokka
segja sögu um
stöðu þeirra og
þróun. Fundur
Vinstrihreyfing-
arinnar – græns
framboðs í Hofi á
Akureyri um liðna
helgi staðfesti um
margt sterka
stöðu flokksins
sem aðila að rík-
isstjórn landsins nú á þriðja ár
en jafnframt áhyggjur
margra af stöðu velferð-
armála í þeim mikla nið-
urskurði og aðhaldi sem nú
stendur yfir í ríkisbúskapn-
um. Staðan í viðræðum um að-
ild Íslands að Evrópusam-
bandinu veldur fjölmörgum
flokksmönnum miklum
áhyggjum og eftir landsfund-
inn er ljóst að þar verður VG
að taka mun fastar á málum í
ljósi eindreginnar stefnu
flokksins gegn aðild. Stein-
grímur J. Sigfússon fékk ótví-
rætt umboð til formennsku
áfram, þótt mótframboð sem
komu fram gegn honum beri
vott um að hann er ekki óum-
deildur. Skilaboð fundarins til
flokksforystunnar eru m.a.
þau að rækta þurfi betur en
gert hefur verið samband og
tengsl við grasrótina og taka
betur á við stefnumörkun í
mörgum vandasömum málum
sem við blasa.
Samþykktin vegna
ESB-viðræðna
Þung gagnrýni kom fram á
fundinum á yfirstandandi að-
ildarviðræður við Evrópusam-
bandið. Fyrir landsfundinum
lágu tvær tillögur um þetta
mál, annars vegar frá okkur
25 flokksmönnum víða að af
landinu og hinsvegar frá svo-
nefndum ályktunarhópi. Mál-
efnahópur landsfundarins um
utanríkismál ræddi þessar til-
lögur og eftir yfirferð í und-
irnefnd sameinuðust menn
um eftirfarandi samþykkt
sem í meginatriðum er sam-
hljóða tillögu okkar 25-
menninga.
„Vinstrihreyfingin – grænt
framboð telur nú sem fyrr að
hagsmunum Íslands sé best
borgið utan Evrópusam-
bandsins. Landsfundurinn
ályktar að í yfirstandandi að-
ildarviðræðum beri að hafna
því að Ísland afsali sér forræði
og yfirstjórn sjávarauðlinda
innan íslenskrar efnahags-
lögsögu og leggur áherslu á að
Ísland haldi samningsrétti
vegna deilistofna á Íslands-
miðum, svo sem makríl, kol-
munna, úthafskarfa, loðnu og
norsk-íslensku-síldinni. Sama
á við hvað varðar umfang á
stuðningi við íslenskan land-
búnað svo og um nátt-
úruauðlindir sem fyrirhugað
er að lýsa þjóðareign í nýrri
stjórnarskrá.
Landsfundurinn bendir á
þá miklu skerðingu lýðræðis
sem felst í ESB-aðild ásamt
fullveldisafsali á fjölmörgum
sviðum. Þróun innan ESB að
undanförnu, nú síðast vegna
átaka um framtíð evru-
samstarfsins, stefnir í átt að
enn frekari samruna með
hertri miðstýringu. Með
Lissabon-sáttmálanum er
einnig kominn vísir að sam-
starfi um utanríkis- og hern-
aðarmálefni. Jafnframt eiga
félagsleg sjónarmið, umhverf-
isvernd, fæðu- og matvæla-
öryggi og réttindi launafólks
undir högg að sækja innan
sambandsins.
Þá mun VG
tryggja að íslenskt
stjórnkerfi verði
ekki aðlagað
stjórnkerfi ESB á
meðan á aðild-
arviðræðum stend-
ur.
Landsfundurinn
telur það vera eitt
af forgangsverk-
efnum VG, flokks-
eininga og þing-
flokks, að herða
róðurinn við að upplýsa þjóð-
ina um eðli og afleiðingar
ESB-aðildar.“
Aðlögun og IPA-styrkir
Eins og fram kemur í sam-
þykkt landsfundarins er for-
ystu VG falið að tryggja að
ekki komi til aðlögunar ís-
lensks stjórnkerfis að kerfi
Evrópusambandsins á meðan
á aðildarviðræðum stendur.
Tekið var fram af framsögu-
manni málefnahópsins sem
mælti einróma með sam-
þykktinni að hópurinn væri
sammála um að hafna beri
sem hluta af aðlögun fjárhags-
styrkjum frá ESB, þ.e. svo-
nefndum IPA-styrkjum
(Instrument for Pre-
Accession Assistance) og sem
sumpart er gert ráð fyrir í
fjárlagafrumvarpi fyrir 2012.
Var þetta ítrekað sérstaklega
í umræðum sem skýring við
tillöguna sem síðan var sam-
þykkt. Þetta er aðeins eitt
dæmi af mörgum sem sýnir í
hverskonar öngstræti Ísland
er statt með aðildarumsókn
sem aðeins nýtur stuðnings
frá Samfylkingunni einni
flokka. Í umræðum á lands-
fundinum var bent á að sára-
litlar ef nokkrar líkur væru á
að botn fengist í viðræðuferlið
fyrir alþingiskosningar 2013.
Brýnt væri að VG kæmi sinni
afstöðu gegn aðild á framfæri
með skýrum hætti á næstunni
og rökum sem að baki lægju.
Sóknarfæri
þrátt fyrir ágjöf
Tilkynning fyrrum þing-
manna VG, Atla Gíslasonar og
Lilju Mósesdóttur, um úrsögn
úr flokknum kom ekki á óvart
en minnti á þá margvíslegu
ágjöf sem flokkurinn hefur
mátt þola eftir að núverandi
ríkisstjórn var mynduð.
Ástæður þessa eru marghátt-
aðar en að mínu mati ekki síst
þær að skort hefur á tengsl
flokksforystunnar við
óbreytta liðsmenn flokksins
og að virkja þá til starfa við
stefnumótun og að upplýsa þá
jafnframt betur um bakgrunn
þeirrar erfiðu glímu sem háð
hefur verið í kjölfar hrunsins.
Staða og styrkur VG á næstu
árum fer ekki síst eftir því að
á þessu verði breyting og
byggt verði á þeim góða mál-
efnalega grunni sem fyrir
liggur, meðal annars í um-
hverfismálum sem grunn-
þætti í sjálfbærri þróun, sam-
hliða því að Ísland haldi stöðu
sinni sem sjálfstætt þjóðríki
utan Evrópusambandsins.
Eftir Hjörleif
Guttormsson
» Þrátt fyrir
margvíslega
ágjöf er sóknarfæri
fyrir VG og fyrir Ís-
land sem sjálfstætt
þjóðríki utan Evr-
ópusambandsins.
Hjörleifur
Guttormsson
Höfundur er
náttúrufræðingur.
Að loknum
landsfundi VG
Evrópusvæðið
er í miðju alþjóð-
legrar fjár-
málakreppu vegna
þess að aðeins þar,
á vettvangi
næstmikilvægasta
gjalmiðils heims,
skellur kreppan á
veikri „byggingu“
frekar en ríki með
raunveruleg völd.
Þetta er mannvirki eða fyr-
irkomulag sem bregst trausti
borgaranna og markaða sem
geta ekki treyst því til að leysa
deilumálin – og ýtir fjár-
málakerfi heimsins á barm
efnahagslegs stórslyss.
Með öðrum orðum end-
urspeglar fjármálakreppan nú
pólitíska kreppu evrusvæðisins
– sem vekur efasemdir um
sjálfa tilvist Evrópuverkefn-
isins í heild. Ef myntbandalag
Evrópu bregst verður lítið eft-
ir af innri markaðnum, stofn-
unum Evrópusambandsins og
sáttmálum þess. Við myndum
þurfa að afskrifa sex áratuga
árangursríkan Evrópusam-
runa, með óþekktum afleið-
ingum.
Á sama tíma og þetta fyrir-
komulag bregst stöndum við
frammi fyrir nýrri heims-
skipan og endalokum tveggja
alda tímabils sem einkenndist
af því að Vesturlönd réðu
mestu. Auður og völd eru að
færast til Austur-Asíu og ann-
arra ríkja í örum vexti, á sama
tíma og Bandaríkjamenn eru
með allan hugann við eigin
vandamál og beina sjónum sín-
um í ríkari mæli að Kyrrahaf-
inu frekar en Atlantshafinu. Ef
Evrópusambandið verður ekki
sinnar eigin gæfu smiður verð-
ur það viðfangsefni nýrra
heimsvelda.
Vandamál Evrópusam-
bandsins stafa ekki af þriggja
áratuga frjálshyggju. Orsökin
er ekki heldur fasteignabólan
sem sprakk, eða brot á skil-
málum Maastricht-sáttmálans,
stórauknar skuldir
eða fégráðugir
bankar. Þótt allir
þessir þættir séu
mikilvægir felast
vandamál Evrópu-
sambandsins ekki í
því sem gerðist,
heldur því sem
gerðist ekki: stofn-
un sameiginlegrar
evrópskrar ríkis-
stjórnar.
Í byrjun tíunda
áratugar aldar-
innar sem leið, þegar meiri-
hluti aðildarlanda Evrópusam-
bandsins ákvað að stofna
myntbandalag með sameig-
inlegan gjaldmiðil og seðla-
banka, var ekki nægur stuðn-
ingur við sameiginlega
ríkisstjórn. Þeirri hlið á bygg-
ingu myntbandalagsins var því
frestað, þannig að reist var til-
komumikið mannvirki sem
vantaði traustan grunn til að
tryggja stöðugleika á tímum
efnahagserfiðleika. Pen-
ingalegt fullveldi var gert að
sameiginlegum málstað; en
völdin sem þarf til að beita því
voru enn í höfuðborgum aðild-
arlandanna.
Talið var á þessum tíma að
nægilegt væri að koma fastri
mynd á reglurnar – skylda að-
ildarlöndin til að uppfylla skil-
yrði um hámarksfjárlagahalla,
skuldir og verðbólgu. En
grunnurinn, sem þessar reglur
áttu að leggja, reyndist vera
tálmynd; grunnreglur þarf
alltaf að styrkja með raun-
verulegum völdum; annars
standast þau ekki prófraun
veruleikans.
Evrusvæðið, bandalag full-
valda ríkja með sameiginlegan
gjaldmiðil og sameiginlegar
reglur, er að falla á þessu
prófi. Þar sem evrusvæðið hef-
ur ekki getað brugðist með af-
gerandi hætti við vandanum
hefur það misst tiltrúna sem
er mikilvægasta eign hvers
gjaldmiðils. Verði pólitísku
völdin í Evrópusambandinu
ekki evrópuvædd, þannig að
núverandi ríkjabandalag verði
að sambandsríki, mun evru-
svæðið – og allt Evrópusam-
bandið – leysast upp. Pólitíski
og efnahagslegi kostnaðurinn
af „endurþjóðvæðingu“ yrði
gríðarlegur; óttinn úti um all-
an heim við hrun Evrópusam-
bandsins er ekki ástæðulaus.
Ef tekið verður strax á því
sem á vantar á pólitíska svið-
inu, fyrst með því að stofna
bandalag í ríkisfjármálum
(með sameiginleg fjárlög og
sameiginlegar ábyrgðir), verð-
ur raunverulegt pólitískt sam-
bandsríki mögulegt. Og við
þurfum að gera okkur fulla
grein fyrir einu: allt minna en
Bandaríki Evrópu verður ekki
nógu öflugt til að afstýra yfir-
vofandi stórslysi.
Hvort sem mönnum líkar
það betur eða verr þarf evru-
svæðið að vera brautryðjandi
innan Evrópusambandsins,
vegna þess að með alls 27 að-
ildarríki hefur sambandið
hvorki vilja né getu til að flýta
pólitískri sameiningu. Því mið-
ur væri ekki hægt að tryggja
stuðning allra ríkjanna við
nauðsynlegar breytingar á
sáttmálum Evrópusambands-
ins. Hvað ber þá að gera?
Evrópuríki tóku stórt skref
fram á við í samruna utan við
sáttmála ESB (en í anda Evr-
ópuhugsjónarinnar) þegar þau
samþykktu að opna landa-
mæri sín með svonefndum
Schengen-samningi (sem er
núna hluti af sáttmálum ESB).
Með því að læra af þessari ár-
angursríku reynslu ætti evru-
svæðið að forðast þá upp-
runasynd Evrópusambandsins
að koma á fót yfirþjóðlegri
stofnun sem skortir lýðræð-
islegt lögmæti.
Evrusvæðið þarfnast rík-
isvalds sem, eins og staðan er
núna, getur aðeins verið skip-
að leiðtogum aðildarríkjanna
og ríkisstjórna – þróun sem
þegar er hafin. Og þar sem
ekki er hægt að mynda banda-
lag í ríkisfjármálum án
sameiginlegrar fjárlagastefnu
verður ekki hægt að ákveða
neitt án samþykkis þjóðþinga.
Þetta þýðir að „Evrópu-
þingdeild“, skipuð leiðtogum
þjóðþinganna, er ómissandi.
Slík þingdeild yrði í fyrstu
ráðgjafarstofnun og þjóðþing-
in héldu valdsviðum sínum; en
síðar, á grundvelli sáttmála
milli ríkjanna, þyrfti hún að fá
raunveruleg völd til að taka
ákvarðir og vera skipuð
fulltrúum þjóðþinganna. Þar
sem slíkur sáttmáli myndi fela
í sér umfangsmikið afsal full-
veldis til sameiginlegra stofn-
ana ESB-ríkja þyrfti auðvitað
að efna til þjóðaratkvæða-
greiðslu í aðildarríkjunum,
meðal annars (og sérstaklega)
í Þýskalandi.
Ekkert af þessu svarar
mikilvægum spurningum, svo
sem um sameiginlega stefnu
til að tryggja efnahagslegan
stöðugleika og stuðla að hag-
vexti. En ef við höfum lært
eitthvað af núverandi kreppu
er það að ekki er einu sinni
hægt að byrja að takast á við
slík málefni nema evrusvæðið
fái sterka burðargrind stofn-
ana, með traustan grunn sem
felur í sér raunverulega rík-
isstjórn, virkt þing með raun-
verulegt vald og ósvikið lýð-
ræðislegt lögmæti.
Eftir Joschka
Fischer » Verði pólitísku
völdin í Evrópu-
sambandinu ekki
evrópuvædd,
þannig að núver-
andi ríkjabandalag
verði að sam-
bandsríki, mun
evrusvæðið – og allt
Evrópusambandið
– leysast upp.
Joschka Fischer
Höfundur var utanrík-
isráðherra og varakanslari
Þýskalands á árunum 1998 til
2005. Hann var ennfremur
leiðtogi flokks græningja í
nær 20 ár. ©Project Syndi-
cate, 2011.
www.project-syndicate.org
Evrópusambandið evrópuvætt