Morgunblaðið - 06.09.2013, Blaðsíða 29

29
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. SEPTEMBER 2013
Alþjóðamálastofnun Háskóla
Íslands hefur boðið prófessor Ro-
bert Wade að halda fyrirlestur
föstudaginn 6. september kl. 12 í
sal 101 í Lögbergi. Wade hefur
ásamt Sigurbjörgu Sigurgeirs-
dóttur skrifað margar greinar um
íslensk málefni í erlend blöð og
tímarit. Margt af því sem þau
segja þar hafði farið fram hjá mér
en ég tók mig til á dögunum og las
það velflest. Við það vöknuðu
ýmsar spurningar sem ég vildi
gjarnan að Wade svaraði.
Rækilegasta grein Wades og Sigurbjargar
Sigurgeirsdóttur um íslensk málefni birtist í
New Left Review haustið 2010 og er hér vitnað
í hana.
1. Þar segir á bls. 8. „Enn fremur var landið
frá því í upphafi tíunda áratugar undir stjórn
ákafra nýfrjálshyggjumanna, sem trúðu því,
að fjármálamarkaðir væru „hagfelldir“ og
sjálfstýrðir. Þetta myndaði ákjósanleg skilyrði
fyrir því, að eftirlitsaðilar létu þá, sem þeir
áttu að hafa eftirlit með, stjórna sér.“
Veit Wade ekki að viðskiptaráðuneytið var í
höndum jafnaðarmanna 1991-1995 og 2007-
2009 og höndum framsóknarmanna 1995-2007?
Og að Fjármálaeftirlitið og Samkeppniseft-
irlitið, sem voru helstu eftirlitsaðilar með ís-
lenskum mörkuðum, voru undir umsjón við-
skiptaráðuneytisins? Og að sama regluverk
var hér á fjármálamörkuðum og annars staðar
á Evrópska efnahagssvæðinu?
2. Þar segir á bls. 10. „Hér hefur Sjálfstæð-
isflokkurinn löngum ráðið lögum og lofum, oft í
samstarfi við bændaflokkinn, sem er smærri.
Þetta á sér rætur í því, að kjördæmaskipanin
var hagstæð strjálbýlinu, eins og bundið var í
stjórnarskrá, og hefur Sjálfstæðisflokkurinn
auðvitað varið þessa skipan með kjafti og
klóm.“ Allir Íslendingar vita að þetta er rangt.
Sjálfstæðisflokkurinn barðist mestalla tutt-
ugustu öld með oddi og egg fyrir breyttri kjör-
dæmaskipan ásamt sósíalistum og jafn-
aðarmönnum. Þegar ég skrifaði Wade til að
spyrjast fyrir um þetta, svaraði hann því til að
hann hefði átt að segja „Sjálfstæðisflokkurinn
og Framsóknarflokkurinn“, því að Sjálfstæð-
isflokkurinn hefði oft stuðst við Framsókn-
arflokkinn, sem hefði notið góðs af kjör-
dæmaskipaninni. Þetta er auðvitað allt önnur
fullyrðing. En ætlar Wade ekki að leiðrétta
þetta atriði í grein sinni, sem hlaða má niður af
netinu?
3. Þar segir á bls. 10. „Fjórtán fjölskyldur
réðu frá upphafi mestu í íslenskum kapítal-
isma, og voru þær stundum kallaðar Kolkrabb-
inn, en þessi hópur myndaði ráðastétt landsins
jafnt í atvinnulífi sem stjórnmálum. Kolkrabb-
inn stjórnaði ekki aðeins innflutningsverslun,
heldur líka samgöngum, bönkum, trygginga-
fyrirtækjum og fiskveiðum – og síðar verk-
efnum fyrir varnarstöð Atlantshafsbandalags-
ins. Í hálfa öld komu flestir valdamenn úr
röðum hans og fjölskyldurnar í honum skiptu
með sér opinberum stöðum og bitlingum og
lifðu eins og smákóngar í ríkjum sínum.“
Hvaða gögn hefur Wade fyrir þeirri fullyrð-
ingu, að „Kolkrabbi“ hafi ráðið íslensku at-
vinnulífi mestalla tuttugustu öld? Veit Wade
ekki að árið 1990 var aðeins eitt af tíu stærstu
fyrirtækjum landsins í höndum þess hóps
kaupsýslumanna, sem sumir blaðamenn köll-
uðu „Kolkrabbann“? Og er ekki óeðlilegt að
nota orð, sem oftast er haft um ítölsku maf-
íuna, um þennan friðsama hóp undir forystu
Halldórs heitins Jónssonar húsameistara?
4. Þar segir á bls. 11: „Bankarnir í landinu,
sem voru í eigu ríkisins, voru í raun
undir stjórn aðalflokkanna: Sjálf-
stæðisflokkurinn réð yfir ráðn-
ingum og útlánum í Landsbank-
anum, og Framsóknarflokkurinn
gegndi sama hlutverki í Bún-
aðarbankanum.“
Veit Wade ekki að allir stjórn-
málaflokkarnir áttu fulltrúa í
bankastjórnum ríkisbankanna
þriggja (ekki tveggja), Alþýðuflokk-
urinn ekki síður en Sjálfstæð-
isflokkurinn og Framsóknarflokk-
urinn? Og Sósíalistaflokkurinn átti
jafnvel sína fulltrúa þótt þeir væru
færri. Veit Wade til dæmis ekki að
tveir formenn Alþýðuflokksins voru banka-
stjórar, Jón Baldvinsson og Emil Jónsson? Og
að Framsóknarflokkurinn átti jafnmikil ítök í
Landsbankanum og Sjálfstæðisflokkurinn,
enda var stærsta fyrirtæki landsins, Samband
íslenskra samvinnufélaga, aðalviðskiptavinur
Landsbankans og í nánum tengslum við Fram-
sóknarflokkinn?
5. Þar segir á bls. 11: „Davíð Oddsson, sem
fæddist 1948, var yfirgangssamur lífs-
nautnamaður úr miðstétt, sem var kjörinn
borgarfulltrúi fyrir Sjálfstæðisflokkinn 1974.
Hann varð borgarstjóri 1982 og hóf þá sölu
borgarfyrirtækja, þar á meðal Bæjarútgerð-
arinnar, til hagsbóta klíkubræðrum sínum í
Eimreiðarhópnum.“
Veit Wade ekki að Davíð Oddsson ólst upp
hjá einstæðri móður við þröngan kost og varð
frá unglingsaldri að vinna fyrir sér með námi?
Veit Wade ekki að enginn í Eimreiðarhópnum
keypti Bæjarútgerðina, heldur var hún eftir
ýmsar skipulagsbreytingar seld hópi kaup-
sýslumanna undir forystu Árna Vilhjálms-
sonar prófessors, alþekkts heiðursmanns?
6. Þar segir á bls. 12: „Einkavæðingin hófst
1998 og einkenndist af klíkuskap undir stjórn
Davíðs Oddssonar og Halldórs Ásgrímssonar,
formanns Framsóknarflokksins. Landsbank-
inn var seldur fyrirmönnum í Sjálfstæð-
isflokknum, Kaupþing til framsóknarmanna,
samstarfsaðila sjálfstæðismanna. Erlendir
kaupendur voru útilokaðir.“
Veit Wade ekki að fyrsti ríkisbankinn, Út-
vegsbankinn, var seldur 1990 undir forystu
jafnaðarmannsins Jóns Sigurðssonar? Veit
Wade ekki að árið 2001 var reynt að finna er-
lendis kaupendur að hinum tveimur bönkunum
en það tókst ekki? Veit Wade ekki að Björg-
ólfur Guðmundsson, sem hafði forystu um
kaup á stórum hlut í Landsbankanum 2002,
hafði verið einn aðalstuðningsmaður Alberts
Guðmundssonar í harðsóttu prófkjöri fyrir
borgarstjórnarkosningarnar 1982 þar sem Al-
bert keppti við Davíð? Veit Wade ekki að Rík-
isendurskoðun samdi tvær skýrslur um sölu
Landsbankans og Búnaðarbankans þar sem
niðurstaðan var að farið hefði verið eftir efnis-
legum sjónarmiðum við söluna?
7. Þar segir á bls. 12: „Hann ríkti – og það er
síst ofmælt – sem forsætisráðherra næstu fjór-
tán árin, og undir handarjaðri hans uxu bank-
arnir mjög ört, en hann skipaði síðan sjálfan
sig seðlabankastjóra 2004.“
Veit Wade ekki að Davíð var skipaður seðla-
bankastjóri 2005, ekki 2004? Veit Wade ekki
að Halldór Ásgrímsson réð Davíð til sjö ára við
hlið tveggja annarra seðlabankastjóra? Veit
Wade ekki að vöxtur bankanna varð aðallega
eftir 2004, þegar Davíð var horfinn úr forsæt-
isráðuneytinu? Veit Wade ekki að Davíð tók
innstæður sínar út úr Kaupþingi 2003 í mót-
mælaskyni við rausnarlega kaupauka banka-
stjóranna?
8. Þar segir á bls. 13: „Davíð og félagar
rýmkuðu síðan reglur um húsnæðislán, sem
ríkisrekinn sjóður veitti, svo að nú mátti lána
upp að 90% af markaðsverði eignar.“
Veit Wade ekki að þetta var kosningaloforð
Framsóknarflokksins 2003? Að sjálfstæð-
ismenn stóðu frammi fyrir því að framsókn-
armenn ætluðu að mynda stjórn með vinstri-
flokkunum eftir þær kosningar og framkvæma
þessar tillögur, ef sjálfstæðismenn samþykktu
þær ekki? Að þetta var síðan framkvæmt sum-
arið 2004 þegar Davíð var að hverfa úr forsæt-
isráðuneytinu? (Allt kom þetta til dæmis fram í
skýrslu Rannsóknarnefndar Alþingis á banka-
hruninu sem Wade vitnar oft til.)
9. Þar segir á bls. 15: „Dreifing tekna og
eigna varð stórum ójafnari, og átti stjórn-
arstefnan sinn þátt í því með því að flytja
skattbyrðina á hina tekjulægri.“
Veit Wade ekki að samkvæmt mælingum
hagstofu Evrópusambandsins reyndist tekju-
dreifing í svipuðu horfi á Íslandi 2004 og 1995?
Að árið 2004 var hún í svipuðu horfi og annars
staðar á Norðurlöndum? Veit Wade ekki að
hinir tekjulægri greiddu hlutfallslega hærri
skatta við lok þessa tímabils vegna þess að
tekjur þeirra höfðu hækkað hlutfallslega?
10. Nátengt þessu er það sem segir á bls. 28:
„Hagstofa Íslands, sem sá um að safna gögn-
um, var kúguð, svo að eftirtekt vakti, til að
stinga undir stól upplýsingum um síaukinn
ójöfnuð tekna og eigna, og áræddi hún vart að
vekja athygli á óhagstæðri þróun.“
Hvaða gögn hefur Wade fyrir þessari alvar-
legu ásökun á hendur hagstofunni og starfs-
fólki hennar, að stungið hafi verið undir stól
upplýsingum um ójafnari tekjudreifingu? Og
hvaðan hefðu þær upplýsingar komið, sem
hagstofan átti að stinga undir stól?
11. Þar segir á bls. 21-22: „Þegar hrunið hélt
áfram af fullum þunga, festi Davíð gengi krón-
unnar við myntkörfu nálægt því gengi, sem
verið hafði. … Við aðstæður, þar sem gjald-
miðillinn var þegar óstöðugur, gjaldeyrisforð-
inn á þrotum og engin höft á fjármagnsflutn-
ingum, entist gengisfestingin aðeins í nokkra
tíma. Þetta var líklega skammlífasta geng-
isfesting, sem sögur fara af. En hún entist
nógu lengi til þess að klíkubræður með réttar
upplýsingar gátu losnað við krónur sínar á
miklu hagstæðara gengi en síðar bauðst. Inn-
anbúðarmenn segja, að milljörðum króna hafi
verið skipt út fyrir gjaldeyri á þessum klukku-
tímum.“
Þegar ég skrifaði Wade til að spyrja um
heimildarmenn fyrir þessum stóralvarlegu
ásökunum á hendur Seðlabankanum (og um
leið auðvitað á hendur bankaráðinu fyrir að
hafa vanrækt eftirlitshlutverk sitt), svaraði
hann því til að þeir væru þrír, starfsmaður
Landsbankans, maður úr rannsóknarnefnd Al-
þingis og hagfræðingur í Bretlandi, sem kunn-
ugur væri íslenskum bönkum. En allir þrír
mennirnir í rannsóknarnefnd Alþingis hafa
staðfest við mig að þeir séu ekki heimild-
armennirnir. Hvernig hefðu hinir heimild-
armenn Wades síðan átt að hafa vitneskju um
eitthvert saknæmt athæfi í Seðlabankanum,
þar sem þeir voru ekki innanbúðarmenn? Af
hverju tilkynntu þeir þá ekki rannsóknarað-
ilum það? Veit Wade ekki að Seðlabankinn
festi ekki gengið dagana 7.-8. október 2008,
heldur gerði kauptilboð á genginu 131 á evru á
millibankamarkaði (aðeins til viðskiptabank-
anna)? Veit Wade ekki að Eiríkur Guðnason
seðlabankastjóri hafði umsjón með þessum
kaupum af hálfu Seðlabankans? Veit Wade
ekki að alls seldust þá sex milljónir evra eða
786 milljónir króna, eins og kom fram á sínum
tíma í fréttatilkynningum frá bankanum, sem
enn má finna á netinu, bæði á íslensku og
ensku? Og að bankinn varð auðvitað að hverfa
snögglega frá þessu tilboði eftir að Bretar
settu 8. október hryðjuverkalög á Íslendinga
og stöðvuðu með því allar millifærslur á fjár-
magni til og frá Íslandi?
12. Þar segir á bls. 26. „Sama nefndin hafði
lagt til við ríkissaksóknara í maí að seðla-
bankastjórarnir þrír og framkvæmdastjóri
Fjármálaeftirlitsins sættu lögreglurannsókn
og ákærum. En það tók saksóknarann ekki
nema sólarhring að hafna því.“
Veit Wade ekki að Atli Gíslason, formaður
þingmannanefndarinnar, sem fór yfir skýrslu
rannsóknarnefndar Alþingis, tók sérstaklega
fram í blaðaviðtölum að ábending þeirra til rík-
issaksóknara jafngilti ekki ósk eða kröfu um
lögreglurannsókn eða ákæru?
13. Þar segir á bls. 26: „Því fór fjarri, að
Davíð þyrfti að sæta ábyrgð. Hann var þess í
stað verðlaunaður með því að gera hann að rit-
stjóra hins áhrifamikla dagblaðs Morg-
unblaðsins, þar sem hann hefur stjórnað
fréttaflutningi af kreppunni, en þetta jafn-
gildir því, eins og einn álitsgjafi benti á, að
Nixon hefði verið gerður ritstjóri Washington
Post í Watergate-málinu.“
Veit Wade ekki að Richard Nixon var sekur
um að hylma yfir glæp, innbrot í bækistöðvar
Lýðræðisflokksins, og um að hindra gang rétt-
vísinnar? Hvar er sambærileg sök Davíðs? Yf-
ir hvaða glæpi reyndi hann að hylma? Og hve-
nær hindraði hann gang réttvísinnar?
14. Þar segir á bls. 27: „Samkeppnisstofnun
var líka lögð niður, eftir að hún hafði gagnrýnt
starfsemi olíufélaganna, sem voru í nánum
tengslum við Sjálfstæðisflokkinn og Fram-
sóknarflokkinn.“
Veit Wade ekki að Samkeppnisstofnun var
ekki lögð niður, heldur skipt um nafn á henni
2005, og hét hún eftir það Samkeppniseftirlit?
Veit Wade ekki að húsleitin hjá olíufélögunum
átti sér stað fjórum árum áður, 2001? Veit
Wade ekki að Olíuverslun Íslands var stofnuð
af Héðni Valdimarssyni, fyrsta formanni Sósí-
alistaflokksins?
15. Þar segir á bls. 18: „Ólafur Ragnar
Grímsson var fyrst kjörinn forseti 1996 og
endurkjörinn 2000, 2004 og 2008. Hann var
jafnan óhvikull andstæðingur utanríkisstefnu
Davíðs Oddssonar, ekki síst hins eindregna
stuðnings Davíðs við „Bandalag hinna stað-
föstu“ í Írak.“
Hvaða heimildir hefur Wade fyrir þessu?
Mér er ekki kunnugt um að forsetinn hafi
nokkru sinni mótmælt Íraksstríðinu eða utan-
ríkisstefnu ríkisstjórna Davíðs Oddssonar. Ég
skrifaði forsetaskrifstofunni og gat hún ekki
heldur bent á nein dæmi þess.
Ég vonast til þess að Robert Wade svari
þessum spurningum á þeim vettvangi sem Al-
þjóðamálastofnun Háskóla Íslands hefur veitt
honum nú í dag, föstudaginn 6. september. Til
þess að greiða fyrir svörunum hef ég þegar
sent spurningarnar til hans á ensku. Ég ætla
að mæta á fyrirlesturinn í Lögbergi kl. 12 og
heyra hverju hann svarar. Ef hann svarar
engu segir það auðvitað sína sögu.
Eftir Hannes H. Gissurarson »Ég vonast til þess að Ro-
bert Wade svari þessum
spurningum á þeim vettvangi
sem Alþjóðamálastofnun Há-
skóla Íslands hefur veitt hon-
um nú í dag, föstudaginn 6.
september.
Hannes Hólmsteinn
Gissurarson
Nokkrar spurningar til Roberts Wades
Höfundur er prófessor í stjórnmálafræði í Há-
skóla Íslands og sat í bankaráði Seðlabankans
2001-2009.
Busavígsla í MR Þeir voru ekki árennilegir böðlarnir í Menntaskólanum í Reykjavík í gær þegar þeir hlupu blóðugir, tættir og með háreysti að sækja nýnema skólans til að tollera þá í sólinni.
Golli