Morgunblaðið - 30.09.2014, Page 19

19
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 30. SEPTEMBER 2014
Hlaupið í rigningu Þessum tveimur stúlkum leiddist ekki að hlaupa um úti í rigningunni og svifu um loftið í einskærri gleði. Býsna votviðrasamt hefur verið undanfarið og verður áfram.
Golli
Samkeppniseftirlitið
gagnrýnir að mjólk-
uriðnaðurinn sé að
hluta til undanskilinn
samkeppnislögum og
telur að Mjólkur-
samsalan hafi nýtt sér
þessa undanþágu til að
knésetja keppinaut.
Mjólkursamsalan seg-
ist ekkert óheiðarlegt
hafa aðhafst; í einu og
öllu hafi verið farið að lögum sem
hafi beinlínis verið sett til þess að
iðnaðurinn geti sem best eflt sam-
starf og samlegð innan geirans og
þannig nýtt fjölbreytni og stærð-
arhagkvæmni í þágu heildarhags-
muna. Samkvæmt þessari hugsun
hafi verið starfað, ekki til að níðast
á neinum heldur til að ná settum
hagræðingarkröfum. Fólk spyr eðli-
lega hvort þetta standist.
Krafist svara
Og þeir sem vilja feta sig í átt til
sannleikans krefjast svara. Hver er
það sem reisir þessar hagræðing-
arkröfur og hverju hafa þær skilað?
Hverju er líklegt að annars konar
fyrirkomulag myndi skila?
Því er fyrst til að svara að hag-
ræðingarkröfurnar reisir verkalýðs-
hreyfingin, ASÍ og BSRB, sem eiga
aðild að verðlagsnefndum landbún-
aðarins ásamt fulltrúum ríkisvalds-
ins, bænda og mjólkurvinnslunnar.
Ef til þarf að taka hafa verkalýðs-
hreyfing og ríkið sam-
an meirihluta. Mjólk-
urafurðir eru nefnilega
ekki einsog hver önnur
markaðsvara. Þær lúta
ströngum verðlags-
ákvæðum á öllum stig-
um. Framleiðendur
geta þannig ekki
ákveðið á hvaða verði
þeir selja vöru sína og
sama gildir um end-
anlega framleiðslu-
vöru. Þeir sem nú
krefjast þess að ströng
markaðshyggja gildi á þessu sviði
eru í reynd að krefjast afnáms alls
þessa kerfis.
Frjáls fákeppni eða
regluvæðing?
Talsmenn MS og mjólk-
urframleiðenda, svo og formaður
Bændasamtaka Íslands, segja að
undanþáguákvæði frá strangri
markaðshyggju í búvörulögum hafi
gefið fyrirtækjum í mjólkuriðnaði
tækifæri til samstarfs og samlegðar
sem gagnast hafi bændum og neyt-
endum og þannig í reynd samfélag-
inu öllu. Opinber verðlagning komi í
veg fyrir að MS misnoti sterka
stöðu sína; þvert á móti sé með
henni skapaður stöðugur þrýstingur
á fyrirtækið að lækka kostnað. Það
má segja að verðlagsnefndin núll-
stilli þetta fyrirtæki og tryggi að
það hafi afkomu rétt til að end-
urnýja tæki og búnað. Það er at-
hyglisvert að sjá afkomu fyrirtækj-
anna í keðjunni frá bændum til
neytenda. Afkomu MS, fyrirtækis
bændanna, er stýrt með verðlagn-
ingu á hráefni og afurðum þannig
að hún er rétt liðlega 1% af veltu í
góðu ári, um 300 milljónir af 20
milljarða króna veltu. Hagnaður
stærsta smásölurisans, Haga, sem í
raun ræður örlögum framleiðslufyr-
irtækja í matvælaiðnaði, nam í fyrra
fjórum milljörðum króna af 76 millj-
arða veltu. Þetta er munurinn á fá-
keppnisfyrirtæki á markaði án
kvaða og fyrirtæki sem lýtur reglu-
verki og aðhaldi!
Hugsa þarf málið til enda
Stjórnmálamenn og fjölmiðla-
menn koma nú fram hver á fætur
öðrum og krefjast breytinga á bú-
vörulögum í anda frjálshyggjusjón-
armiða. Engar undanþágur skuli
leyfðar, markaðslögmál skuli vera
algerlega ráðandi og öllu sem heitir
samvinna og samlegð vísað á dyr.
Skyldu allir sem kveðið hafa upp
stóra dóma á undanförnum dögum
hafa hugsað dæmið til enda?
Ég vil taka það fram að ég hef
skilning á afstöðu keppinautarins
sem kærði Mjólkursamsöluna. Þar
er um að ræða duglegan aðila með
ríka sjálfsbjargarviðleitni sem ég
virði. Það er ekki þar með sagt að
ég telji að hann sé að leiða okkur út
á réttar brautir hönd í hönd með
Samkeppniseftirlitinu, sem lítur svo
á að samskipti í samfélaginu eigi al-
mennt að byggjast á hráum mark-
aðslögmálum. Þar hef ég meira en
litlar efasemdir og hef reyndar oft
furðað mig á hve langt Samkeppn-
iseftirlitið gengur í því að reyna að
sundra öllum þjónustu- og fram-
leiðslueiningum í öreindir sem
keppi sín í milli á þeirri forsendu að
samkeppni sé alltaf allra meina bót.
Svo kann vissulega að vera á ýms-
um sviðum en fráleitt alls staðar.
Saga af markaðskreddu á RÚV
Á síðustu árum mínum sem
starfsmaður Sjónvarpsins á níunda
áratug síðustu aldar urðu stjórn-
endur um tíma fyrir pólitískri vitr-
un. Stofnuninni var sundrað í fjölda
rekstrareininga og áttu þær að
versla sín í milli. Þetta þótti mörg-
um hljóma vel og hljóta að leiða til
hagræðingar. Ef kvikmyndadeildin
verðlegði sig of hátt þá yrði leitað
að ódýrari kosti. Þannig gerðist það
að kvikmyndagerðarmenn Sjón-
varps sátu um skeið auðum höndum
á meðan fréttastofan nýtti sér ódýrt
bílskúrsfyrirtæki úti í bæ. Þetta
kom fréttastofunni vel. Hún spar-
aði. En Sjónvarpið tapaði og þar
með eigandinn, þjóðin. Að lokum
sáu menn hvílíkt endemis rugl þetta
var og sneru til fyrri vegar og ein-
beittu sér að því að vinna vel saman
þvert á deildir og í anda þess sem
ég leyfi mér að kalla heilbrigða
skynsemi.
Beiðni Sindra
Þar kemur að ósk formanns
Bændasamtakanna, Sindra Sig-
urgeirssonar, sem biður okkur að
skoða málin af yfirvegun og sann-
girni og þá hvort núverandi kerfi
geti hafa reynst farsælt og verið til
góðs fyrir neytendur og fyrir bænd-
ur.
Hitt þurfi einnig að gaumgæfa
hvort líklegt sé að með frjálsum
markaðsviðskiptum að hætti Sam-
keppniseftirlitsins – sem lætur sér
ekki nægja að hafa eftirlit með lög-
um heldur vill einnig ráða hvernig
lögin eru – hefðu mjólkurvörur
lækkað að raungildi ár frá ári allar
götur frá 2004, samtals 15-20% og
ávinningur bænda í mjólkurverði
verið svipaður!
Hvarvetna á Vesturlöndum er
einhvers konar stýrikerfi um mjólk-
uriðnaðinn til þess að halda utan
um hagsmuni neytenda og bænda.
Látum þessa umræðu verða tilefni
til að skoða þessi kerfi, finna hvar
best hefur tekist til áður en kreddu-
mönnum verður gefinn laus taum-
urinn eins og í Sjónvarpinu forðum.
Eftir Ögmund
Jónasson » Þar kemur að ósk
formanns Bænda-
samtakanna, Sindra
Sigurgeirssonar, sem
biður okkur að skoða
málin af yfirvegun og
sanngirni og þá hvort
núverandi kerfi geti
hafa reynst farsælt og
verið til góðs fyrir neyt-
endur og fyrir bændur.
Ögmundur Jónasson
Höfundur er alþingismaður.
Hvað gagnast neytendum og bændum best?