Morgunblaðið - Sunnudagur - 28.09.2014, Page 16

16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28.9. 2014
Fjölskyldan *Örlög okkar búa innra með okkur, þaðþarf bara að vera nógu hugrakkur til aðkoma auga á það.
Merida prinsessa úr Brave
Vanda Sigurgeirsdóttir, lektorá menntavísindasviði Há-skóla Íslands, leggur
áherslu á að vinátta skipti miklu
máli til að koma í veg fyrir einelti,
margir eigi vissulega erfitt með að
eignast vini en hægt sé að auka
færni þeirra til þess.
Eins og gefur að skilja er erfitt
að læra þegar barni líður illa.
Vanda hefur haldið fjölda fyr-
irlestra um ein-
elti fyrir foreldra
grunnskóla og
segir eina mik-
ilvægustu for-
sendu þess að
börn nái góðum
árangri í skól-
anum sé að þeim
líði vel. Því verði
að skapa þær að-
stæður; hún segir samvinnu skóla
og heimila líklega bestu leiðina til
að bæta líðan og námsárangur.
„Ef kennarar, starfsmenn skóla,
félagsmiðstöðva og íþróttamann-
virkja, þjálfarar og foreldrar sam-
hæfa viðbrögð sín gegn einelti
aukast líkurnar á æskilegum nið-
urstöðum töluvert,“ segir Vanda.
Til að ná því takmarki þurfi allir
fullorðnir að auka þekkingu sína á
vandamálinu og hvernig best sé að
taka á því.
Umræðan er áberandi, en vita
allir hvað felst í þessu litla en þó
hræðilega orði, einelti?
Vanda útskýrir það:
Einelti er neikvætt, langvarandi
og endurtekin áreitni sem beinist
gegn einum eða fleiri ein-
staklingum og hefur margþætt nei-
kvæð áhrif á þá sem fyrir því
verða. Einelti felur í sér valda-
ójafnvægi og misbeitingu á valdi.
Birtingarmyndir eineltis eru
margar. Vanda nefnir þær algeng-
ustu: líkamlegt ofbeldi, eins og
barsmíðar, spörk og hrindingar;
munnlegt ofbeldi, þegar þolendur
verða fyrir stríðni, uppnefni og
niðurlægjandi athugasemdum; and-
legt ofbeldi, þegar þolandinn er
skilinn útundan, einangraður og
þarf að þola svipbrigði, augnagot-
ur, þögn eða algert afskiptaleysi.
Ögrandi eða hlédræg
Einelti fer oftast fram á skólatíma,
innan veggja skólans eða utan
hans, en þó við aðstæður þar sem
erfitt er fyrir fullorðna að fylgjast
með, segir Vanda. Skólalóðin er al-
gengasti staðurinn.
Þau börn sem verða fyrir einelti
eru yfirleitt á neðstu þrepum vin-
sældalistans, eins og Vanda orðar
það: Annars vegar ögrandi börn,
sem eru reyndar lítill hluti; börn
sem eiga við námsörðugleika að
stríða og hafa ekki mikla fé-
lagslega færni, en hins vegar hlé-
dræg börn, sem svara oft áreitni
með því að fara að gráta og draga
sig til baka. Þau börn eru einmana
og eiga fáa eða enga vini, eru með
lélegt sjálfstraust og þora ekki að
segja frá. Þess vegna bendir
Vanda á hve vinátta er mikilvæg.
Rannsóknir sýni að mjög mik-
ilvægt sé fyrir andlega vellíðan
barna að þau eigi vini, og hægt sé
að kenna þeim vináttufærni og
þjálfa í henni. Vinátta sé verndandi
gegn einelti.
Vanda bendi á að það sé hvorki
létt verk né löðurmannlegt að
hjálpa börnum að finna og eignast
vinni heldur töluverð vinna fyrir
foreldra. „En þetta er vinna sem
þið fáið margfalt til baka, kannski
ekki í tímum talið en sannarlega í
hamingjusamara barni. Þau börn
sem bæta sig mest eru þau börn
þar sem foreldrar ræða vanda-
málin við þau og vita hvernig á að
hjálpa.“
Athyglisverð er sú ábending
Vöndu að afleiðingar eineltis séu
einnig mjög slæmar fyrir ger-
endur. Rannsóknir sýni að þeir
sem leggi í einelti séu líklegri en
aðrir til að lenda í áfengis- og
vímuefnavanda og að verða sak-
felldir fyrir glæpi. Auk þess séu
þeir líklegri til að beita maka og
börn ofbeldi.
BARÁTTAN GEGN EINELTI
Vinátta er mikilvæg vernd
Morgunblaðið/Árni Sæberg
EINELTI GETUR VERIÐ
DAUÐANS ALVARA. MIKIÐ
HEFUR VERIÐ FJALLAÐ UM
ÞENNAN LÚMSKA VÁGEST Í
SAMFÉLAGINU LENGI EN
ÚTILOKAÐ VIRÐIST AÐ
BOLA HONUM BURT.
Skapti Hallgrímsson
skapti@mbl.is
Vanda
Sigurgeirsdóttir
1Talaðu við og hlustaðu á barniðþitt á hverjum degi Rannsóknir sýnaað um helmingur barna sem verða fyrir
einelti segir foreldrum sínum aldrei frá því.
Börn skammast sín oft of mikið og vilja því
ekki segja frá. Einnig finnst þeim stundum að
enginn geti hjálpað þeim, ekki einu sinni for-
eldrar. Þá trúa sum því að eineltið verði
verra ef þau segja frá
2 Komdu í skólann og í frímínúturRannsóknir sýna að 67% eineltistilfellagerast þar sem fullorðnir eru ekki til
staðar. Ef þú getur komið einu sinni í viku
eða einu sinni í mánuði – eða jafnvel einu
sinni á önn, þá getur það skipt máli.
3 Sýndu gott fordæmi með góð-mennsku Börnin þín læra heilmikiðum sambönd og samskipti með því að
fylgjast með þér. Í hvert skipti sem þú talar
við aðra manneskju – eða um aðra – á
meiðandi eða svívirðandi hátt ertu að kenna
barninu þínu að einelti sé í lagi.
4 Lærðu að þekkja einkennin Ef þig grunar að verið sé að leggjabarnið þitt í einelti ræddu þá við kenn-
ara barnsins eða finndu leið til að fylgjast
með samskiptum barnsins við félagana til að
fá það á hreint hvort grunsemdir þínar eru á
rökum reistar.
5 Skapaðu heilbrigðar venjur/hegðun Byrjaðu strax í leikskóla aðþjálfa barnið í hvað á ekki að gera, t.d.
lemja, hrinda, ýta, stríða, vera vondur við
aðra. Einnig – og jafnvel enn mikilvægara –
er að kenna börnunum hvað á að gera: Að
vera góð, samkennd með öðrum og að
skiptast á og vera sanngjörn eru hæfileikar
sem skipta miklu máli í öllum samskiptum
við önnur börn.
6 Aðstoðaðu skóla barnsins Hvortsem barnið þitt hefur verið lagt í ein-elti eða ekki ættir þú að vita hvað skól-
inn gerir til að stöðva einelti. Rannsóknir
sýna að aðferðir sem leggja áherslu á að
byggja upp jákvæðan anda í skólanum skila
bestum árangri.
7 Búðu til heimilisreglur um eineltiBörnin þín þurfa að heyra það skýrt fráþér að það er ekki eðlilegt eða í lagi að
þau leggi í einelti eða verði lögð í einelti.
Ekki er heldur viðunandi að þau standi og
horfi á þegar önnur börn eru lögð í einelti.
Ef barnið þitt leggur í einelti getur þú hjálp-
að því að finna aðrar leiðir til að nota per-
sónulegt vald sitt, stöðu og leiðtogahæfi-
leika í skólanum. Síðan geturðu unnið með
barninu, kennurum og skólastjóra að því að
koma á góðmennsku-áætlun í skólanum.
8 Kenndu barninu þínu að veragóður áhorfandi Börn geta oftstoppað einelti með því að kalla:
Hættu, þú ert að leggja í einelti! Flestir ger-
endur hætta á innan við 10 sekúndum ef
einhver segir þeim að stoppa.
9Einelti á ekki að vera hluti afbarnæskunni Sumir fullorðnir hikavið að gera eitthvað þegar þeir sjá eða
heyra um einelti. Það er mikilvægt fyrir alla
að skilja að engin tegund af einelti (þar á
meðal illgjarnar sögusagnir, útilokun úr hópi
og rafrænt einelti) er eðlilegur hluti æsk-
unnar. Það má ekki vera hluti af menning-
unni að eineltishegðun sé í raun eðlileg.
10 Vertu meðvitaður um fé-lagslega stöðu barnannaHvaða börn eru venjulega saman?
Hvaða börn eru leiðtogar og hafa félagsleg
áhrif? Hvaða börn eru félagslega veik?
Hvaða börnum er ýtt til hliðar? Hægt er að
hafa þetta í huga til dæmis þegar skipt er í
hópa
BARÁTTA GEGN EINELTI
Góð ráð
til
foreldra
Getty Images/iStockphoto
 Rannsóknir sýna að strák-
ar beita frekar líkamlegu of-
beldi en stelpur andlegu.
 Aðferðir stelpnanna eru
ekki eins sýnilegar. Þær skilja
m.a. út undan, koma af stað
kjaftasögum og tala illa um.
 Andlegt ofbeldi er ekki
sársaukaminna en lík-
amlegt.
 Ef börn og unglingar eru
spurð finnst þeim andlegt
ofbeldi verra. Hvort tveggja
er óþolandi ástand.
MISMUNANDI EFTIR KYNJUM
Andlegt og líkamlegt